Wykłady 2013-2014.odt

Psychologia rozwoju człowieka – wykłady 2013/2014

dr Ludwika Wojciechowska

Wykład 1.

Koncepcja rozwoju w psychologii.

Ontogeneza – rozwój indywidualny człowieka w toku jego życia osobniczego (jednak nie każda zmiana oznacza rozwój). W psychologii rozwój długo rozpatrywano w ujęciu biologicznym. Podstawowe kategorie tak rozumianego rozwoju to wzrost (np. przyrost komórek), dojrzewanie (rozwój komórek do takiego stanu w którym organizm może w pełni je wykorzystać), uczenie się (ściśle zależne od dojrzewania). W rezultacie przyjęcia modelu biologicznego zmiana rozwojowa była charakteryzowana przez:

–                      jednokierunkowość (monotonicznosć), zmiany prowadzą do określonego stanu końcowego, na stanach prostszych budują się bardziej skomplikowane;

–                      nieodwracalność;

–                      trwałość;

–                      autonomiczność, zmiany rozwojowe są ściśle powiązane i wyznaczane przez czynniki wewnętrzna, tkwiące w strukturze systemu psychicznego.

W konsekwencji:

–                      zmiany mają charakter powszechny w danej populacji – nie ma różnic indywidualnych,

–                      zmiany są ściśle powiązane z wiekiem,

–                      zmiany są przewidywalne.

Model biologiczny jest krytykowany, zwraca się uwagę na czynniki indywidualne i środowiskowe.

Inne charakterystyki zmian rozwojowych

•                      Zmiany ilościowe – przybywanie, ale bez naruszenia struktury wewnętrznej zjawisk czy procesów (np. zwiększanie się zasobu słów).

•                      Zmiany jakościowe – przekształcenie się wewnętrznej organizacji czynności psychicznych i zachowania (np. nowy sposób rozumienia świata).

•                      Zmiany progresywne – narastanie, powiększanie się, doskonalenie, np. szybsze tempo uczenia się.

•                      Zmiany regresywne: inwolucja, atrofia, zanik

•                      Zmiany intra- i inter-indywidualne

Problem akceleracji rozwoju – przyspieszenie rozwoju w porównaniu z poprzednimi pokoleniami.

Lata 30. XX wieku – Eleonor Gudnaf (?) stworzyła skalę inteligencji mierzoną interpretacją ołówkowego rysunku człowieka. Przekazuje informacje o stopniu rozwoju umysłowego dziecka. Przy zastosowaniu skali współcześnie dzieci osiągają przeciętne wyniki 200 IQ.

Periodyzacja rozwoju

1.                   Okres prenatalny: 0-9 m.ż. - kończy się narodzinami

2.                   Okres niemowlęcy: od narodzin do 1 r.ż. (w tym noworodkowy, od narodzin do 1 m.ż.)

3.                   Okres poniemowlęcy: od 1 r.ż. do 3 r.ż.

4.                   Wczesne dzieciństwo: 2-3 r.ż. do 6-7 r.ż.

5.                   Średnie dzieciństwo: 6-7 r.ż. do 11-12 r.ż

6.                   Okres dorastania: 11-12, 17-20

7.                   Wczesna dorosłość – do 40-45 rż

8.                   Średnia dorosłość – od 40-45 do 60-65

9.                   Późna dorosłość – od 60-65 do śmierci

Wykład 2.

Okres prenatalny. Od poczęcia do narodzin.

Cechy życia dziecka w okresie prenatalnym

1.                   Dynamiczność i adaptabilność

•                      od jednej komórki do 12 miliardów komórek w mózgu i 10 bilionów komórek nerwowych

•                      masa ciała powiększa się 10-11 milionów razy (od narodzin do dorosłości – 22 razy)

•                      0,15mm komórki jajowej i 50 cm dziecka przy narodzinach

2.                   Fizjologiczna dominacja dziecka

•                      wyzwala zmiany z hormonach matki

•                      ćwiczy funkcje ważne po urodzeniu się (połykanie wód płodowych, oddawanie moczu, ssanie, obracanie się, podskoki)

•                      wyznacza termin porodu

•                      radzi sobie z poczuciem głodu

3.                   Rozwojowi poszczególnych struktur towarzyszy rozwój ich funkcji

4.                   Rozwój struktur i funkcji odbywa się zgodnie z zasadami:

•                      cefalokaudalną – rozwój struktur i funkcji zachodzi w kierunku od części głowowej do części dolnej-tylniej;

•                      proksymodystalną – od centralnej części ciała ku częściom bardziej odległym

5.                   Cechy okresu prenatalnego obserwowane są także po narodzinach dziecka – do około 5,6mca

•                      odruchy bezwarunkowe

•                      dwie zasady rozwoju (cefalokaudalnego i proksymodystalnego)

•                      przewaga mięśni zginaczy (dziecko ma mało miejsca w brzuchu matki, toteż przyjmuje postawę zgiętą)

Rozwój prenatalny (model medyczny)

1.                   Okres zygoty – od zapłodnienia do 2 tygodnia życia; zagnieżdżenie się zygoty w ścianach macicy, początki specjalizacji komórek – niektóre tworzą masę wewnętrzną (podstawa embrionu), a inne masę zewnętrzną

2.                   Okres zarodkowy (embrionalny) – od 3 do 8 tygodnia - różnicowanie się komórek masy wewnętrznej, trzy listki zarodkowe:

•          ENDODERMA - zaczątek organów wewnętrznych i gruczołów;

•          EKTODERMA - zaczątek tych struktur organizmu, które będą miały kontakt ze światem zewnętrznym (układu nerwowego, skóry i włosów, sensorycznych części oka, nosa i ucha);

•          MEZODERMA - zaczątek mięśni, chrząstki, kości, serca, narządów płciowych i niektórych gruczołów;

3.                   Pierwsze funkcje: w końcu 3. tygodnia zaczyna funkcjonować zaczątek układu krwionośnego.

Zmiany w masie komórek zewnętrznych, ukształtowanie się trzech systemów podtrzymujących embrion: worka owodniowego, łożyska i pępowiny.

•           

3.                   Okres płodowy – od 9 do 38, 40 tygodnia

•                      12 tyg – można określić płeć, głowa stanowi połowę wielkości płodu

•                      16 tyg – matka wyczuwa pierwsze ruchy, uszy są ukształtowane

•                      20 tyg – porost włosów, głowa to 1/3 długości ciała, odruch ssania

•                      24 tyg – ukształtowane oczy (zamknięte) paznokcie, zdolność samodzielnego oddychania

•                      28 tyg. - układ nerwowy, krwionośny i oddechowy na tyle rozwinięte, by utrzymać się przy życiu

•                      29-40 tyg. - w dużym tempie powstają połączenia nerwowe; przyrost wagi

Rozwój prenatalny (model psychologiczny)

I trymestr

•                      13 dnia powstają zawiązki układu nerwowego, 20 dnia zawiązki mózgu;

•                      od 21 dnia pracuje serce;

•                      w 41 dniu obserwuje się odruchy nerwowe świadczące o początkach współdziałania układu nerwowego i mięśniowego;

•                      w 43 dniu odnotowano pierwsze oznaki fal mózgowych;

•                      między 7 a 10 tygodniem zaczynają docierać pierwsze impulsy nerwowe z oka poprzez nerw oczny do mózgu;

•                      w połowie 7 tygodnia pojawia się wrażliwość okolicy warg na dotyk, lekkie ich podrażnienie wywołuje uogólnioną reakcję całego ciała w postaci zwrotu tułowia;

•                      w 7 tygodniu zróżnicowanie gruczołów płciowych pozwala na rozróżnienie płci;

•                      w 10 tygodniu zasadnicze części mózgu są już ukształtowane;

•                      w 12 tygodniu dziecko zaczyna połykać wody płodowe i reagować na ich smak;

•                      pomiędzy 8 a 12 tygodniem - intensywna aktywność ruchowa.

II trymestr – dziecko osiąga proporcje takie, jakie będzie miało przy narodzinach.

•                      w 15 tygodniu początek ruchów chwytnych;

•                      w 4 miesiącu powierzchnia mózgu jest pofałdowana, uformowany jest móżdżek, rozpoczyna się mielinizacja włókien nerwowych w rdzeniu kręgowym;

•                      od 17 tygodnia - ćwiczenia ruchów ssących;

•                      między 4 a 5 miesiącem życia reaguje na zmiany temperatury, na intensywną zmianę oświetlenia, na bardzo silne dźwięki;

•                      na przełomie 5 i 6 miesiąca nabywa zdolności bycia w stanie czuwania i stanie snu;

III trymestr

•                      przyrost wagi, wypijanie wód płodowych (15 do 40 ml na godzinę)

•                      nie przybywa już komórek nerwowych, przemiany maja charakter jakościowy, powstają ośrodki mózgowe poszczególnych zmysłów

•                      występuje zdolność zapamiętywania

•                      dalszy rozwój odruchów bezwarunkowych

...