Filozofia_skrypt .pdf

2. KONCEPCJE PRAWNO NATURALNE W MYŚLI KLASYCZNEJ; PRESOKRATYCY, SOFIŚCI,

ARYSTOTELES, STOICY.

- teorie naturalnego stanu człowieka należy powiązać z nurtem prymitywizmu – rozróżnienie Lovejoy’a:

 prymitywizm chronologiczny – teoria historyczna, która twierdzi, że wczesne fazy historii zapewniały

ludziom więcej pomyślności i szczęścia niż okresy późniejsze oraz że cały bieg historii jest z punktu widzenia

szczęścia, wartości i osiągnięć człowieka okresem schyłkowym,

 prymitywizm kulturowy – jest niezadowoleniem człowieka cywilizowanego z cywilizacji, jest przekonaniem

człowieka żyjącego w wysoce rozwiniętych warunkach kulturowych, że życie prostsze i mniej wyszukane jest

bardziej godne pożądania:

 łagodny prymitywizm kulturowy – życie w stanie dzikości pojmowane jako życie łatwe, wolne od

przymusu, idylliczne, beztroskie, miały tam nie istnieć rygory moralne i trud zdobywania środków

utrzymania,

 surowy prymitywizm kulturowy – uważano, że prostota, niebezpieczeństwo i trud życia w stanie dzikości

to największe walory tego życia, ograniczenie do minimum własnych potrzeb traktowano jako najlepszą

drogę do szczęścia i prostoty, trud i ciężka praca wyrabiały w człowieku najwyższe cnoty,

- znaczenia „stanu natury” wg Lovejoy’a:

1. w sensie chronologicznym: początkowy stan rzeczy i pierwotne warunki życia ludzkiego,

2. w sensie technologicznym: stan, w którym człowiek jest wolny od sztuki i posiada jedynie najprostsze,

najbardziej prymitywne umiejętności praktyczne,

3. w sensie ekonomicznym: społeczeństwo ludzkie bez prywatnej własności, ekonomiczny komunizm,

4. w sensie rodzinnym: wspólnota żon i dzieci,

5. w sensie sposobu odżywiania: wegetarianizm, stan, w którym człowiek żył w pokoju ze zwierzętami,

6. w sensie prawnym: stan, w którym nie istnieje żadna władza, z wyjątkiem naturalnej władzy rodziny czy

klanu, anarchia,

7. w sensie moralnym: kontrola ludzkich popędów bez pomocy rozmyślnego i samoświadomego wysiłku

moralnego, bez obowiązujących rygorów i pojęcia grzechu,

- myśliciele starożytni używali najczęściej określenia stanu natury w sensie ekonomicznym i technologicznym, za

najbardziej istotne cechy stanu natury uważano nieznajomość zbytku i prywatnej własności;

poglądy Hebrajczyków:

- mieli oni przeświadczenie, że kiedyś na początku świata istnieć musiał taki okres, w którym człowiek był

szczęśliwszy i zdrowszy niż kiedykolwiek w czasach późniejszych,

- człowiek został stworzony przez Boga i umieszczony w Edenie, gdzie żył w stanie natury w sensie

technologicznym i dietetycznym (bez umiejętności praktycznych rzemiosł i w zgodzie ze zwierzętami),

- idealizacja życia koczowniczego przodków,

- przeświadczenie, że ucisk i niewola są konsekwencją porzucenia koczowniczego życia dla życia osiadłego,

- pisma proroków charakteryzuje surowy prymitywizm kulturowy;

klasyczne teorie stanu natury:

- większość pisarzy i historyków greckich opowiadała się za chronologicznym prymitywizmem, jednak u cyników

i stoików wstępował prymitywizm kulturowy,

- cynicy:

 jako pierwsi poważnie zbuntowali się przeciwko cywilizacji i jej elementom,

 ideały – niezależność od rzeczy zewnętrznych i życie w zgodności z naturą,

 dobro można osiągnąć przede wszystkim przez ograniczenie swoich pragnień,

 prymitywizm w sensie technologicznym – przeciwstawiano się rozwojowi umiejętności, ponieważ w sztuczny

sposób zwiększa on liczbę pragnień,

 sprzeciw wobec sztuk i nauk jako zjawisk nienaturalnych,

 era początkowa, jako niesplamiona przez postęp techniczny miała być naturalną,

 za naturalne uznano jedynie pragnienia instynktowne i elementarne, które mogą być łatwo zaspokojone przez

każdego człowieka,

- stoicy:

 podstawową rolę w stoicyzmie odgrywał dogmat o naturalnej towarzyskości ludzi,

 wszyscy ludzie podlegają prawu naturalnemu, które nie jest prawem żadnego określonego państwa, nie jest

prawem przez ludzi ustanowionym i spisanym,

 podwójna przynależność jednostki ludzkiej: należy ona do rodzaju ludzkiego i podlega uniwersalnym

normom prawa naturalnego, ale też należy do zbiorowości, której praw i obyczajów jest zmuszona

przestrzegać,

- epikurejczycy:

 epikurejczycy stworzyli koncepcje wykorzystywane później przed Hobbesa,

 pierwotny stan natury to stan konfliktu i gwałtu,

 stosunki społeczne miały początek w potrzebie zjednoczenia się ludzi w celu samoobrony i współpracy,

 prostota jako źródło szczęścia,

- Platon:

 prymitywizm Platona ...:

 był prymitywistą chronologicznym – człowiek w dawnych czasach był lepszy i bliższy bogom,

 wykazywał skłonności w stronę surowego prymitywizmu kulturowego – opowiadał się za życiem prostym

i surowym,

 proponował również komunizm ekonomiczny oraz wspólnotę żon i dzieci („Państwo”),

 projekty Platona dotyczyły tylko najwyższej klasy społecznej – tylko tam mogły być zrealizowane,

 ... i jednoczesny antyprymitywizm Platona:

 nie uważał on, że wyższe jest życie kierowane instynktem i pozbawione refleksji, ale że rozum jest

najszlachetniejszą właściwością człowieka,

 był przeciwnikiem używania słowa „natura” w znaczeniu wartościującym, słowo „sztuka” nie miało

zabarwienia pejoratywnego (równe wartości tych słów),

 jego pogląd na naturę ludzką jest wyraźnie przeciwstawny egalitaryzmowi i gloryfikacji stanu natury w

sensie prawnym – ludzie są z natury nierówni, więc powinni być zorganizowani w hierarchię,

- Arystoteles:

 antyprymitywizm – naturalne jest to, co złożone, wysoko rozwinięte, to do czego dąży początkowa postać

rzeczy,

 sprzeciw przeciw prymitywizmowi chronologicznemu – doktryna o wieczności świata, niezmienności

kosmosu → absolutny początek nie miał miejsca, historia nie ma jakiegoś określonego kierunku, celu,

 człowiek jest z natury zwierzęciem politycznym w tym znaczeniu, że jego specyficzna natura ujawnia się w

pełni dopiero w trzecim stadium rozwoju, tzn. wtedy, gdy staje się on członkiem polis,

 sprzeciw przeciw prymitywizmowi technologicznemu – dobre życie zależy w pewnym stopniu od bogactwa,

wygody i wolności od trosk, krytyka komunistycznych projektów Platona, uwielbienie rozumu i intelektu,

 teleologiczne rozumienie natury: „proces, który prowadzi do istnienia rzeczy, pozostaje w odwrotnym

stosunku do jego istoty; co bowiem jest późniejsze w porządku stawania się, jest wcześniejsze w porządku

natury, a co jest pierwsze z natury, jest ostatnie w porządku powstawania”,

- sofiści:

 zakładali istnienie jakiegoś stadium przedpaństwowego, po którym w wyniku umowy rozwinęło się

społeczeństwo obywatelskie.

3. KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA ARYSTOTELESA, STRUKTURA SPOŁECZNEGO ŚWIATA: OD

JEDNOSTKI, RODZINY DO WSPÓLNOTY SPOŁECZNO POLITYCZNEJ.

 stworzył rozbudowany system filozoficzny, którego wpływ okazał się niezwykle trwały i rozległy; jego filozofia

społeczna zawarta jest w „Polityce”

 zajmuje stanowisko antyindywidualistyczne i polemiczne w stosunku do sofistów, w centrum uwagi umieszcza

społeczną całość- patron krytyków indywidualizmu („(...) wszyscy należą do państwa, bo każdy z nich jest częścią

państwa. Toteż troska o każdą część z osobna musi z natury rzeczy mieć na oku troskę o całość”)

 najlepszym ustrojem jest taki, w którym każdy bez wyjątku najlepiej się czuje i szczęśliwie żyje; państwo z natury

jest wielością, jeśli będzie się rozwijać ku jedności to powstanie z niego rodzina, a z niej jednostka

 tak samo jak Platon poszukuje przepisu na ustrój doskonały; nauka o polityce to nauka praktyczna uprawiana z

myślą o cnocie i dobrym życiu; prawdziwy prawodawca powinien znać zarówno najlepszy ustrój jak i ten możliwie

najlepszy dla istniejących okoliczności

(1)jednostka  (2)rodzina  (4) gmina  (3) państwo

ad.1

 człowiek jest zwierzęciem politycznym - jest z natury stworzony do życia w państwie, jest przeznaczony do życia

w społeczeństwie (w tekstach Arystotelesa to twierdzenie odnosi się do życia w polis, które jest poniekąd jednym i

drugim- państwem i społeczeństwem)

 każdy człowiek ma swoje właściwe przeznaczenie, którego realizację zapewnia tylko związek z innymi (mężczyzna

nie może obejść się bez kobiety, a kobieta bez mężczyzny; pan bez niewolnika, a niewolnik bez pana); przez takie

połączenie istot, które nie mogą istnieć bez siebie powstaje dom czyli rodzina

ad.2

 z natury istniejąca wspólnota, utrzymująca się trwale dla codziennego współżycia

ad.3

 dla zaspokojenia potrzeb wychodzących poza dzień bieżący; jest z natury kolonią rodziny

ad.4

 pełna wspólnota stworzona z większej ilości gmin wiejskich, która osiągnęła kres wszechstronnej

samowystarczalności

 powstaje dla umożliwienia życia, a istnieje, aby życie było dobre

 powstaje na drodze naturalnego rozwoju, jest celem do którego zmierzają pozostałe wspólnoty; a natura jest

osiągnięciem celu

 państwo należy do tworów natury- człowiek dąży do jego stworzenia i udoskonalenia, albowiem jest niezdolny do

życia w pojedynkę; państwo jest późniejsze w porządku powstawania, a wg Arystotelesa to, co jest późniejsze w

porządku powstawania jest wcześniejsze w porządku natury (teleologiczne rozumienie natury)

 w „Polityce” mowa jest o państwie w kilku znaczeniach:

a) zorganizowana zbiorowość potrzebujących się wzajemnie jednostek i grup ludzkich

b) wspólnota obywateli

c) ustrój polityczny

Arystoteles skupia uwagę na następujących aspektach państwa (społeczeństwa):

a) samowystarczalność- jeśli państwo dojdzie do niej to dopiero stanie się prawdziwym państwem; ta cecha

przysługuje jedynie państwu i na tym zasadza się jego konieczność czy naturalność; samowystarczalność to nie

zdolność zaspokajania bez pomocy z zewnątrz materialnych potrzeb mieszkańców kraju (autarkia gospodarcza),

ale ogół potrzeb, których zaspokajanie jest koniecznym warunkiem życia szczęśliwego i pełnego rozwinięcia

ludzkich możliwości

b) wspólnota moralna - wspólnota państwowa ma na celu nie współżycie, ale piękne uczynki; oprócz wspólnego

terytorium i interesu materialnego (wymiana towarów) powinno je łączyć wspólne dążenie do cnoty

c) różnorodność i komplementarność części- państwo nie może powstać z osób jednakowych; „Państwo (...)

składa się z nierównych części, tak jak istota żyjąca składa się przede wszystkim z duszy i ciała, dusza z

rozumu i woli, rodzina z męża i żony, posiadłość z pana i niewolnika; wszystkie te części różnorodne, i inne

jeszcze prócz tego, obejmuje i państwo(...)”; państwo traktowane jest jako swojego rodzaju organizm

STRUKTURA SPOŁECZNA WG ARYSTOTELESA:

 obraz wielowymiarowy: konglomerat rodzin, system klas ekonomicznych (bogaci- biedni- stan średni), ukł.

Grup statusowych (lud- ludzie znaczni), zespół swego rodzaju stanów

 podział społeczeństwa ze względu na funkcje wykonywane przez różne grupy obywateli:

a) rolnicy

b) rzemieślnicy

c) kupcy

d) wyrobnicy

e) stan żołnierski

f) stan kapłański

g) zamożni

h) wysocy urzędnicy państwowi

i) członkowie rady i sędziowie

 podział społeczeństwa na grupy różniące się stopniem zamożności; do tego podziału Arystoteles przywiązuje

szczególne znaczenie z dwóch powodów:

a) podział najostrzejszy

b) układ sił między bogatymi i biednymi ma największy wpływ na stabilność państwa i jego ustrój polityczny

stan średni jako ostoja ładu i społeczna baza dobrego ustroju, zdolnego uniknąć skrajności oligarchii i demokracji

KLASYFIKACJA USTROJÓW:

 trzy właściwe ustroje: królestwo, arystokracja, politeja

↓ ↓ ↓

 trzy ich zwyrodnienia: tyrania, oligarchia, demokracja

 związek między ustrojem politycznym a strukturą społeczną: „Przyczyną mnogości ustrojów jest fakt, że każde

państwo obejmuje większą liczbę części składowych”, części te występują w różnych kombinacjach i proporcjach,

tworząc zależnie od tego różne ustroje polityczne

Prace Arystotelesa położyły fundamenty pod to, co nazywamy naukami społecznymi i stały się trwałym układem

odniesienie dla teorii społecznych.

4. PLATON I JEGO KONCEPCJA PAŃSTWA.

Platon wyróżnia dwa światy: świat idei, jako rzeczywisty, oraz świat materialny postrzegany przez nas i będący

odbiciem świata rzeczywistego.

Eksponuje rolę filozofa dociekającego prawdy i uwalniającego z kajdan, objaśniającego konfigurację świata idealnego.

Tworzył państwo idealne by przeciwstawić się degeneracji. Taką wizję potrafi uformować tylko wyzwolony od

problemów mędrzec, koncentrując się na poznaniu wartości idealnych: dobra, prawdy, sprawiedliwości i piękna.

POLITYKA – rozumiana w jedności z etyką  dla Platona idealnym ustrojem politycznym jest model idealnej POLIS

– o skrajnie racjonalnych rządach.

Podobnie jak dusza dąży do poznania idei dobra, tak PAŃSTWO powinno dążyć do transcendentnie rozumianego

dobra.

Polityka zaś to sztuka oparta na wiedzy jak czynić ludzi lepszym.

Państwo podobnie jak indywidualna dusza powinno dążyć do dobra.

PLATON wyróżnia dwie polityki:

- pospolitą

- polityką filozofii

 zakłada równość polityki i filozofii

Państwo powinno składać się z 3 części, które w tym przypadku są warstwami społecznymi:

MĄDROŚĆ

MĘSTWO

Wojownicy

OPANOWANIE

Rzemieślnicy

MIT ESCHATOLOGICZNY *

LUDZIE NIE RODZĄ SIĘ RÓWNI! Ich pozycja zależy od ilości wiedzy jaką zdoła zgromadzić dusza podczas pobytu

poza ciałem (przed narodzeniem). Następnie gdy dusza traci wewnętrzną harmonię, upada na ziemię i rodzi się

człowiek.

Zostaje on wcielony do jednej z warstw. Jeśli trafi do warstwy* * przeznaczonej mu z natury to jest to wolność.

Klasyfikacja ustrojów:

TIMOKRACJA  hierarchię społeczeństwa tworzy stopień umiejętności wojowania. Jest oparta na zaszczytach

wojennych, zasługach. Panują w niej wojskowe reguły życia, dominuje skromność, powściągliwość

WADY:

- prowadzi do przewagi wojowników nad filozofami

- niebezpieczeństwo przekształcenia się w oligarchię z powodu żądzy zaszczytów

* Eschatologia- ogół poglądów na temat ostatecznych pośmiertnych losów jednostki ludzkiej i końca świata

** Jeśli z natury człowiek jest przeznaczony do warstwy 2 (wojownicy), a trafi do warstwy 3 (rzemieślnicy) to jest on nieszczęśliwy, i nie

uzyska wolności.

Filozofowie

OLIGARCHIA  hierarchia społeczeństwa oparta na kryterium majątkowym, ustrój ludzi których celem jest chęć

bogacenia się. Takie państwo ulega groźbie podziału na grupę bogatych i biednych. Walka o równy dostęp do władzy

może prowadzi do rozpadu oligarchii i przerodzić się może w demokrację

DEMOKRACJA  dobro wszystkich jest równorządne, ale wg Platona nie ma równości. Lud opanowany szałem

wolności prowadzi do zanarchizowania rządów w polis. Następuje obniżenie dyscypliny społecznej, zanik cnót

obywatelskich. Demokracja sprzyja demagogom  mogą łatwo przejąć władzę i dochodzi wtedy do tyranii.

TYRANIA  ustrój ponad wszystko uznający własny interes, (skutek demokracji). Jednostka rządzi i kieruje

państwem, praktykuje rządy autorytarne i despotyczne. Całkowity zanik cnót obywatelskich. Dominuje strach,

podejrzliwość, egoizm, obłuda.

Powstanie państwa:

Człowiek nie jest samowystarczalny i musi żyć w wspólnocie. Powstanie państwa, jego budowa związana jest z 3

potrzebami:

a) wytwarzania pożywienia

b) mieszkania

c) ubrania itp.

By te wszystkie rzeczy wytwarzać potrzebni są ludzie różnych specjalności, którzy się tym zajmą (rolnicy, szewcy

itd.). Ludzie w momencie urodzenia już tak różnią się od siebie, że każdy ma zdolności innych profesji i zajęć. Jeden

powinien zająć się jednym a nie wieloma zajęciami.

Okazuje się że ludzie różnych profesji do efektywnej pracy potrzebują pomocy innych ludzi, zajmujących się inną

dziedziną, stąd ludzi tworzących państwo (miasto) musi być dużo. W państwie ludzie będą musieli niejako

współpracować, dzielić się wymieniać  koniecznie powstanie rynek i pieniądz do wymiany. Ktoś tej sprzedaży i

kupna musi pilnować  kramarze. Są to najemnicy posługujący się jedynie siła fizyczną.

Żołnierz jak przedstawiciele innych profesji też powinien zająć się tylko swoimi sprawami, związanymi z walką i

wojną. Jednocześnie powinien dbać o to co robi, i czemu to służy, nie może zaprzątać sobie głowy innymi rzeczami,

musi być odważny, silny, bystry, szybki itd.

5. MYŚL CHRZEŚCIJAŃSKA; AUGUSTYN I TOMASZ

- myśl wczesnochrześcijańska nawiązywała do stoicyzmu, była ideologią, samoświadomością szybko rozwijającego

się ruchu masowego, który w obliczu wrogiego otoczenia (prześladowania pierwszych chrześcijan) tworzył do

niego pewną kontrkulturę,

- wytworzyła się nowa problematyka-społeczności konstytuującej się wyłącznie na podstawie wspólnoty

wyznawanych wartości,

- fakt przynależności jednostki do społeczności stał się sprawą świadomego wyboru celu i sposobu życia i przestał

być zdeterminowany przez okoliczności niezależne od jego wiary i woli (np.urodzenie, władzę, pozycję społ.,

bogactwo),

- wspólnota wartości to doskonałe zjednoczenie, jedność w Chrystusie umożliwia wieczne zbawienie, toteż inne

związki - skupione na rzeczach doczesnych - tracą znaczenie.

Św. Augustyn - "O Państwie Bożym"

- próba określenia miejsca wspólnoty chrześcijan w rzeczywistym świecie społecznym: podział ludzkości ze

względu na stosunek do Boga( teocentryzm), co nie wykluczało istnienia innych porządków,

- chrześcijanin należał do dwóch różnych porządków: niebieskiego i ziemskiego - jest to rozdział o charakterze

wyłącznie moralnym a nie fizycznym( brak odniesienia do obserwowalnej rzeczywistości społecznej), służy

jedynie ukazaniu dwóch różnych systemów wartości i odpowiadających im rodzajów ładu społecznego,

- społeczność zorganizowana wokół wartości świeckich( porządek ziemski) i wokół wartości świętych( porządek

niebieski)

PAŃSTWO ZIEMSKIE:

- z natury niedoskonałe: panuje powszechny egoizm, każdy dba o własne korzyści i pragnienia,

- typ ładu społecznego: oparty na konflikcie

PAŃSTWO BOŻE:

- pokój, państwo szczęśliwe, powszechne dobro,

- typ ładu społecznego: oparty a konsensie

Teoria św. Augustyna to koncepcja wówczas prekursorska: konflikt 2 państw umieszczony został w perspektywie

historiozoficznej, w perspektywie czasu, która ma swój początek i koniec. Historią rządzi Opatrzność, musi więc mieć

sens i cel, musi być procesem ukierunkowanym i przebiegającym po linii prostej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: