Kornel Makuszyński
Kobieta z sercem
Był sobie raz młody malarz; miał mocny talent i słabej konstrukcji spodnie, jedyne spodnie, o których jednakże nigdy powiedzieć nie można, że są samotne, albowiem parzystość jest istotą spodni. Poza tym nie miał ani ojca, ani matki, ani niczego w tym rodzaju. Nie posiadał metryki i nie płacił podatków, nie chodził do kościoła ani do Akademii, nie znosił wody, sklepikarzy, policjantów, księży i stróża.
Miał swego czasu psa, ale go powiesił wreszcie na klamce u drzwi, albowiem przywidziało mu się raz, że mu poczciwy pies przypomina gębą kogoś, kogo nie lubił. Miał też i modelkę swego czasu, ale ją odstąpił po dwutygodniowym targu przyjacielowi za dwie korony, trzy kołnierzyki, za jedną skarpetkę białą i drugą kolorową i za łyżeczkę od herbaty. Był przeto samotny jak zdechły wielbłąd na pustyni albo jak wielki poeta, albo jak policjant na środku ulicy. Samotność! cóż po ludziach, czym malarz dla ludzi? Nie znosił nigdy wizyt i dlatego, kiedy raz przyszedł do niego, w przyjacielskich zresztą zamiarach, Żydowin sympatyczny i miły bardzo, malarz włosy rozburzył, a dobywszy scyzoryka, spojrzał nań zezem i krzyczał tak jak barwy na jego obrazach: "Kędy wszedłeś, wychodź tędy, bo cię przeklnę w imię Boga!"
Aż oto stało się, że malarzowi stanęła samotność kością w zapitym gardle. Człowiek bowiem nie może długo być samotny, co. Jest mądrym urządzeniem bożym, albowiem wtedy kryminały stałyby się niepotrzebne; a gdyby nie było kryminałów, nie byłoby sprawiedliwości, która jest, bądź co bądź, potrzebna w sprawach spadkowych.
Malarz tedy zamyślił się głęboko i rzekł duszy swojej: musisz sobie, uważasz, znaleźć niewiastę, gdyż to jest potrzebne dla zdrowia, niewiasta uleczy duszę i uleczy Żołądek, który ci zmarniał na "własnym" wikcie.
Malarz miał rację; smętek samotności jest podłym wynalazkiem i choćby dlatego, by człowiek nie był samotny, potrzebna jest kobieta na ziemi. Każdy sobie radzi wprawdzie, jak umie: jeden, aby nie być samotnym, ma kanarka, drugi psa, trzeci kota, inny wreszcie papugę lub oswojoną małpę a przecież kobieta najlepsza jest z tej całej menażerii. Kobieta ma w sobie rozwinięte bardzo poczucie przywiązania, potrafi się w istocie przywiązać do człowieka, nieraz nawet tak bardzo, że ją odwiązać potem trudno; sufrażystki angielskie poszły w tym kierunku najdalej: przywiązują się do latarń i do sztachet.
Bardzo dobre bydlę jest kobieta; miłe to jest wielce i sympatyczne, cudnie płacze, prześlicznie się śmieje; nie należy jej tylko drażnić i postępować zawsze w myśl zasady, że mądry zawsze kobiecie ustąpi. Dobrocią można u kobiety uzyskać wszystko, gdzie zaś nie można dobrocią, tam trzeba, chcąc nie chcąc, dorzucić jedwabną halkę albo parę lakierowanych bucików.
Miał tedy rację - jako się już raz rzekło i niepotrzebnie po raz drugi powtarza młody malarz, który zatęsknił za kobietą. A tęsknota za kobietą jest jak długo trwające, uporczywe zapalenie okostne. Biedny malarz wstawszy rano przeciągał się leniwie i był smutny, a kiedy się kładł na łoże wieczorem, samotny, był jeszcze bardziej smutny. Każdy zwykł być smutny w takich razach, ale malarz to jest uczuciowe indywiduum, którego smutek ciągnie się z duszy jak farba z tuby. Jest to smutek, nie wodą zaprawny, tylko smutek olejny, który sobie nawet z igraszek much nic nie robi i wszystko przetrwa, zawsze świeży i jednaki.
O, biedny malarzu!
Jednego dnia przyszło na niego objawienie boże; objawienie takie ma zazwyczaj siłę uderzenia kołem w głowę, tak że się człowiek zatoczy pod najbliższy mur i z otworzoną na oścież gębą wygląda przez dłuższą chwilę jak apostoł, dziwujący się wniebowstąpieniu Pana. Malarz szedł ulicą powoli i bez troski, rozmyślając nad tym, jakby wyglądała ulica, gdyby ze wszystkich, którzy na niej w tej chwili się znajdują, spadły nagle szaty; człowiek ten miał zawsze perwersyjne instynkty, kwalifikujące się na wyspy polinezyjskie.
Zachód był; słońce jakby zaczepiło kręgiem o szczyt jakiejś wieży, darło się wzdłuż, tak że krwawa struga zaczęła zeń spływać na okoliczne dachy. Chmury zabarwione były fioletowo jak krowa na nagrodzonym obrazie z Salonu. Na ulice wypełznął tłum i sączył się nimi od końca do końca, albowiem kij i ulica mają po dwa końce. Człapały konie dorożkarskie jak rytm u podłego poety, tak samo zdechłe jak poeta. Złoty słoneczny pył osiadał na suchotniczych drzewach, które stanęły rzędem wzdłuż plantacji, jak pokrzywione żebraki przy drodze na cmentarz.
Malarz zaśmiał się przyjaźnie do zezowatego konia u dorożki, przyglądającego się bezmyślnie, jak obok niego kilku młodych Polaków grało w guziki. Potem przeszedł zacny malarz na drugą stronę ulicy, albowiem po tej, którą przechodził, był jakiś sklep, mogący mieć do niego pretensje wprawdzie niewygórowane, ale słuszne, choć mocno krzywdzące. Za chwilę przeszedł znów na tamtą stronę, albowiem po tej był taki drugi sklep, na którego widok malarzowi robiło się słabo. A że sklepów jest wiele w mieście wielkim, szedł tedy malarz w słońcu, odbijając się wciąż od jednego muru do drugiego przez całą szerokość ulicy, oburzony w tej chwili słusznie na ojca za to, że spłodził jego, a nie spłodził renty. Uniesienia miłosne ojców, myślał malarz, zawsze doprowadzają do tego, że ojcowie zapominają o tym, co będzie; cieszą się tym, co jest. Tak sobie tedy wesoło rozmyślał młody malarz, albowiem każdy malarz, jak nie ma czego lepszego do roboty, wtedy myśli. Malarz bowiem nie jest taki straszny, jak maluje. Jest to stworzenie łagodne bardzo nawet wtedy, kiedy wykrzywiwszy groźnie buty, z rozwianą grzywą krąży jak lew po puszczy, szukający, czego by się napił. A kiedy go się spotka w takiej chwili, malarz wiedzie dyskurs następujący:
- Czy nie widziałeś gdzie, kochany, mojej ciotki?
- Nie wiedziałem, że masz ciotkę.
- To szkoda, szukam jej już drugi tydzień. Ale popatrz no, jaka się na tym dachu zrobiła złota plama z niebieskim refleksem.
- Gdzie? Nic nie widzę.
- To może mi pożyczysz koronę. Słowo ci daję, że szukam ciotki.
Są to prawdziwe wnioski z fałszywych przesłanek, warte korony.
Szedł tedy malarz, aż nagle Jakby w mego piorun trzasnął. Zatoczył się pod ścianę i spojrzał zezem na niewiastę, która zaszumiała prawie jedwabną halką; niewiasta bowiem zrobiła do niego "słodką gębę", jak anioł albo cukiernik. Przeszła i oglądnęła się.
Panie Boże, ratuj duszę biedną, która mimo woli zaczęła poprawiać krawat, potem stanąwszy na jednej nodze, wytarła but z kurzu o spodnie, potem uczyniła to samo z drugą biedna dusza biednego malarza. Przejrzał się ukradkiem w szybie wystawowej i zawrócił na pięcie. Niewiasta szła ulicą i oglądała się raz po raz. Malarz szedł za nią, z początku nieufnie, potem coraz prędzej, tak że się wreszcie z nią zrównał; a wtedy niewieście wypadła z ręki torebka na bruk. Niewiasta przystanęła i spojrzała błagalnie na malarza, ten zasię zaczerwienił się jak rzeźnik albo jak piwonia i uciekać począł przed siebie jak zając, który w białym tyle uczuł nagle cały ładunek śrutu i nie ma nawet na tyle czasu, by, jako Hamlet radzi, poskrobać się.
Ej, ty na szybkich nogach, gdzie Pędzisz malarzu?!
Przystanął wreszcie i począł okropnymi oczyma przyglądać się szybie wystawowej, za którą rozpięto prześliczną, koronkami obszytą, batystową część indywidualności kobiecej, tę część garderoby, która ma w sobie coś męskiego. Aż ciarki po nim przeszły. Nagle uczuł, że ktoś stanął obok niego: ostrożnie tedy począł patrzeć kątem oczu, kto przy nim stanął. Stała owa niewiasta i uśmiechnąwszy się zalotnie i przyjaźnie i zachęcająco, poszła dalej.
Malarz uszczypnął swoją duszę, aż syknęła, chcąc ją podniecić do działania. Dusza na taki znak poderwała mu nogi i poszedł za nią.
Minęli ulicę jedną, drugą i dziesiątą. Niewiasta obejrzała się. Szedł w przyzwoitym oddaleniu i udawał, że patrzy na numery domów. O, nieśmiały malarzu!
Stanęła wreszcie przy jakiejś bramie; malarz przyspieszył kroku, minął ją i przeszedł wyprostowany, z zachmurzoną gębą. Potem zawrócił, przeszedł na drugą stronę ulicy i wlepił wzrok w kamienicę niedawno wybieloną; po każdej stronie pierwszego piętra oświetlone było jedno okno, kamienica wyglądała tedy jak zezowata. Za chwilę błysnęło światło w jednym ze środkowych okien i na szybie zarysowała się sylwetka niewiasty z ulicy. Zdejmowała szybko kapelusz, potem otworzyła okno. Malarz stał jak "tam na polu jawor stoi", jak ułan na widecie, jak akcja giełdowa; miał doskonałą pozycję - szkoda, że nie towarzyską.
Niewiasta wychyliła się przez okno 1 zaczęła troskliwie oglądać niebo; potem usiadła widocznie przy pianinie, bo przez okno wyleciał jakiś walc, zaczepił o storę, tony tłoczyły się w oknie jak publiczność w drzwiach teatru, kiedy się teatr pali, zrobiły krzyk i potem leciały na złamanie karku na bruk. Przerwała nagle i znów stanęła przy oknie.
Malarz stał nieporuszony jak lokaj przy obiedzie. Niewiasta chrząknęła, przeto malarz poruszył się niespokojnie. Tak by najmniej wypadało, ale zacny malarz robił to zupełnie szczerze, rzeczy nieświadom. Ot, taki biedny malarz...
Niewiasta chrząknęła po raz drugi; w malarzu dusza się zarumieniła i spojrzała nieufnie w górę. Wtedy niewiasta powiedziała z góry, tak że ją zaledwie usłyszał:
- Niech pan podejdzie bliżej...
Malarz rozglądnął się niespokojnie, potem powoli i z obawą przeszedł przez ulicę i stanął tuż pod oknem.
- Dobry wieczór panu...
Malarz nic. Dusza w nim oniemiała. Potem, po długiej chwili zerwał kapelusz z głowy i szurnął nogami po bruku.
- Może pan na górę... Drugie drzwi na lewo...
Malarz się przeraził; rozglądnął się na wszystkie strony i zaczął się mocować z duszą; silny bestia był i zmógł ją po krótkiej chwili. Spojrzał raz jeszcze w górę i wszedł w bramę. Zaczął stąpać cichutko jak złodziej, w głowie mu szumiało, nogi się pod nim trzęsły. Potem przystanął, plunął w dłoń i przygładził włosy. Poprawił znów krawat i poozedł. W drzwiach na pierwszym piętrze stała niewiasta i podniosła palec do ust.
- Tylko cicho!...
Malarz wsunął się na palcach do przedpokoju i zaniewidział w ciemności.
- Prosto, przed siebie...
Zamknęła drzwi na klucz i wprowadziła go do saloniku. W malarzu tłukło się serce, jakby kto kamienie tłukł. Stał z kapeluszem w ręku, onieśmielony i bezradny.
- Niech pan usiądzie. A co, ładnie u mnie?
Malarz się ukłonił.
- Dziękuję, nawet bardzo.
Wzięła go za rękę i posadziła na fotelu.
- Niech pan tylko źle o mnie nie myśli. Niech pan powie szczerze, ale tak naprawdę szczerze, co pan sobie pomyśli o mnie?
Malarz aż się zdumiał.
- Ja?
- No, naturalnie. Może to trochę dziwne, co robię, ale pan taki sympatyczny...
Malarz uczuł, że mu krew napływa na twarz.
- Proszę pani. Ja jestem bardzo wdzięczny.
- Nie ma za co, nie ma za co, drogi panie. Dostanie pan herbaty, potem pan będzie dziękował. A umie pan ładnie dziękować?
- Całuję rączki, zdaje mi się, że nie potrafię. Jestem trochę dziki człowiek.
- Ależ to tym lepiej...
Niewiasta, wyszczerzywszy zęby w uśmiechu, zaczęła mu się przyglądać figlarnie.
- Założę się, że pan jest, że tak powiem, poeta.
Malarz się oburzył.
- Niech Pan Bóg broni, ja jestem malarz, proszę pani.
- Co pan mówi!? Malarz! To doskonale!
Ach, malarze!...
- Co, proszę pani?
- No, nic... Chciałam powiedzieć, że malarze to jest bardzo zajmujący naród; genialni ludzie, czy nieprawda?
Malarz miał już łzy w oczach.
- Ależ naturalnie!
- I weseli?
- Naturalnie!
- I piękni!
w tym miejscu dusza malarza stanęła dęba jak klacz przy przeszkodzie.
Niewiasta milczała przez chwilę, potem splotła ręce na kolanie i rzecze:
- Jakie cudne ma pan oczy!
- Zdaje się pani tylko, ja w ogóle...
- Proszę nie przeczyć, nie przeczyć; po matce pan odziedziczył te cudne oczy?
- Trochę po ojcu, trochę po matce.
- A wolno wiedzieć, kto był ojciec pana?
Malarz począł sobie na gwałt przypominać, kto był jego ojciec.
- Mój ojciec, proszę pani? Szewc, że tak powiem, ale umarł.
Niewiasta skonsternowała się na chwilę, potem zaczęła słodko:
- Ach, niech pan sobie tego do serca nie bierze; to trudno, żadna praca nie hańbi.
I umarł biedak.
- Wcale nie biedak, proszę pani, bo się zapijał...
Niewiasta zrobiła gest bólu.
- Alkohol gubi ludzi, to straszne, proszę pana... To okropne...
Dusza zadrżała w malarzu jak koń na łące, kiedy sobie coś wesołego przypomni, ale jej przyznał rację.
- Pan pozwoli, że się przebiorę?
Malarz zerwał się z fotelu.
- Ależ będę szczęśliwy, proszę pani...
Dusza trąciła malarza w bok na znak, że głupstwa gada.
- Co takiego? Szczęśliwy pan będzie?
Na szczęście trzeba zasłużyć, panie malarzu!
Malarz poderwał szybko:
- Naturalnie, że trzeba zasłużyć, ja to wiem, proszę pani, tylko mnie się to tak wyrwało...
- Ach! wyrwało! No to niechże pan poczeka, a ja za chwilę się zjawię i za czekanie przeproszę.
- Bardzo proszę, niech się pani nie krępuje.
- Au revoir, panie malarzu, mówi się panu do widzenia, mówi się panu: pa!
Malarz uderzył nogą o nogę i zgiął się w ukłonie. Niewiasta zginęła w drugim pokoju i przymknęła drzwi. Malarz został sam; przez chwilę siedział cichutko, potem przeszedł się po pokoju. Stanął przed lustrem i uśmiechnął się sam do siebie.
- Mam, psiakrew, szczęście do kobiet pomyślał uspokojony i dumny ze siebie. potem zaczął oglądać mieszkanie. Było strasznie ładne; malarz pierwszy raz był w takim mieszkaniu. Otomana przykryta dywanem robiła do niego oko z perskiego wzoru na dywanie. Mnóstwo kwiatów i fotografii; zatrzęsienie porcelanowych cacek; na pianinie wazon z majoliki; całe szeregi pudełek z cukierków. W kącie mahoniowe biurko, którego malarz unikał, było bowiem takie filigranowe, że się bał, by mu nie złamał przez nieuwagę jakiej nogi. Na stoliczku w drugim kącie album z tysiącem kart z widokami.
Malarz zaczął się oswajać i uspokoił się zupełnie.
- Nie ma co gadać, mam szczęście.
I usiadł na fotelu. Za chwilę zerwał się jak oparzony i skoczył ku drzwiom. Niewiasta śpiewnym głosem wołała z drugiego pokoju:
- Czy pan malarz bardzo się nudzi?
- Ależ nie!
- A co robi?
Malarz zdobył się na odwagę:
- Czeka...
- A bardzo czeka?
- Naturalnie, że bardzo!
- To dobrze! Niech poczeka jeszcze chwilę.
Malarz aż się zachłysnął z radości; gdyby mógł, byłby zatańczył wojenny taniec radoŚci, ale na pierwszej wizycie nie wypadało.
Za chwilę weszła niewiasta w prześlicznym różowym szlafroczku; dla malarza jakby słońce weszło.
- Tęskniło się choć troszeczkę?
- Pewnie, że się tęskniło!
- Więc wolno za to pocałować... ot tu... - Odchyliła rękaw i pokazała miejsce na przegubie. Malarzowi zaszumiał w głowie wodny wir, pociemniało mu w oczach, potem je zamknął i mlasnął ją w rękę, jakby kto z bicza strzelił.
Niewiasta osunęła się na otomanę i zakryła ręką oczy.
- Co pan sobie o mnie pomyśli, co pan sobie pomyśli!
- Ależ jak Boga kocham, nic nie będę myślał.
- Podobam się panu?
- Pani jest cudna!
- I... i... pan mi się... także podoba.
Malarz się zdumiał, ale uwierzył. Siedział naprzeciw niej i oglądał ją ciekawie. Miała prawie złote włosy i piękne oczy; była blada i uśmiechnięta. Ręce wymuskane i lśniące paznokcie. Piersi jej trochę beznadziejnie zwisały, ale malarz wytłumaczył sobie, że to pewnie dziedziczne.
Niewiasta uśmiechnęła się rozkosznie...
- Niech ktoś usiądzie... tu... bliżej... jeszcze bliżej... O, tak! A teraz niech coś powie o sobie.
- A tak, panie malarzu. Co się robi, co się maluje, wszystko... wszystko...
- 2yje się, proszę pani...
- I maluje?
- I maluje.
- Ludzi czy drzewa?
- Ludzi.
- To ciekawe! A drzew nie?
- Nie.
- To ciekawe! A pan maluje dzieci czy dorosłych?
- I dorosłych, i dzieci...
- To ciekawe! Dzieci... Boże złoty! Dzieci...
Malarz skrzywił pociesznie głowę i spojrzał na nią rozrzewniony.
- Czemu pani tak wzdycha?
- Bo pan maluje dzieci. Ach, jakżeby m pragnęła mieć dzieci.
Biedna niewiasta patrzyła przed siebie, gdzieś w dal.
A malarz się rozczulił, albowiem dotąd spotykał kobiety, które, jako żywo, nie chciały mieć dzieci. Chciał jej za to powiedzieć coś, co by było jako miód.
- Pani jest strasznie dobra.
- Ja? O, nie, drogi panie. Niech ktoś temu nie wierzy. Ludzie o mnie mówią, że jestem zła.
Malarza omal że krew nie zalała.
- Ludzie to są małpy, proszę pani - Och, niech pan nikogo nie oskarża.
Może ja naprawdę jestem zła. Kto wie?
- Ale blaga!
Dusza znów trąciła malarza w bok, aby się wyrażał przyzwoicie.
- Czy pan to szczerze mówi?
- Słowo pani daję.
- Pan tak mówi, bo pan jest dobry.
Malarz zaprotestował:
- O, proszę pani, wcale nie!
- Niechże się pan nie odsuwa... Bliżej...
Jeszcze, ależ jeszcze... Okropnie pan jest kochany malarz...
Malarz promieniał. Nagle uczuł, że jej kolano dotknęło jego kolana; nie śmiał popatrzeć, jak to się stało, ale dusza w nim zaczęła zacierać ręce z radości. Skronie mu pałały, a cały pokój kręcił mu się w oczach.
Otomana pod nim aż drgała.
- Niech się ktoś niczemu nie dziwi... Ja jestem taka samotna, taka strasznie samotna. Teraz mam pana. A może pan tego nie chce?
Malarz chciał się zerwać z oburzenia, ale mu szkoda było tego kolana. Zaniemówił tylko na wyrażenie zdumienia, że go o taką lekkomyślność można w ogóle posądzać.
- Czy pan kochał w życiu?
Malarz zaskoczony był tym pytaniem.
- Nigdy w życiu.
- I teraz pan nikogo nie kocha?
- Jak Boga kocham, że nie!
- Z ręką na sercu?
- Z ręką na sercu.
- Bo mnie by było przykro...
Malarz się rozrzewnił po raz dziesiąty...
- Przykro by pani było?
- Nawet bardzo. Pan ma takie cudne oczy... Zakochać się można w tych oczach...
- Ach, co pani mówi!
...
nazirus2411