Karolina Czarnecka.doc

Karolina Czarnecka

( Edukacja Wczesnoszkolna i Przedszkolna 2013/2014)

Grupa społeczna jako przedmiot zainteresowań socjologii.

              W badaniach socjologicznych zainteresowanie się grupami społecznymi przybierało różne formy i intensywności. Przez długi czas socjologia zajmowała się głównie zbiorowościami ludzkimi, które przybrały nazwę makrospołecznych. Aby ułatwić sobie zadanie naukowcy posługiwali się głównie pojęciem społeczeństwa. „Przez społeczeństwo rozumiano i rozumie się do dzisiaj zbiorowość trwającą przez wiele pokoleń, a więc istniejącą dłużej niż życie jednostki, zespoloną wewnątrz wielorakimi systemami stosunków społecznych, wyodrębnioną od innych takich zbiorowości trwałą przynależnością członków i stanowiącą w mniejszym lub większym stopniu całość terytorialną.”[1] Podstawową cachą charakterystyczną społeczeństwa jest również posiadanie wspólnych norm i wartości, a co za tym idzie własnej kultury, własne instytucje, tożsamość oraz sieć wznajemnie działających stosunków społecznych. Jednak rozwój badań nad tymże zjawiskiem rozwijł się w dość szybkiem tępie, więc pojęcie społeczeństwa okazało się niewystarczającym narzędziem do rozpatrywania skomplikowanych społeczeństw nowoczesnych. W swym dziele Stanisław Ossowski powiedział :

„ Gdy od [...] pierwotnych społeczeństw przechodzi się do społeczeństw o skomplikowanej strukturze, rozdartych antagonizmami klasowymi, politycznymi, religijnymi, etnicznymi, stajemy natychmiast wobec faktów uwarunkowania doniosłych zjawisk społecznych przez przynależność jednostek do poszczególnych zbiorowości, które się wyodrębniają w łonie wielkich społeczeństw terytorialnych albo nie mieszczą w ich granicach. [...] Analiza skomplikowanej struktury nowoczesnych społeczeństw i rozszerzanie się socjologicznej problematyki narzuciły potrzebą terminu, który mógłby mieć zastosowanie do zjawisk różnej skali i który by mógł obejmować wszelkietypy zespołów ludzkich warunkujących w taki lub inny sposób owe zjawiska. Takim terminem ogólnym, który objął zarówno klasę społeczną i zbiorowość religijną, jak i rodzinę, zarówno wspólnotę wiejską, jak i stowarzyszenie sportowe lub partię polityczną, zarówno grupę zawodową i klub towarzyski, jak i plemię pierwotne i naród nowoczesny, stała się grupa społeczna..”[2] Termin „grupa społeczna” rozumiany był bardzo szeroko według Ossowskiego, jak i przez innych socjologów. Podkreślali oni niezwykłą rozległość tego terminu. Polski socjolog tego samego pokolenia, Paweł Rybicki, o grupie społecznej pisał : „w jego zakresie miści się tak dobrze ród, plemię, naród, jak gmina wyznaniowa, towarzystwo naukowe, klasa szkolna, tłum rewolucyjny – słowem wszelka zbiorowość społeczna, mała czy wielka, jaką można tylko spotkać w życiu”.[3] Rozległe rozumienie owego terminu stanowiło przeszkodę do zbudowania jednoznacznej i zadawalającej definicji grupy. Ogólnikowo pojęcie te można określić jako, grupę pewnych osób, które możemy traktować jako całość ze względu na choćby najmniejsze relacje zachodzące między nimi np. wspólne poglądy, przekonania, miejsce pracy lub zamieszkania. Kolejnym etapem tego zjawiska było klasyfikowanie rozbieżności tego zbioru tworów społecznych. Doprowadziło to do powstanie typologii grup społecznych, które wciąż porządkowali, segregowali i pogłebiali. Skupiali się na tym, aby każdą grupę społeczną jak najdokładniej zbadać. Po latach analizowania grup społecznych skupiono się nad ich funkcjonowaniem, na ich działaniach i interakcji. „Grupa społeczna przestała być tak rozlegle pojmowana jak kiedyś. Ograniczenie tego pojęcia dokonało się w dwojaki sposób. Po pierwsze, to, co określano ongiś jako „calowe grupy formalne”, stało sie pod mianem organizacji autonomicznym przedmiotem zainteresowań i badań osobnego działu socjologii, socjologii organizacji, a nawetodrębnej dyscypliny: nauki o organizacji. Po drugie, termin „grupa społeczna” zaczął być odnoszony głównie, jeśli nie wyłącznie, do grup małych. Przestano zajmować się klasyfikacjami grup i zaczęto koncentrować uwagę na tym, co dzieje się wewnątrz małych grup, postrzeganych najczęściej jako mikrostruktury społeczne.”[4]

              Więź społeczna jest to poczucie solidarności, zgodności i harmoni pomiędzy członkami tej samej grupy społecznej. Podstawą istnienia takiej więzi społecznej jest zgodność poglądów, zainteresowań czy konieczność zaspokojenia wspólnych potrzeb związanych z działaniem jednostki. „Można przyjąć, że powstanie więzi społcznej związane może być z czynnikami obiektywno – formalnymi i subiektywno – spontanicznymi. Czynniki obiektywno – formalne związane są ze strukturą danego społeczeństwa i formalną przynależnością jednostki do wyodrębnionego zbioru ludzi i kategorii społecznych. [...] Czynniki subiektywno – spontaniczne związane są ze świadomością przynależności do kategorii socjologicznych i określeniem przez jednostkę jej statusu w społeczeństwie.”[5]Cechami charakterystycznymi dla więzi społecznych są zaangażowanie emocjonalne lub chwilowe zabarwienie uczuciowe, stałość i poziom interakcji, pogłębianie lub osłabianie poczucia wspólnoty.

Wyróżnia się trzy podstawowe więzi: więź naturalną, stanowioną i zrzeszeniową. Więź naturalna powstaje przez sam fakt narodzin w zbiorowości, którą możeny nazwać rodziną. Cechą charakterystyczną dla owej więzi jest silny stosunek emocjonalny kierowany do jej członków oraz stopień pokrewieństwa i powinowactwa. Więź stanowiona powstaje na skutek przymusu przynależności do pewnej grupy bądź organizacji w społeczeństwie. Związane jest to z presją, którą społczeństwo wywiera na jednostkę. Więź zrzeszeniowapowiązana jest z tym, iż jednostka ma wybór do jakiej grupy społecznej lub instytucji chciałaby należeć. Jednostka z  własnej woli dokonuje wyboru co do preferencji i ideologii w danej grupie społecznej.

„Do swoistego rodzaju więzi należy poczucie przynależności etnicznej lub rodowej. Związane jest ono z istnieniem przekonania o wspólnym pochodzeniu i wynikających z tego konsekwencji związanych z pojęciem patriotyzmu i odpowiedzialności zbiorowej. Innym rodzajem więzi jest ta, która łączy się z urodzeniem w danej społeczności lokalnej. Bazuje się ona na poczuciu sentymentu i nostalgii związanej z miejscem urodzenia i zamieszkania. [...] Przyjmuje sie zazwyczaj, że podstawą zaistnienia więzi społecznej jest zgodność zainteresowań czy konieczność zaspokojenia potrzeb związanych z działaniem jednostki.”[6] „Przejawem więzi społecznej może być dokonywanie przez jednostkę wyborów takich wzorów zachowań, które manifestują jej status. Zazwyczaj powiązane jest to z normami obowiązującymi w danej zbiorowości oraz stylem życia dyktowanym przynależnością do określonej społecznie warstwy.”[7] Kolejnym typem więzi społecznej jest podział na bloskich i obcych. Obcość powiązana jest z poczuciem odmienności od innych grup społecznych, w których panuje całkowicie inny system wartości. Odmienne traktowanie różnych grup społecznych ściśle powiązane jest ze stereotypem, zadawnionych opini oraz braku tolerancji. Kolejnym typem więzi społecznej jest poczucie obowiązku przynależności do pewnej grupy społecnej. Może to być powiązane z patriotyzmem oraz koniecznością obrany narodu czy państwa, wtedy ważniejsze są cale grupy . Grupa społeczna stawiana jest ponad jednostkę.Można przyjąć ,że więź społeczna to „ fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonej wartości czy pełnionych funkcji społecznych.”[8]

              Do prawidłowego powstania i funkcjonowania grupy społecznej potrzeba 5 istotnych elementów, które nazwane zostały cechami konstytuującymi grupę społeczną, są nimi: dobranie przynajmniej trzech osób, które spełniają kryteria przynależności, zasada odrębności, ośrodek skupienia, cele i zadania oraz organizacja wewnętrzna grupy.

Jak wyżej zostało wspomniane koniecznym warunkiem do powstanie grupy społecznej, są potrzebne trzy niezbędne osoby tworzące tę grupę. Swoją postawą muszą oni reprezentować wytyczony wzór fizyczny oraz moralny. „Wzór fizyczny związany jest z wyglądem, stylm ubierania się i zachowania, co podlega interpretacji zgodnie z obowiązującym w społeczeństwie sposobem przydzielania ludzi do poszczególnych kategorii społecznych (płeć, wiek, wykształcenie i pochodzenie społeczne) [...] Wzór moralny związany jest z manifestowaniem przez jednostkę, czy to werbalne, czy pozawerbalne, swoich postaw w stosunku do tego, co w danym środowisku uważane jest za dobre lub złe. Związany jst więc z wartościowaniem rzeczywistości zgodnie z przyjętymi w kręu społecznym kryteriami ocen moralnych.”[9] Członkostwo w takich grupach społecznych można podzielić na charakter realny lub ideologiczny. W charakterze realnym oznacze to, iż jednostka bierze aktywny udział w życiu swojej grupy.Pzrynależność ideologiczna oznacza, że jednostka musi spełniać wymogi stawiane przez grupe do której należy, jednak nie zwalnia jej to z aktywnego udziału w działaniach grupy.

Kolejnym ważnym elementem, bez którego grupa społeczna nie mogłaby prawidłowo funkcjonować jest zasada odrębności. „Odrębność grupy okeślana jest poczuciem solidarności i lojalności w stosunku do wszystkich osób przynależnych. Poczucie wspólnoty, więź społeczna w grupie związana jest ze świadomością „my” , która stanowi podstawę samoidentyfikacji dokonywanej przez pryzmat innych ludzi uznawanych za „swoich”.”[10] Czynnikiem charakterystycznym dla zasady odrębności jest stawianie grupy, w której jednostka funkcjonuje ponad grupy obce.

Następnie dużą uwagę należy poświęcić zasadzie, która mówi o ośrodku skupienia. Dla członków danej grupy bardzo ważnym czynnikiem jest miejsce, w którym owa grupa funkcjonuje. Każda grupa społeczna oraz działający w niej jej członkowie posiadają własny teran do spotkań, może to byc budynek, pokój ale i jakiś przedmiot, na którym skupiają swoje zainteresowanie. Jednak ośrodkiem skupienia może być również pewien cel postawiony przez grupę do którego z determinacją dążą, co doprowadza do zaciśnienia się większej więxi miedzy nimi. Ośrodkiem skupienia grupy mogą być również cachy charakterystyczne jej członków np. styl ubierania sie, fryzura lub preferowany rodzaj muzyki, jak i należące do nich odznaki, legitymacje, sztandary a nawet tatuaże.

Kolejnym warunkiem do powstania i funkcjonowania grupy jest wyznaczony cel działań. Cele grup mogą mieć bardzo zróżnicowany charakter, w zależności od zainteresowań jej członków, ich pracy czy pasji. Grupa zakładając swój cel zobowiązuje się również do wykonywania zadań jakie członkowie grupy nakładają na siebie i swych kolegów. Czasami cele i zadania grupy sa przekładane nad jednostkę. Istnieją również takie rofzaje grup społecznych, które specjalizują się w reealizacji jedneo lub kilku zamierzeń. „ Takie grupy nazywamy grupami celowymi. Różnią się one od innych tym, że mają ściśle określoną strukturę podporządkowaną podziałowi obowiązków wynikających z zadań cząstkowych wyznaczonych celem. Więxi społeczne mogą w nich mieć charakter niezwykle sformalizowany i rzeczowy.”[11]

Ostatnim elementem jest struktura wewnętrzna. Polega ona na organizacji wewnętrznej grupy oraz podziałem ról i pozycji społecznych dla jej członków. Dzięki temu jednostki mogą funkcjonować z poczuciem wszechobecnego ładu i porządku.

              „Grupą przynależności nazwana jest taka zbiorowość, w której działaniu jednostka uczestniczy realnie i swój system wartości, norm i wzorów zachowań utożsamia z zasadami w niej obowiązującymi.”[12]W ten sposób mówi o tym Halina Mielicka w swej książce. Można powiedzieć, że im wyższy jest stopień identyfikacji jednostki ze swoją grupą, tym bliższa więź emocjonalna łączy go z nią. Staje się bardziej zaangażowany w jej losy, z całych sił próbuje udoskonalić grupę, w której działa. Tak więc można powiedzieć, że grupą przynależności możemy nazwać sposób postrzegania grupy przez jednostkę, identyfikowanie się z nią oraz ludzi którzy od początku przyglądali się tworzeniu i rozwijaniu grupy.

Grupy społeczne można podzielić również na struktury wewnątrz grupowe. Struktura socjometryczna „zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi zachodzącymi we wszelkich grupach. W obrębie nauk społecznych socjometria zyskała pewną autonomię jako specyficzna metodologia badań oraz dziedziczenia wiedzy.”[13] Przeprowadzane są badania, które polegają na zadawaniu pytań każdemu członkowi zbiorowości o innych członkach. Pytania mogą dotyczyć tego z kim chciałby spędzać czas, z kim chciałby pracować, kogo towarzystwo najbardziej mu odpowiada itp. Dzięki takim badaniom można sporządzic graficzny obraz relacji interpersonalnych. Można wtedy określić stopień rozwoju grupy, jej spójności oraz spoistości. Można też odczytać w nich pozycje społeczna określonych jednostek od najwyższej do najniższej oraz podziału na mniejsze podgrupy, czyli kilkuosobowe zespołe połączone wznajemną sympatią.

W strukturze przywództwa następuje wysunięcie jednego członka przed szereg grupy, który sprawuje nad wszytkim władzę. Staje się on wtedy przywódca i od niego zależy w jakim stylu będzie spawował swą władzę. Każdy przywódca powinien posiadać pewne cechy dzięki, którym sprawowanie władzy będzie dla niego czymś naturalnym. Sprawiedliwość, ambitność, uczciwość, komunikatywność to te cechy osobowości decydują kogo wybierze się za swojego przedstawiciela. Dużym zainteresowaniem socjologów stały się również style przywództwa oraz jak działają one na całość grupy. Najczęstrzymi i najdokładniej badanymi stylami sa : autorytarny, demokratyczny i anarchiczny. Każdy z tych trzech stylów posiada swoje cechy charakterystyczne.

Styl autorytarny charakteryzuje się tym, że przywódca wydaje swoim podwładnym polecenia. W tego typie działaniach pojawia się agresja wobec przywódcy jak i innych grup . Członkowie grupy uzależniają się od swojego przywódcy, nie potrafia sami działać, czekają jedynie, aż dostaną rozkaz który bedą mogli wykonać . Zanika inicjatywa członków , grupa w konsekwencji nie potrafi działać samodzielnie, a bez swojedo przywódcy działania grupy zanikają.

W stylu demokratycznym przywódca wspólnie z członkami grupy podejmuje działania, każdy ma okazję się wypowiedzieć i zostaje wysłuchany. Atmosfera jest korzystna dla grupy, nikt nie czuje się pominięty. Członkowie wiedzą, iż władze liczą się z ich zdaniem oraz mają świadomość wspólnego budowania grupy i pełnego uczestnictwa w niej. W przeciwieństwie do stylu autorytarnego grupa potrafi dalej funkcjonować, nawet jeżeli zabraknie przywódcy.

Całkowitym przeciwieństwem dwóch poprzednich stylów jst tyl anarchiczny. Przywódca tu nie podejmuje jikichkolwiek działań związanych z grupą, nie organizuje żadnych działań i nie ma na celu rozwoju grupy. Konsekwencją takich działań jest całkowita dezorientacja grupy. Atmosfera nie jest korzystna, nikt nie ma wytyczonych celów do zrealizowania. Początkowo aktywność członków może być duża, jednak z czasem będzie stopniowo słabnąc, ponieważ nie mają określonych zadań i z czasem gubią się w swych poczynianiach.

Kolejną strukturą wewnątrz grupową jest struktura komunikacji. „W badaniach nad strukturami komunikowania się przedmiotem zainteresowania był wpływ różnych kształtów na sposób funkcjonowania grupy jako całości. Tego rodzaju badania można uznać za dopełnienie badań nad konsekwencjami rozmaitych stylów przywództwa. Jest to o tyle zasadne, że przedmiotem badań są modele komunikacji o zróżnicowanym stopniu centralizacji, jedną zaś z cech przywódczej jest nasilenie interakcji przywódcy z pozostałymi członkami grupy.”[14]

              Grupy można także podzielić ze względu na motywacje. Wyróżnia się wtedy grupy ekspresyjne i instrumentalne.

Grupą ekspresywną jest przykładowo grupa młodych ludzi, którzy mają wspólne zainteresowania, wspólnie spędzaja czas chodząc na róznego rodzaju spotkania czy imprezy. W tego typu grupie można zauważyć silne więzi emocjonalne, wspólną sympatię oraz zamiłowania.

Grupa instrumentalna składa się grupy młodych ludzi, którzy nie są powiązani ze sobą więzami emocjonalnymi. Spotykają się jedynie w celu prowadzenia wspólnych interesów oraz pracy zarobkowej. Powiązani są wyłącznie wspólnymi interesami.

Największą uwagę socjologów przyciągają trzy podstawowe grupy. Są nimi grupa pierwotna, grupa własna oraz grupa odniesienia.

Pierwszą grupą przedstawianą jest grupa pierwotna. Posiada ona pięć podstawowych cech tj. Względną całość, bezpośrednie kontakty, małą liczebność, niewyspecjalizowany charakter kontaktów oraz względną zażyłość uczestników. Wszystkie te cechy są ze sobą ściśle powiązane, ponieważ aby zaistniała mała grupa potrzeba jedynie kilku osób, co prowadzi do tego,  że kontakty między nimi są bezpośrednie. Stosunki między nimi są zażyłe. Cała uwaga skupiana jest na osobie, jej cechach oraz tym co sobą reprezentuje, a nie na sprawach rzeczowych lub fomalnych. Członkowie takie grupy są ze sobą powiązani i połączenie więzią emocjonalną. Dzięki przynależności do takiej grupy jednostka odczuwa poczucie bezpieczeństwa i miłości. Taka grupa zaspokaja podstawe potrzeby psychologiczne, emocjolanle i biologiczne. Najczęściej jest to naturalne środowisko człowieka.

W grupie własnej panuje ład, porządek i harmonia, jednak członkowie grupy o charakterze własnym są wrogo nastawieni do innych grup obcych. Badania socjologiczne pokazały, że taka niechęć do innych grup niż do których należymy jest czymś normalnym i powszechnym. Grupę własna w dzisiejszym świecie widzi się jako grupa bardziej samodzielna i indywidualna niż grupa obca.

Ostatnią grupą, która chciałabym scharakteryzować jest grupa odniesienia. Można ją dwojako tłumaczyć. „Po pierwsze, na oznaczenie grupy, która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowań, wedle których modeluje własne postępowanie. Po drugie, może oznaczać grupę, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej sytuacji, bądź postępowania.”[15] Mówiąc językiem potocznym grupa ta opiera się na porównywaniu jednostek do innych członków tej grupy bądź innej. Dzięki takiemu porównaniu osoby mogą określić swoją pozycję społeczną na tle innych osób. Grupy takie mogą odnosić się do norm jak i do standardów społecznych, a ich intencje mogą być pozytywne jak i negatywne.

              Wyżej opisałam jak socjologowie przedstawiają grupy społeczne . Teraz chciałabym odnieść się do swoich grup społecznych, w których aktywnie uczestniczę.

Pierwszą podstawową grupą społeczną do której przynależę jest rodzina. Według socjologów rodzina jest to związek dwóch dorosłych osobników połączonych węzłem małżeńskim i posiadającymi dzieci. Jest ona najstarszą komórką społeczną na której opiera się całe społeczeństwo. Zaspakaja najpotrzebniejsze potrzeby emiocjonalne, biologiczne i psychologiczne. Rodzina jest dla nas oparciem w ciężkich chwilach. Obdarza nas bezwarunkową miłością. Moja rodzina należy do rodziny typu nuklearnego, czyli pary małżeńskiej wychowujący potomstwo.

Kolejną grupą, w której uczestniczę jest grupa szkolna. Jest to grupa młodych ludzi, którzy spotykają się w szkole. Połączeni jesteśmy chęcią zdobywania wiedzy i nowych umiejętności. W każdej grupie szkolnej istnieją także podgrupy, w których osoby obdarzają się zaufaniem, łączą ich wspólne zainteresowania i poglądy. Ja należę właśnie do takiej podgrupy wraz z moimi znajomymi ze szkoły. Wspólnie się uczymy oraz spędzamy wolny czas. Łączą nas wspólne cele do których dążymy.

Jeszcze inna grupa do której należę jest grupa taneczna. Tam spotykamy sie z ludźmi w różnym wieku, aby nauczyć się czegoś nowego, odreagować stres. Łączy nas wszystkich pasja i zamiłowanie do tańca.

              Podsumowując pojęcie grupy społecznej jest bardzo skomplikowanym i rozległym tematem. Istnieje wiele takich grup, a każda posiada inna tematykę, każdą z nich łączą inne więzi społeczne i emocjonalne. Kazdy z nas bez względu na poglądy, kolor skóry czy wiek należy do pewnych grup społecznych. Czasami uczestniczenie w takich grupach odbywa się nawet bez wiedzy człowieka. W innych zaś sytuacjach wybór grupy społecznej jest wybierany z  własnej woli.

Bibliografia :

1.     Mielicka H. , „Podstawy socjologii. Mikrostruktury społeczne”, Kielce 2002, s. 100-102, 121-124, 128.

2.     Ossowski S. , „Wielogłowy Lewiatan i grupa społeczna. O perypetiach pojęciowych w socjologii” , w: Dzieła, t. 4, Warszawa 1967, s. 146, 148.

3.     Rybicki P. , „Z podstawowych zagadnień grupy społecznej” ,                      w: Struktura społecznego świata. Studia z teorii społecznej,          Warszawa 1975, s. 647.

4.     Szacka B. , Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003,  s. 183, 185, 188, 191, 199.

5.     Turowski J. , Socjologia. Małe struktury społeczne, Lubin 1993, s. 85.

ns bxhsab    jnazjnajsjxjsbxnz