Stefania Skwarczyńska, Dramat – literatura czy teatr? w Problemy Teorii Dramatu i Teatru. Tom 1, Wrocław 2003. (Opracowanie s. 128-132).
Utwór literacki jest przeznaczony do odbioru bądź wzrokowego (czytelniczego), bądź słuchowego (poprzez recytację).
Język jest tworzywem sztuki literackiej – tworzywem jedynym. Twórca wypracowuje swoje dzieło wyłącznie z tego tworzywa, poddając je organizacji, odpowiedniej do swoich ideowych i artystycznych zamysłów.
Inaczej rzecz się przedstawia w odniesieniu do dramatu właściwego.
Dramat właściwy, zwany też teatralnym, przeznaczony jest do odbioru w postaci widowiskowej. Postać, w jakiej dramat teatralny dociera do odbiorcy, jest postacią uorganizowaną z tworzyw rozmaitych, w tym także, choć niekoniecznie, z tworzywa językowego.
konkretna osoba aktora
konkretna przestrzeń sceniczna
konkretny czas przedstawienia
muzyka
światło
żywa mowa
Tworzywo językowe wyposaża postaci sceniczne w człowieczy atrybut porozumiewania się, w narzędzie myśli. Nie jest tworzywem nieodzownym w sztuce teatralnej, w przeciwieństwie do takich tworzyw, jak konkretna osoba aktora, konkretna przestrzeń sceniczna, konkretny czas przedstawienia.
Przypadki teatru bez słowa:
teatr mimiczny,
szczególne okoliczności historyczne.
W pièce à la muette „dialog” składał się z sylab bez związku ułożonych w schematy wierszowe, intonacja i gest aktora nadawały im zamierzony sens, służąc w dodatku parodii repertuaru i stylu gry w Komedii Francuskiej.
W pièce à écritaux repliki były początkowo prezentowane na pasmach papieru, przyczepionych do kostiumów aktorów, później spuszczane z góry na plakatach, publiczność na podaną melodię śpiewała zaprezentowany tekst.
Commedia dell’arte niemal obywała się bez autorskiego zapisu. Do dramaturga należała kompozycja fabuły i sytuacji dramatycznych (tzw. canevas). Obowiązkiem i przywilejem aktora była „improwizacja” sytuacyjnych wypowiedzi postaci scenicznych.
Dramaturg kształtuje swoje dzieło z wielu różnych tworzyw sztuki teatralnej.
Przez swoją kompozycję dramatyczną dramaturg inicjuje „grę” wszystkich tworzyw teatralnych, decydując o jej charakterze i kierunku. Z jego inicjatywy i wg jego planu aktor ad hoc inscenizacji przestaje być samym sobą, a przyobleka się w określoną postać sceniczną.
Konkretna przestrzeń sceniczna gra pomyślaną przez dramaturga i wtłoczoną w dramat salę pałacową, izbę wiejską, plac, „dziką okolicę”.
Czas przedstawienia, fizykalnie wymierny, a określony w porze i w długości trwania przez konwencję epoki gra pomyślany przez dramaturga czas fabuły, reprezentując konwencjonalnym wymiarem okres czasu fabularnego dowolnie długi.
Z faktu przynależności dramaturga do zespołu twórców dzieła teatralnego wynika, że i w stosunku do niego obowiązują zasady wzajemnego ustosunkowania się i współdziałania.
Każdy utwór dramatyczny ukształtowany jest wg dyktatu określonego historycznie typu teatru. Z reguły jest to teatr współczesny dramaturgowi, a co najwyżej posunięty w jego wizji o jakiś krok rozwojowy naprzód.
Teatr jest możliwie najbardziej wewnętrzną sprawą dramatu.
Teatr współczesny utworowi dramatycznemu znajduje się zawsze jakby wewnątrz niego.
Spośród dramatów dawniejszych inscenizuje się tylko dzieła w takim czy innym aspekcie wybitne, w tym także dzieła, których wartość i ważkość zostały odkryte dopiero współcześnie.
Właściwością arcydzieł sztuki, wszystkich dzieł wybitnych jest bogata wielowarstwowość ich sensów ideowo-artystycznych i związana z tym polisemantyczność – liczne, rozmaicie do siebie ustosunkowane, układy ich znaczeń. Stąd naturalna dla późniejszych pokoleń możliwość nowego odczytywania arcydzieła, sięgania coraz dalej w jego głąb, odkrywania jego niedostrzeżonych dotąd aspektów.
Sposób nowego odczytania arcydzieła zależy od nowego etapu rozwoju świadomości człowieka, także od sytuacji społeczno-historycznej, od wszystkiego, co z biegiem czasu przyniósł postęp techniczny i wszelkie zmiany „condition humaine”.
Utwór drugorzędny jest w zasadzie jednowarstwowy, o jednym układzie sensów ideowo-artystycznych.
Każda z późniejszych, a prawdziwie twórczych inscenizacji eksponuje utwór w jego nieznanych dotąd warstwach, prawidłowo kształtuje jego postać widowiskową, dając świadectwo istotnej i trudnej wierności inscenizatora wobec inscenizowanego dzieła.
Dramatowi teatralnemu może przysługiwać więcej niż jedna postać ostateczna.
Im wybitniejszy jest dramat teatralny, tym więcej zawiera w sobie in nuce własnych postaci widowiskowych. Ich ilość jest nieobliczalna.
Wydobywanie w dramacie treści dotąd ukrytych prowadzi inscenizatora z konieczności do przehierarchizowania wszystkich jego treści, by wybrać dla inscenizacji te, które uzna za najważniejsze.
Ruddi_pl