zmagania_ze_swiatem.pdf

Jan Chodkiewicz

Zmagając się ze światem. Znaczenie zasobów

osobistych

Świat, w którym żyjemy przynosi nam wiele przyjemnych doświadczeń, wydarzeń i sytuacji, ale także częściej lub

rzadziej sytuacje trudne, stresowe i traumatyczne. Przynosi straty, takie jak śmierć bliskich, utrata pracy, wolności,

dóbr materialnych, zawody miłosne, pogorszenie i utratę zdrowia, rozstania, przemijanie. Istnienie w świecie to także

walka: o przetrwanie, lepszy standard, sukces, środki do życia, przezwyciężenie sytuacji konfliktowych w domu i

pracy. Walka z przepracowaniem, próby uwolnienia się z toksycznych związków i relacji. Wreszcie świat, w którym

żyjemy naraża niektórych z nas na przeżycie skrajnych wydarzeń, traumatycznych, urazowych, przekraczających

miarę zwykłych ludzkich cierpień. Może to być udział w wojnie, trzęsieniu ziemi, bycie ofiarą gwałtu, pobyt w

więzieniu, obozie koncentracyjnym, udział w katastrofie, nagła utrata bliskich, doznanie poważnych obrażeń ciała,

sytuacja bezpośredniego zagrożenia życia.

Reakcje wielu ludzi na to zmaganie się ze światem są dramatyczne - kryzys psychiczny, chroniczny stres, wypalenie

zawodowe, zespół stresu pourazowego, rozwój uzależnień, zachowania samobójcze.

Jednak zarówno potoczna obserwacja, jak i wyniki badań naukowych wskazują, że u jednych ludzi przeżywanie

trudnych konfrontacji lub spotkań ze światem prowadzi do wystąpienia różnorodnych zaburzeń, a u innych

zaburzenia nie występują. Przeciwnie - istnieją osoby, u których te traumatyczne zdarzenia uruchomiły zamiast

rozpaczy i poddania się - wolę życia i nadzwyczajną odporność (por. Bishop, 2000; Poprawa 2001).

Może więc warto zapoznać się z niektórymi czynnikami mogącymi pośredniczyć w konfrontacji ze światem,

zwanych zasobami osobistymi. Problematyce zasobów osobistych współczesna psychologia zdrowia poświęca wiele

miejsca, widząc w nich czynniki sprzyjające zdrowiu i jakości życia jednostki. Liczne badania potwierdzają

pozytywne znaczenia następujących zasobów osobistych:

Wsparcie społeczne

Wsparcie społeczne jest różnie definiowane. Uważa się je za pomoc dostępną dla jednostki w sytuacjach trudnych,

zasoby dostarczane jednostce przez interakcję z innymi ludźmi, konsekwencje przynależności człowieka do

społeczeństwa, zaspokojenie potrzeb w trudnych sytuacjach przez osoby znaczące i grupy odniesienia (Sęk 2001).

Niezależnie od tych różnic wymienia się:

• Wsparcie emocjonalne , polegające na przekazywaniu emocji podtrzymujących, uspokajających, będących

przejawem troski i pozytywnego ustosunkowania do osoby wspieranej. Zachowania wspierające mają też na

celu stworzenie poczucia przynależności, opieki i podwyższania samooceny. Osoby cierpiące mogą dzięki

wsparciu emocjonalnemu uwolnić się od własnych napięć i negatywnych uczuć, mogą wyrazić swoje lęki,

obawy, smutek. Wpływa to nie tylko na poprawę samooceny osoby wspieranej, ale również na jej

samopoczucie. Odpowiednie zachowanie osoby wspierającej wyzwala także poczucie nadziei. Takie wsparcie

upewnia nas, że jesteśmy kochani i że komuś na nas zależy („są na świecie ludzie, którzy mnie kochają”). Ten

rodzaj wsparcia najpowszechniej występuje w sytuacjach trudnych.

• Wsparcie informacyjne to wymiana i udzielanie informacji oraz dawanie rad, które sprzyjają lepszemu

zrozumieniu sytuacji, własnego położenia życiowego i problemów. Chodzi tu także o dostarczanie informacji

zwrotnych o skuteczności podejmowania przez osobę wspieraną różnych działań zaradczych oraz dzielenie się

własnym doświadczeniem przez osoby przeżywające podobne problemy, co ma miejsce na przykład w

grupach samopomocy (np. Anonimowych Alkoholików). Wsparcie informacyjne odpowiada na potrzebę

rozumienia sensu krytycznych wydarzeń i ich przyczyn. Tego rodzaju wsparcia udzielają nam najczęściej

osoby, z którymi łączą nas kontakty towarzyskie („gdy mam problemy jest ktoś, kto mi poradzi”). Istnienie

osób (znajomych), z którymi można razem spędzać czas jest również formą wsparcia.

• Wsparcie instrumentalne polega na udzielaniu bezpośredniej pomocy w formie pożyczek, darów lub usług.

Jest to także przekazywanie informacji o konkretnych sposobach postępowania oraz forma modelowania

skutecznych zachowań zaradczych. Formą takiego wsparcia może być na przykład działanie na rzecz osób

potrzebujących: karmienie, udostępnianie schronienia, mieszkania, przekazywanie środków do życia,

zaopatrzenie w lekarstwa i środki lecznicze. Ten typ wsparcia, podobnie jak wsparcie informacyjne, jest

najbardziej oczekiwany i potrzebny w sytuacjach katastrof, klęsk żywiołowych itp.

• Wsparcie duchowe związane jest ze szczególnie krytycznymi sytuacjami życiowymi (nieuleczalna choroba,

stany terminalne). Dotyczy opieki hospicyjnej, w której pomoc wobec cierpienia i bólu duchowego,

związanego z sensem życia i śmierci, wymaga odniesienia się właśnie do sfery sensu życia i ducha.

Badacze problemu opisują dwa modele wsparcia: model efektu głównego i buforowy. Model efektu głównego

koncentruje się na podstawowych więziach, relacjach i sieciach społecznych. Te aspekty wsparcia społecznego

opisywane są niekiedy jako struktura wsparcia społecznego. Obejmuje ona takie czynniki, jak stan cywilny, role

społeczne, praktyki religijne i przynależność do organizacji. Zgodnie z modelem efektu głównego przynależność

taka, sama w sobie wzmaga dobrostan człowieka, niezależnie od tego, jak wysoki jest poziom doznawanego przez

niego stresu. Kontakty społeczne dostarczają pozytywnych doświadczeń oraz poczucia, że życie jest przewidywalne i

stabilne. Wydaje się, że wzmacniają również poczucie bezpieczeństwa. W klasycznym badaniu epidemiologicznym

Berkman i Syme (za: Sheridan, Radmacher,1998) stwierdzili zależność miedzy więziami społecznymi a

umieralnością. Miarami były: stan cywilny, kontakty z bliskimi przyjaciółmi i krewnymi, przynależność do kościoła

oraz związki z grupami nieformalnymi i formalnymi. Okazało się, że niezależnie od płci i wieku, ludzie, którzy mieli

wiele kontaktów społecznych, wykazywali najniższe wskaźniki umieralności, natomiast mający najmniej kontaktów

— najwyższe. Okazało się również, że wśród wyróżnionych czynników największy wpływ na zmniejszenie

umieralności miał stan cywilny (małżeństwo) oraz kontakty z przyjaciółmi i rodziną. Wyniki te są interesujące

również dlatego, że autorzy nie kontrolowali jakości badanych więzi społecznych (nie każdy, kto jest w związku

małżeńskim subiektywnie odczuwa wsparcie). Inne badania udowodniły, że pozostawanie w związku małżeńskim

(lub innym bliskim związku) jest czynnikiem chroniącym mężczyzn przed przedwczesna śmiercią. Podobnie —

mężczyźni, których żony często odwiedzają po zabiegu kardiochirurgicznym najszybciej dochodzą do zdrowia i to

niezależnie od atmosfery panującej w małżeństwie (Knoll, Schawrzer, 2004).

Model buforowy wsparcia społecznego koncentruje się z kolei na tych aspektach wsparcia, które pełnią rolę „bufora"

chroniącego przez negatywnymi skutkami stresu. Zwolennicy tego modelu uważają, że w sytuacji trudnej, krytycznej

istnienie i spostrzeganie wsparcia społecznego działa jak „bufor”, powodując obniżenie napięcia i zagrożenia

patologią. Buforowy wpływ wsparcia polega również na zmianie oceny dotyczących własnych kompetencji,

zwiększeniu wglądu we własne możliwości, wzroście poczucia własnej skuteczności. Buforującą rolę wsparcia

społecznego wykazano w licznych badaniach. A. de Longis i wsp. (za:Bishop,2000) zmierzyła wpływ codziennych

kłopotów, wsparcia społecznego i poczucia własnej wartości na poziom objawów fizjologicznych i psychologicznych

w grupie 75 par małżeńskich. Badania przebiegały w ten sposób, że co miesiąc, przez pół roku, zbierano informacje

dotyczące stresujących przeżyć, odczuwanego wsparcia, poziomu poczucia własnej wartości i stanu zdrowia. Wyniki

wskazują, że wpływ stresu na zdrowie zależy głównie od wsparcia społecznego i poziomu własnej wartości. Badani

zgłaszający brak wsparcia w związku i posiadający niskie poczucie własnej wartości (być może obie zmienne są ze

sobą powiązane) wykazywali większą liczbę objawów fizjologicznych i psychologicznych w sytuacjach stresowych.

Jak widzimy, wsparcie społeczne ma ogromne znaczenie w procesie codziennego zmagania się ze stresem. Jego

pozytywną rolę udowodniono również w zwalczaniu stresu pourazowego i zawodowego, kryzysu psychicznego,

walkę z uzależnieniami i chorobami somatycznymi. Salmon (2002), powołując się na liczne badania, uważa, że dla

osoby chorej korzyści ze wsparcia (zwłaszcza emocjonalnego) są o wiele większe, niż z niejednej terapii medycznej.

W przypadku poważnych chorób somatycznych, takich jak choroba wieńcowa lub rak piersi, pacjenci z większym

wsparciem szybciej wracają do zdrowia i żyją dłużej. Ochronny wpływ wsparcia emocjonalnego odgrywa również

rolę w przebiegu ciąży oraz lżejszych chorobach, na przykład infekcjach górnych dróg oddechowych. Ponadto-

pacjentom mającym wsparcie łatwej jest stosować się do zaleceń lekarskich, mają oni również niższy ogólny poziom

napięcia emocjonalnego, co pozytywnie wpływa na ich zdrowie.

Poczucie własnej wartości, poziom samooceny

Od dawna wiadomo, że ważną sprawą w radzeniu sobie z stresami życia jest wysoka samoocena, samoakceptacja i

pozytywny obraz samego siebie (Sęk,1991). Poczucie własnej wartości kształtuje się w toku rozwoju struktury „ja”

tak samo, jak poczucie tożsamości ( kim jestem? ) czy inne schematy dotyczące człowieka i świata. Własność tę można

zdefiniować jako „przekonanie o autonomicznej wartości własnej osoby i oczekiwanie jego potwierdzenia ze strony

innych ludzi i od samego siebie” (Jakubik,1997: 172). Tworzy się ono pod wpływem informacji od otoczenia

społecznego i samookreślania własnej wartości.

Poczucie własnej wartości pozostaje w ścisłym związku z przewidywaniem zakresu swoich możliwości. Jest to

niezwykle istotne przy podejmowaniu działań, zwłaszcza w sytuacjach nowych, nieznanych i trudnych do

opanowania, ponieważ rozpoczynając jakąkolwiek aktywność człowiek zawsze bierze pod uwagę własne możliwości.

Jeśli ocena samego siebie jest adekwatna, podejmowane działania odpowiadają realnym możliwościom jednostki.

Lekko podwyższony poziom samooceny niesie dla jednostki korzyści: redukuje lęk, niepokój, pozwala człowiekowi

formułować ambitne cele i podejmować trudne zadania, a dzięki mechanizmowi autoafirmacji - umożliwia

przystosowawcze radzenie sobie z doznanymi porażkami. Zaniżona samoocena jest natomiast zjawiskiem

niekorzystnym. Wyraża się w uporczywym ustalaniu aspiracji poniżej poziomu osiągnięć, a objawia niską

odpornością w sytuacji stresu. Osoby z niskim poczuciem własnej wartości nie wykorzystują szans na osiągnięcie

sukcesów tam, gdzie jest to możliwe, ponieważ boją się spróbować, wycofują się, z góry skazując na przegraną. Poza

tym, często generalizują konsekwencje porażki na wszelkie aspekty swego życia oraz stosują inne destruktywne

techniki radzenia sobie z zagrożeniem. Aby obronić i tak już relatywnie niską samoocenę, porównują siebie do

innych, uciekając się do przypisywania im różnych negatywnych atrybutów.

Osoba, u której występuje niskie poczucie własnej wartości wydaje się być bardziej zagrożona możliwymi

patologiami. Przykładowo — osoby takie z obawy przed odrzuceniem przez grupę podejmują działania wbrew sobie,

gdyż akceptacja innych jest dla nich podstawowym czynnikiem podwyższania poczucia własnej wartości, mogą też

pić alkohol ze względu na to, że pod jego wpływem czują się pewniejsze i wartościowsze . Anna Dodziuk i Leszek

Kapler (1999) piszą: „ofiara uzależnienia to ktoś pozbawiony zaufania do swoich możliwości niezależnego zmagania

się z życiem.(...) Nie wierząc we własną wartość, cofając się przed wyzwaniami z radością godzi się na kontrolę z

zewnątrz. Jest przekonany, że nie da sobie rady sam i musi mieć oparcie, aby przetrwać”(s.52).

Poczucie własnej skuteczności

Poczucie własnej skuteczności stało się ważnym konstruktem psychologicznym w teorii społecznego uczenia się,

sformułowanej przez Alberta Bandurę. Mechanizm uczenia się został w niej poszerzony o posiadane przez jednostkę

subiektywne oczekiwania dotyczące przyszłych konsekwencji własnych działań. Zmiana zachowania, zgodnie z

teorią, wymaga posiadania określonych przekonań dotyczących wartości wynikających z tej zmiany dla jednostki,

możliwości osiągnięcia zamierzonego celu oraz poczucia własnej skuteczności, które autor definiuje jako

subiektywne oczekiwanie danej osoby, że w określonych okolicznościach uda jej się zachować w określony sposób.

Tak rozumiane poczucie własnej skuteczności jest według Bandury podstawowym czynnikiem intrapsychicznym,

leżącym u podstaw ludzkiej aktywności. Wyraża się ono w przekonaniu, że jest się w stanie osiągnąć oczekiwany

wynik, czyli efektywnie przeprowadzić daną czynność (Bandura, 1981, 1986, 1992).

Rolę poczucia własnej skuteczności w zachowaniu podkreśla Ralf Schwarzer (1997), pisząc: „poziom poczucia

własnej skuteczności może podwyższać lub obniżać motywację do działania. Ludzie o silnym poczuciu własnej

skuteczności wybierają sobie bardziej ambitne zadania. Stawiają sobie wyższe cele i trzymają się ich (...). Kiedy

działanie jest już podjęte, inwestują więcej wysiłku i są bardziej wytrwali niż osoby o słabym poczuciu własnej

skuteczności. Kiedy pojawiają się przeszkody, ci pierwsi szybciej dochodzą do siebie i nadal wykazują

zaangażowanie w dążeniu do celu. Poczucie własnej skuteczności pozwala ludziom również wybierać okoliczności

będące wyzwaniem, eksplorować otoczenie czy tworzyć nowe sytuacje (...). Poczucie własnej skuteczności nie jest

jednak tym samym, co złudzenia pozytywne czy nierealistyczny optymizm, ponieważ opiera się ono na

doświadczeniu i nie prowadzi do nierozsądnego podejmowania ryzyka. Prowadzi natomiast do podejmowania

śmiałych zachowań w granicach możliwości człowieka” (s. 79).

W wielu badaniach wykazano, że poczucie własnej skuteczności wiąże się podejmowaniem i kontynuowaniem

zachowań prozdrowotnych, takich jak zapobieganie niekontrolowanym zachowaniom seksualnym, podejmowanie

regularnych ćwiczeń fizycznych, kontrolowanie wagi i zachowań związanych z jedzeniem, zapobieganie i porzucanie

palenia tytoniu i innych uzależnień .Oczekiwanie wyniku działania oraz poczucie własnej skuteczności okazały się

też najlepszymi wyznacznikami zarówno samego zamiaru, jak i faktycznego udziału w badaniach profilaktycznych

raka (Schwarzer,1992; Juczyński,2001).

Poczucie koherencji

Poczucie koherencji związane jest z jedną z najbardziej popularnych w psychologii zdrowia koncepcji autorstwa

Aarona Antonovskiego. Według Antonovskiego to właśnie wysoki poziom poczucia koherencji umożliwia osobom

zachowanie równowagi, mimo przeżywania czasem nawet skrajnych doświadczeń życiowych (badania nad ofiarami

Holocaustu). Poczucie koherencji zdefiniowane zostało jako specyficzna, względnie trwałą właściwość, ogólna

orientacja „wyrażająca, w jakim stopniu człowiek ma dojmujące, trwałe, choć dynamiczne przekonanie o

przewidywalności środowiska wewnętrznego i zewnętrznego oraz o tym, że z dużym prawdopodobieństwem sprawy

przyjmą tak pomyślny obrót, jakiego można oczekiwać na podstawie racjonalnych przesłanek” (Antonovsky, 1995:

11). Poczucie to składa się z trzech części:

1. Poczucia zrozumiałości — zakresu, w jakim człowiek odbiera napotykane bodźce jako posiadające sens

poznawczy, jako uporządkowaną, spójną, i jasną informację, która w związku z tym jest przewidywalna;

2. Poczucia zaradności — zakresu, w jakim ludzie spostrzegają posiadanie przez siebie odpowiednie środki do

sprostania wymaganiom stawianym przez bodźce. Dostępne środki dotyczą zarówno tych, które są pod

bezpośrednią kontrolą jednostki, jak i tych, które są kontrolowane przez innych, na których człowiek może

liczyć;

3. Poczucia sensowności — przekonania jednostki, że warto angażować się w daną sytuację, że warto o coś

walczyć i że wymagania stawiane przez życie są raczej pożądanymi wyzwaniami niż zbędnymi obciążeniami.

Wymienione części składowe są ze sobą istotnie powiązane, jednak spośród nich najważniejszą rolę przypisuje się

poczuciu sensowności. Można by nazwać je (w dużym uproszczeniu) poczuciem sensu życia, przekonaniem, że jest o

co walczyć, dla kogo żyć. Zmienna ta motywuje do podejmowania aktywności i wytrwałości w dążeniu do celów,

pomimo przeszkód.

Optymizm

Badania nad optymizmem i jego znaczeniem w utrzymaniu fizycznego i psychicznego dobrostanu wiążą się one z

rolą, jaką psychologia poznawcza przypisuje posiadanym przez człowieka oczekiwaniom odnośnie skutków

własnego działania. Uważa się, że jeśli jednostka oczekuje, że jej działanie przyniesie upragnione skutki, podejmuje

wówczas wysiłki w kierunku ich uzyskania, nawet jeśli kosztuje ją to wiele trudów i wysiłku.

Pojęcie optymizmu wiąże się głównie z nazwiskami M. Scheiera,Ch. Carvera oraz M. Seligmana

(Scheier,Carver,1985; Seligman,1995). Scheier i Carver założyli, że w sytuacji, gdy ludzie aktywnie starający się

rozwiązać jakiś problem napotykają przeszkodę w realizacji celu, angażują wówczas (świadomie czy nieświadomie)

szereg określonych zachowań i oczekiwań. Podstawowe znaczenie w tym momencie mają oczekiwania wyniku, w

następstwie których pojawia się wyobrażenie, co zdarzy się w przypadku kontynuacji dotychczasowych zachowań.

Oczekiwania te mogą być specyficzne — a więc dotyczące tylko jednej sytuacji — lub uogólnione. Specyficzne

oczekiwania mogą być przepowiednią konkretnych zachowań ( uda mi się to zrobić ), uogólnione pozwalają

przewidywać wystąpienie szerokiej klasy różnorodnych sposobów zachowań i ich następstw ( udaje mi się - nic mi się

nie udaje ).

Optymizm i pesymizm mogą być więc rozpatrywane jako osobowościowe cechy dyspozycyjne, ujmowane w

kategoriach zgeneralizowanych oczekiwań pozytywnych lub negatywnych wyników czy zdarzeń. Optymizm

rozumiany jest jako stała tendencja do postrzegania świata przez pryzmat dodatnich stron występujących w nim

zjawisk, zaś optymiści uważani za ludzi mających tendencję do pozytywnych oczekiwań dotyczących swojej

przyszłości. Tak rozumiany optymizm może współdecydować o tym, jak jednostka radzi sobie z wymaganiami

środowiska i jakie strategie radzenia sobie ze stresem wybiera. Optymizm związany jest więc ze zdrowiem

psychicznym człowieka, pełniąc wobec niego ochronną rolę w warunkach silnego stresu.

Z kolei według Seligmana (1995), optymistyczne oczekiwania dotyczące skutków własnych działań i przyszłości

pozwalają zachować znacznie lepsze subiektywne samopoczucie oraz zdrowie fizyczne. Ludzie różnią się między

sobą stylem wyjaśniania zdarzeń życiowych, rozumianym jako względnie stała cecha osobowości. Sposoby

interpretowania przez ludzi negatywnych doświadczeń życiowych Seligman opisuje w trzech wymiarach: stałości

(stabilne–niestabilne), zasięgu (ogólne–specyficzne) oraz personalizacji, czyli lokalizacji przyczyn (uwewnętrznione–

uzewnętrznione). Stabilne wyjaśnianie zdarzeń ujmuje je jako długotrwałe ( to nigdy nie minie ), z kolei

interpretowanie ich jako nietrwałych zwraca uwagę na ich przejściowy charakter ( to było jednorazowe zdarzenie ).

Interpretowanie zdarzeń jako globalnych, nakazuje widzieć je jako wpływające na szeroki zakres aktywności i życia

człowieka ( to, co się zdarzyło, rujnuje wszystko, co robię ), z kolei widzenie ich jako specyficznych podkreśla

ograniczoność ich wpływu na człowieka ( to nie wpłynie na moje życie ). Uwewnętrznienie przyczyn wydarzeń polega

na przypisaniu ich sobie ( to moja wina ), a uzewnętrznienie na przypisaniu ich innym lub okolicznościom

zewnętrznym ( to przytrafiło mi się tylko w tym miejscu ).

Osoby pesymistyczne, według Seligmana, interpretują swoje niepowodzenia jako trwałe, o charakterze globalnym i

winią siebie za ich powstanie. Optymiści skłonni są wyjaśniać swoje porażki jako przejściowe, specyficzne i zależne

od czynników zewnętrznych. „Optymistyczny styl wyjaśniania kładzie kres bezradności, natomiast pesymistyczny

styl wyjaśniania jeszcze ją pogłębia. Sposób, w jaki wyjaśniamy sobie różne wydarzenia, określa nasze do nich

podejście i sprawia, że stajemy się bezradni, albo że, traktując spotykające nas niepowodzenia jako chwilowe,

mobilizujemy się do większej aktywności” (Seligman, 1995: 32).

Optymizm odgrywa istotną rolę w problematyce uzależnień. R. Maxwell (1994) uważa, że nadużywanie przez

młodzież środków uzależniających, w tym alkoholu, prowadzi do zmian osobowości, wywołujących obniżenie

optymizmu. Badania polskie (Bokszczanin,1998) wykazały, że młodzież nadużywająca alkoholu była mniej

optymistyczna niż ich niepijący rówieśnicy w odniesieniu do szeregu istotnych życiowych możliwości, takich jak

kariera szkolna, przyszłość, samopoczucie psychiczne ( i tak wszystko bez sensu, nie mam szans na sukces ). Podobnie

Weiner i wsp. (1985), powołując się na koncepcję Seligmana, uważają, że oczekiwanie sukcesu w walce z

uzależnieniem zależy od sposobu tłumaczenia własnych sukcesów i porażek. Oczekiwanie sukcesu będzie tym

większe, im bardziej poprzednie sukcesy przypisywane były czynnikom przyczynowym stabilnym i trwałym, zaś

porażki - czynnikom niestałym, których nie bierze się pod uwagę w związku z przyszłymi staraniami. Według

autorów, jeśli ktoś próbuje porzucić jakiś nałóg (alkohol, papierosy, narkotyki) to należy przyjąć, że już w przeszłości

podejmował szereg bezowocnych prób. Bardzo ważne jest więc to, jak interpretuje dotychczasowe niepowodzenia.

Jeśli przypisuje się je czynnikom nie podlegającym kontroli i niezmiennym, to może wytworzyć się stan podobny do

„wyuczonej bezradności” ( nic się nie da zrobić ). Osoba taka nie podejmie więc dalszych prób walki lub podejmie je

bez przekonania, gdyż uważa, że szansa na sukces jest i tak nikła lub żadna. Pesymizm ten będzie utwierdzany przez

następne porażki, nakładające się na zmiany związane z uzależnieniem. Podobne zależności występują u osób

walczących z otyłością.

Optymizm ma także istotne znaczenie dla ogólnego zdrowia jednostki (osoby optymistyczne rzadziej zapadają na

choroby) oraz zmagania się ze stresem, w tym stresem zawodowym (Bańka 2000, Seligman 1995, Seligman i

wsp.2003)

Przekonanie o sprawowaniu osobistej kontroli

Zasób ten polega na świadomości wpływu na zdarzenia, los, własne reakcje. Bishop (2000) przytacza badania

wskazujące, że człowiek za najbardziej stresujące uważa te wydarzenia, które kojarzą mu się z brakiem kontroli nad

dziejącymi się sprawami. To pragnienie wpływania na własne życie bywa nieraz tak silne, że w sytuacjach braku

kontroli jesteśmy w stanie wytwarzać jej złudzenie, aby zachować dobre mniemanie o sobie. Badacz ten wyróżnia

kontrolę behawioralną, czyli przekonanie o możliwości wpływania na negatywne skutki sytuacji oraz kontrolę

poznawczą, czyli przekonanie o posiadaniu strategii poznawczej która może zmniejszać negatywne skutki stresującej

sytuacji. Kontrola behawioralna dostarcza człowiekowi możliwości zachowania się w określonej sytuacji ( jeśli to się

zdarzy to ja...; w tej sytuacji..;. najwyżej... ). Kontrola poznawcza pomaga natomiast poprzez możliwość zwrócenia

uwagi na inne aspekty rzeczywistości lub inną ocenę sytuacji (np. pacjent oczekujący na operację może

skoncentrować się nie na czekającym bólu, lecz korzyściach jakie odniesie z zabiegu).

Generalnie - osoby wierzące we własną możliwość wpływania na stresujące wydarzenia życiowe lepiej potrafią je

opanować, skuteczniej zmagają się z nimi. Osoby zewnętrznie umiejscawiające kontrolę pod wpływem negatywnych

wydarzeń życiowych podlegają większej liczbie różnorodnych zaburzeń psychopatologicznych ( jestem jak liść na

wietrze, to fatum, przekleństwo, przeznaczenie ). Silnia zewnątrzsterowność wzmaga poczucie bezradności, sprzyja

pasywności i łatwemu poddawaniu się. Wydaje się, że najkorzystniejsza dla funkcjonowania człowieka jest

umiarkowana wewnątrzsterowność — jest bowiem faktem, że nie na wszystko w życiu mamy wpływ.

W psychologii zdrowia wyróżnia się także pojęcie umiejscowienia kontroli zdrowia, a więc przekonanie o

możliwości wpływania na stan własnego zdrowia i jego poprawę (wewnętrzne umiejscowienie kontroli - mogę

poprawić swoje zdrowie ) lub przekonanie o niemożności takiego wpływu (zewnętrzne umiejscowienie, np. obojętnie

jak będę żył to i tak gdzieś jest zapisane, kiedy umrę; na to i tak się nie ma wpływu ).

Badania potwierdzają występowanie dodatniego związku między wewnętrznym umiejscowieniem kontroli zdrowia a

takimi zachowaniami, jak ćwiczenia fizyczne, zapobieganie AIDS, rzucanie palenia, redukcja nadwagi, zgłaszanie się

na badania przesiewowe związane z wykrywaniem raka sutka i inne. Również funkcje układu krążenia w chorobie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: