psychologia osobowosci.doc

PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI

WYKŁAD 1 – Główne pytania psychologii osobowości

Na czym polega specyfika nauki o osobowości?

–      pozwala badać szczególność jednostek, jak i poszukiwać tego, co wspólne;

–      współcześnie to nie tylko wiedza o zjawiskach czy właściwościach, ale też procesach.

–      koncepcje osobowości były obecne w:

§      systemach filozoficznych

§      teoriach socjologicznych

§      antropologii kulturowej

§      literaturze pięknej, muzyce, sztukach plastycznych

–      wizje osobowości tworzone w filozofii i tradycja literacka często wyprzedzały naukę

–      to coś na kształt przekonań o tym, jaka jest natura człowieka

Psychologia osobowości – przełom XIX i XX wieku (narodziny psychoanalizy) jako nauka empiryczna skupiona na studiowaniu niepowtarzalności jednostki – lata 30-te XX wieku.

Główne kontrowersje współczesnej teorii osobowości:

1. osobowość – konstrukt teoretyczny czy coś co istnieje realnie?

(jeżeli konstrukt teoretyczny to modele: neurobiologiczne, psychodynamiczne,               poznawcze,

fenomenologiczne , narracyjne)

2. motywacja świadoma czy nieświadoma?
3. natura czy kultura?               
4. osoba czy sytuacja?
5. programy realizowane przez człowieka biologiczne czy intencjonalne?
6. podobieństwa czy różnice?

Ważne zagadnienia psychologii osobowości

·         Filozoficzne ujęcie osoby – natura człowieka

·         Wewnętrzne i zewnętrzne determinanty zachowań (dziś nacisk na interakcje osoba-sytuacja)

·         Sytuacyjna i czasowa spójność zachowania

·         Jedność zachowania a obraz siebie

·         Zmieniające się stany świadomości; pojęcie nieświadomości (narkotyki, religie Wschodu)

·         Relacje pomiędzy poznaniem, afektem a zewnętrznym zachowaniem

·         Wpływ przeszłości, teraźniejszości, przyszłości na zachowanie

Przedmiot psychologii osobowości - definicje osobowości

o        (Oleś, 2003) – spójność myśli, uczuć i zachowań człowieka, ujawniająca się w różnych sytuacjach
i podlegająca określonym zmianom na przestrzeni czasu. (... choć w różnych teoriach nieco różne rozumienie )

o        (Allport, 1937) dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska.

o        (Pervin) – złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka. Podobnie jak ciało, osobowość składa się zarówno ze struktur, jak i procesów,
i odzwierciedla działanie zarówno natury, jak i środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również aspekt czasowy funkcjonowania człowieka, zawiera bowiem wspomnienia przeszłości, reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości.

              (a jak to się ma do klasycznych teorii?...)

Cele psychologii osobowości:

·         poznawczy – wyjaśnianie

·         praktyczny – przewidywanie zachowania, wspieranie rozwoju osobowości, zapobieganie patologii

„Psychologia osobowości dotyczy całościowego funkcjonowania osoby, wskazując na źródła motywacji, szanse rozwoju osobistego i ryzyko zaburzeń”.

Cele naukowej teorii osobowości:

              Ogólnie – ma wyjaśniać jacy są ludzie i dlaczego zachowują się tak, jak się zachowują.

·      dostarczanie języka (kategorii pojęciowych) do opisu i analizy zachowania

·      sformułowanie modelu wyjaśniającego przyczyny zachowania (np. cech, mechanizmów motywacyjnych)

·      określenie istotnych różnic między ludźmi (pod względem strukturalnym lub procesualnym)

·      przewidywanie przyszłego zachowania, wyjaśnianie patologii

(Według Pervina) → teoria osobowości powinna uwzględniać i wyjaśniać następujące elementy:

·      struktura (cechy, organizacja pewnych właściwości) – teorie cech

·      dynamika (zachowanie jako proces: popędy, podniety, homeostaza i wzrost, potrzeba spójności, potrzeba poznawania) – rewolucja kognitywna; Walter Mischel

·      wzrastanie i rozwój

·      psychopatologia (natura i przyczyny zaburzeń)

·      zmiana (jak się dokonuje, dlaczego ludzie nieraz opierają się zmianom)

(Oleś, 2003) → teoria dostarcza narzędzi rozumienia rzeczywistości w postaci modelu, określonej terminologii, zasad gromadzenia danych i łączenia faktów oraz hipotez do przetestowania. Nie może być hermetyczna, niezrozumiała i niepozwalająca na sprawdzenie wynikających z niej hipotez.”

Główne podejścia teoretyczne:

·         Podejście teorii cech

osobowość jako struktura cech

cecha jako skrótowy opis spójności zachowania

cechy a czynniki

·         Podejście teorii uczenia się

osobowość jako produkt uczenia się (historia wzmocnień, modelowanie)

stałość zachowania – podobieństwo środowiska

·         Podejścia psychodynamiczne

psychoanaliza klasyczna i neopsychoanaliza

osobowość jako produkt przeszłych doświadczeń

·         Podejście humanistyczne

osobowość jako system dążący do realizacji swego potencjału

·         Podejście poznawcze

osobowość jako system poznawczy (system wiedzy)

osobowość jako „urządzenie do przetwarzania informacji”

osobowość jako źródło znaczeń

obraz samego siebie – centralny składnik osobowości

SPOSOBY BADANIA OSOBOWOŚCI

1.    Badania kliniczne i studia przypadków:

ważne w początkowym stadium rozwoju teorii (badania pacjentów, żołnierzy podczas wojny), obszerne opisy poszczególnych osób
Przedstawiciele:

Jean Charcot → klinika neurologiczna w Paryżu

                            pacjenci z objawami histerii

                            stosował hipnozę

Pierre Janet →               zaburzenia histeryczne (histeria – rozszczepienie psychiki, brak kontroli niektórych elementów)

                            leczenie hipnozą

                            stwierdził, że nieraz pacjenci przypominają sobie coś, czego na jawie nie pamiętają

Mormon Prince → badał osobowość wieloraką

Zygmunt Freud

Henry Murray →               TAT, „Exploration in Personality”

                  próba połączenia podejścia klinicznego z eksperymentalnym

Carl Rogers    →               teoria samoaktualizacji

                           nacisk na Ja – sposób spostrzegania i doświadczania samego siebie

Georgie Kelly   →               teoria konstruktów osobistych

                 sposobów konstruowania (interpretowania) świata

2.    Podejście psychometryczne, metoda korelacyjna:

(podejście charakterystyczne dla teorii cech)

Przedstawiciele:

Sir Francis Galton → twórca psychologii indywidualnej; postanowił zbadać, czy różnice indywidualne są dziedziczne; stosował testy, skale ocen, mierzył zdolności intelektualne; doszedł do wniosku, że istnieje związek między pokrewieństwem a uzdolnieniami; wprowadził pojęcie współczynnika korelacji (Person kontynuował)

Reymont B. Catell → uważał, że należy stworzyć taksonomię cech na wzór układu okresowego pierwiastków chemicznych; opracował listę terminów odnoszących się do osobowości występujących w języku potocznym i literaturze fachowej, kwestionariusz 16-czynnikowy

Hans Eysenck → 3 wymiary osobowości; obecnie w tym podejściu głównie zwolennicy Wielkiej Piątki