Giganci_Jak_Andrew_Carnegie_John_D_Rockefeller_Jay_Gould_i_J_P_Morgan_stworzyli_amerykanska_supergospodarke_gigant.pdf

Giganci. Jak Andrew Carnegie,

John D. Rockefeller, Jay Gould i J. P. Morgan

stworzyli amerykañsk¹ supergospodarkê

Autor: Charles R. Morris

T³umaczenie: Tomasz Misiorek

ISBN: 83-246-0445-6

Tytu³ orygina³u : The Tycoons: How Andrew Carnegie,

John D. Rockefeller, Jay Gould, and J. P. Morgan

Invented the American Supereconomy

Format: B5, stron: 432

Poznaj wyobra¿enia, które zbudowa³y amerykañsk¹ rzeczywistoœæ

Jak Dziki Zachód zmieni³ siê w spo³eczeñstwo masowej konsumpcji?

Jak Stany Zjednoczone przyci¹gnê³y kapita³ z Europy?

Jak powsta³y pierwsze megakorporacje naftowe, stalowe i kolejowe?

To ksi¹¿ka o tym, jak powsta³o imperium gospodarcze. O tym, sk¹d wziê³y siê drapacze

chmur i klasa œrednia. O tym, jak w niespe³na pó³ wieku Ameryka po wojnie secesyjnej

— kraj gangsterów, nêdzy i bezrobotnych imigrantów — przeobrazi³a siê w strefê

bogactwa, w której zabrak³o r¹k do pracy. Poznaj fascynuj¹c¹ opowieœæ o czterech

wizjonerach, z których ka¿dy zbudowa³ czêœæ potê¿nego imperium:

Andrew Carnegie; wilk w krainie owiec. Z pocz¹tku g³oduj¹cy szkocki imigrant,

nied³ugo póŸniej magnat stalowy. Jego twarde metody — wywo³ywanie wojen

cenowych i bezwzglêdne ciêcie kosztów — przesz³y do historii. Mia³ obsesjê

bycia najlepszym i fascynowa³ siê wszystkim, co nowe.

John D. Rockefeller; wyrachowany imperialista. Szybko i sprawnie przej¹³

kontrolê nad œwiatowym rynkiem ropy naftowej. Mia¿d¿y³ konkurentów,

a potem ich wykupywa³.

Jay Gould; mistrz gie³dowej spekulacji. Znany z zami³owania do ryzyka

i prowokacji. Pokaza³ przysz³ym pokoleniom hazardzistów-inwestorów,

jak bogaciæ siê kosztem naiwnych graczy.

John Pierpont Morgan; bankier-d¿entelmen. By³ jedynym Amerykaninem,

któremu ufali finansiœci z Europy. Przekszta³ci³ bandycki kapitalizm

we wspó³czesny ³ad korporacyjny.

Pal¹ca pasja tworzenia, ustalanie zasad gry i talent do zjednywania ludzi wokó³

w³asnych idei — oto wspólne cechy czterech bohaterów tej ksi¹¿ki. Mo¿e to w³aœnie

one decyduj¹ o sile jednostek i ca³ych systemów gospodarczych? Poznaj historiê

rozwoju gospodarczego USA i samodzielnie odpowiedz na to pytanie.

Oto opowieœæ o ojcach za³o¿ycielach wspó³czesnej Ameryki

SPIS TREŚCI • 7

Spis treści

Przedmowa .................................................................................................................... 9

Podziękowania ............................................................................................................ 13

1. Wstęp ............................................................................................................... 15

2. „…triumfalne Yankee Doodle” ........................................................................ 45

3. Bandycki kapitalizm ....................................................................................... 77

4. Zmagania ...................................................................................................... 115

5. Megamaszyna ................................................................................................ 139

6. Pierwsze społeczeństwo masowej konsumpcji ............................................. 183

7. Papierowe tygrysy ......................................................................................... 211

8. Epoka Morgana ............................................................................................. 257

9. Ameryka rządzi ............................................................................................. 301

10. Niewłaściwe lekcje ........................................................................................ 323

Dodatek A Dochody Carnegie Company w roku 1900 ................................................ 353

Dodatek B Dochody Standard Oil ............................................................................. 365

Przypisy ..................................................................................................................... 367

Ilustracje ................................................................................................................... 417

Skorowidz ................................................................................................................. 419

O autorze ................................................................................................................... 431

BANDYCKI KAPITALIZM

odowate noce nad rzeką Hudson zasnuwały czarną toń smugami białej

mgły. W roku 1868 brzegi były zupełnie ciemne i mała łódka z dwoma żegla-

rzami oraz dwoma pasażerami na pokładzie krążyła bezradnie, zgubiwszy kie-

runek na burzliwej rzece. Nagle z mgły niczym statek widmo wychynął prom,

zalewając łódkę lodowatą wodą i niemal wywracając ją do góry dnem. Gdy

żeglarze w końcu wysadzili swoich pasażerów w doku Jersey City, Jay Gould

był przemoczony i dygotał w swoim płaszczu niczym ratlerek. Jego partner, Jim

Fisk junior, korpulentny, wylewny, jowialny, był jak zwykle sobą. Zresztą dla-

czegóż by nie? Uniknęli w Nowym Jorku ludzi szeryfa, zarezerwowali dla sie-

bie całe piętro w dobrym hotelu, mieli siedem milionów dolarów w gotówce,

a Josie Mansfield, aktualnie ulubiona aktoreczka Fiska, o której mówiono, że

oszałamiała mężczyzn swoją (dość pulchną) kobiecością, miała do nich dołą-

czyć. Pieniądze pochodziły z sejfów linii kolejowych Erie, choć raczej należa-

łoby powiedzieć, że większość z nich pochodziło od zaprzysięgłego wroga Fiska

i Goulda, „Komandora” Corneliusa Vanderbilta. A jeśli przesunąć się w hie-

rarchii tylko o jeden szczebel, tak naprawdę należały do europejskich inwe-

storów.

Koniec lat sześćdziesiątych dziewiętnastego wieku to był dość niebezpie-

czny czas. Ogromna ilość rządowych pieniędzy, które zaczęły płynąć podczas

wojny, wywołała dziką pogoń za bogactwem i pandemię korupcji. Każdy system

(transportowy, handlowy, finansowy) był obciążony i zmagał się z trudnościami.

Nawet gdy po wojnie strumień federalnych dolarów przysechł, zaczęły wlewać

się pieniądze z zagranicy. Pomiędzy 1855 a 1865 rokiem suma zagranicznych

inwestycji w Ameryce podwoiła się, a do roku 1875 potroiła. Większość z tych

78 • GIGANCI

pieniędzy płynęła z Anglii. Wiktoriańska prosperity była oparta na bezgra-

nicznym oddaniu premiera Williama Ewarta Gladstone’a dla wiktoriańskiej

moralności w sprawach finansowych — dyscyplina fiskalna, wolny handel, silne

przywiązanie do złota i niskie stopy procentowe. Stopa zwrotu brytyjskich

obligacji konsekwentnie spadała od ponad 6 procent podczas wojen napoleoń-

skich do 2 procent w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Jednak stabilna

prosperity może być nudna, zwłaszcza dla awanturniczych synów i córek z klas

wyższych, którzy czuli się skrępowani skromnymi zyskami z ich majątków.

W latach siedemdziesiątych Wall Street nieodparcie przyciągała chciwych

bogaczy i dla sprytnego młodego gracza takiego jak Gould przypominali oni

niezliczone owce, ustawione w kolejce długiej aż po horyzont i czekające tylko,

by je ogolić.

Gould i Fisk byli zmuszeni do znoszenia niewygód hotelu w Jersey City,

gdyż byli w trakcie odbierania jednej z największych linii kolejowych w kraju

i największych firm z rąk Vanderbilta i innych akcjonariuszy Erie. Ten epizod

był tym bardziej szokujący, że plan powstał w głowie Goulda, który ledwie

przekroczył trzydziestkę i był praktycznie nieznany na Wall Street, podczas gdy

Vanderbilt był najbogatszym i najprawdopodobniej najpotężniejszym człowie-

kiem w kraju, mającym ogromne doświadczenie z rynkami finansowymi. Mimo

to Gould wyszedł z tego pojedynku zwycięski, choć Vanderbilt zdołał wyrządzić

tak duże szkody, że gdy Gould przejął kontrolę, linia kolejowa była już towa-

rem niepełnowartościowym.

Z naszych czterech młodych gigantów, Gould i Rockefeller jako pierwsi dali

się poznać zaraz w latach powojennych. Morgan, wciąż w firmie ojca, pojawiał

się czasem na gościnnych występach, zaś Carnegie oderwał się od Pensyl-

wanii i szukał zajęcia, przy okazji zarabiając furę pieniędzy. Do 1870 Roc-

kefeller stał się już najpotężniejszą postacią w branży naftowej, podczas gdy

„Wojny o Erie”, prowadzone przez Goulda w latach sześćdziesiątych, były

testem polowym strategii, które w latach osiemdziesiątych uczyniły go najważ-

niejszym szefem linii kolejowych w kraju. Postępując według wzoru, który

będzie raz za razem powtarzał, Gould przejął kontrolę nad Erie, wykorzystując

niedojrzałe rynki finansowe, a następnie gwałtownie burząc wygodne zwyczaje

biznesowe swojej konkurencji. Skutkowało to wojnami cenowymi i szalonymi

obronnymi inwestycjami, które pomogły w wymuszeniu niepohamowanego

stylu rozwijania linii kolejowych charakteryzującego ostatnie dwudziestolecie

dziewiętnastego wieku. Konserwatyści w rodzaju Morgana ubolewali nad jego

metodami, nawet jeśli równocześnie chcieli robić z nim interesy, ale system

krajowy nigdy nie rozwinąłby się tak szybko bez prowokacji Goulda.

BANDYCKI KAPITALIZM • 79

Opéra Bouffe

Historia linii kolejowych Erie była koślawą sagą wielkich rozczarowań przy-

prawionych wyjątkowymi osiągnięciami. Stworzona na podstawie specjalnej

ustawy z 1832 roku, by „połączyć jeziora z oceanem”, cierpiała od tego, że jej

założyciele nie docenili problemów technicznych związanych z poprowadze-

niem linii kolejowej przez kamieniste, pocięte rzekami wzgórza zachodniej czę-

ści stanu Nowy Jork. By linia kolejowa dotarła do jeziora Erie (punktu odle-

głego o około 80 kilometrów od Buffalo), musiało minąć dwadzieścia lat, a całe

przedsięwzięcie kosztowało sześć razy więcej, niż wynosiły początkowe sza-

cunki. Linia była historycznie obciążona pechem i nietrafionymi decyzjami.

Jej finanse były nieodmiennie w beznadziejnym stanie, a jej papiery wartościo-

we miały fatalną reputację. Niefortunny przypływ chęci oszczędzania w 1841

roku uniemożliwił jej posiadanie bezpośredniego połączenia z Nowym Jorkiem.

Zamiast tego, jej tory kończyły się na zachodnim brzegu rzeki Hudson, skąd

transport do miasta musiał być przewożony promem z Jersey City. Pokonywa-

nie trudnego terenu przy użyciu technologii z lat czterdziestych dziewiętna-

stego wieku pozostawiło spuściznę w postaci stromych podjazdów, koślawych

mostów, nielicznych odcinków podwójnych torów (umożliwiających bezpie-

czną podróż pociągów w obu kierunkach) i zły rozstaw torów — niestety, były

rozstawione wyjątkowo szeroko, co poważnie zwiększało koszt budowy trasy

i taboru.

Gould został wciągnięty do „wojen o Erie”, jak je nazywano, w roku 1867,

gdy część udziałów tej linii, którymi jego biuro maklerskie obracało w imieniu

angielskich inwestorów, została przejęta podczas walki o władzę nad firmą.

Walczyły o nią trzy frakcje: Daniel Drew, Cornelius Vanderbilt i konsorcjum

inwestorów z Bostonu, do którego należał też ówczesny prezes Erie.

Vanderbilt i Drew mieli o wiele większe doświadczenie. Obaj mieli już

ponad siedemdziesiąt lat — byli surowymi ludźmi bez wykształcenia, którzy

swoje pierwsze wielkie pieniądze zrobili na handlu realizowanym przy użyciu

parowców pływających po rzece Hudson. Żaden z nich nie był wzorem dobrego

wychowania. Vanderbilt był prymitywnym brutalem — znęcanie się nad poko-

jówkami było dla niego normą, a raz, gdy jego żona nie chciała się zgodzić

na przeprowadzkę, zamknął ją w szpitalu dla umysłowo chorych. Drew osiągał

swoje cele płaszczeniem się i narzekaniem, był zjadliwym przeciwnikiem i zdra-

dzieckim sprzymierzeńcem. Drew wolał zarabiać pieniądze, oszukując swo-

ich akcjonariuszy. Kilka lat wcześniej usiłował pogrążyć Vanderbilta jednym ze

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: