krzyż.doc

ALTER CHRISTUS – MODEL IKONOGRAFII HAIOGRAFICZNEJ.

- Hagiografia – nurt piśmiennictwa w historiografii kościelnej dot. historii życia i dziejów kultu świętych

- świętość w chrześc. rodzi się z potrzeby naśladowania Jezusa (imitatio Christi), niekiedy świętego nazywa się drugim Chrystusem

- w Ewangeliach myśl o pójściu za Chrystusem

- w Liście do Galatów św. Paweł pisze, że wierny dzięki utożsamieniu z Chrystusem staje się jakby „Drugim Chrystusem”

- pojęcia „naśladowania” i „pójścia za” zajęły naczelne miejsce w literaturze poświęconej męczeństwu, której rozwój rozpoczął się w k. II w. wraz z falą prześladowań chrześcijan

- przekonanie o naśladowczej roli męczenników i ich zjednoczeniu z Chrystusem w chwili śmierci

à wg I-szych chrześcijan męczeństwo to najdoskonalszy wyraz naśladowania Chrystusa, reaktywacja Jego Pasji

- wczesna literatura hagiograficzna wytworzyła nowy ideał naśladowania Chrystusa à ascetyzm

v      przekonanie, że naśladowanie Chr. wymaga cierpień i umartwień

v      myśl o ascezie jako najdoskonalszym naśladowaniu Chr. rozwinęła się gł. we wsch. piśmiennictwie monastycznym

- Klemens z Aleksandrii jako I z pisarzy chrześc. zaakcentował myśl o męczeństwie duchowym, na które składa się:

ü       czystość

ü       i zachowywanie przykazań

- De patientia Tertuliana – dzieło przełomowe – po raz I w literaturze chrześc. rozciągnął myśl                 o naśladowaniu Chr. na cały okres Jego ziemskiego życia

- święty wcielając zasadę imitationes Christi sam stawał się exemplum, a jego biografie układane były w celu zbudowania (aedificatio) wiernych

- cuda o pochodzeniu ewangelicznym szczególnie często obecne w hagiografii monastycznej:

Ø       pojawianie się gołębicy w ważnych chwilach

Ø       przemiana wody w wino

Ø       rozmnażanie chleba

Ø       uzdrawianie z chorób znanych z kart Ewangelii

- stygmaty które otrzymywali niektórzy święci również upodabniały ich do Chr.

- X w. – wprowadzenie procedury kanonizacyjnej

- elementy niezbędne do orzeczenia, potwierdzenia świętości:

1)       droga życia (virtus morum)

2)       zdolność czynienia cudów (virtus signorom)

o        ok. 1200 – cudowne znaki (virtus signorum) zaczęto traktować jako element niezbędny do orzeczenia świętości 

KRZYŻ CHRYSTUSA NA WZGÓRZU CZASZKI.

Na podstawie: Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Warszawa 2000, s. 71-135.

1)       Drzewo krzyża

I.  Drzewa z których wykonano krzyż Chrystusa i ich symboliczne znaczenie.

- różne legendy nt. gatunków drzew, z których zrobiono krzyż

a)       Set (syn Adama) posadził na grobie Prarodziców na Golgocie nasienie figi (lub oliwki)                z raju, z którego wyrosło potężne drzewo à a z niego zrobiono krzyż

b)       z nasienia zasadzonego przez anioła w ustach Adama wyrosło drzewo – pocz. do budowy świątyni Salomona, jednak odrzucone, potem użyte na most, wrzucone do sadzawki, która wyschła za czasów Jezusa i użyte w końcu na krzyż (Złota legenda – legenda na święto Znalezienia Krzyża,  2 poł. XIII w.)

c)       krzyż zrobiono z drzewa zasadzonego przez Józefa Cieślę (gnostycka Ewangelia Filipa)

d)       legenda z XII w.: 3 różdżki, które znalazł Mojżesz w czasach Dawida zrosły się w 1 pień            o 3 gałęziach: cyprysu, cedru i sosny 

e)       Jonitus (syn Noego) przyniósł z raju 3 gałęzie: cyprysu, jodły, palmy

f)        krzyż z dębu (poemat z IV/V w. O Krzyżu Pańskim, czyli o Drzewie życia)

- symbolika drzew, z których wykonano krzyż

a)       trunctus (=słup krzyża wkopany w ziemię) à cyprys

Ø       symbol życia wiecznego

Ø       drzewo święte i trwałe

Ø       w sztuce wczes. chrześc. cyprysy po obu str. krzyża

b)       titulus à oliwka

Ø       symbol pojednania, zgody, pokoju, miłości, oczyszczenia, siły

c)       ramiona à palma

Ø       drzewo łaski (dla Babilończyków)

Ø       symbol piękna, szlachetności, nieśmiertelności i chwały

d)       podpora pod stopy à cedr

Ø       symbol nieśmiertelności, mądrości, człowieka sprawiedliwego

Ø       w ST zw. chwałą Libanu

Ø       w średniowieczu przez cedr rozumiano samego Chrystusa

II.     Krzyż jako kwitnące i owocujące drzewo życia (arbor crucis, arbor vitae, crux florida). 

- drzewo rajskie (typ drzewa krzyża)                          - drzewo krzyża

à przyniosło śmierć                                                     à przyniosło życie

- szatan zwyciężył i został pokonany na drzewie

- NMP à antytyp drzewa rajskiego (Bóg zaszczepił na drzewie MB gałąź Syna, który wziął z Niej ciało) 

- crux dolorosa (krzyż w formie rozwidlającego się pnia) – to odmiana krzyża jako drzewa życia

2)       Dramat krzyża dramatem universum

- krzyż rozumiany jako Tron Chwały, a Ukrzyżowany jako Pan i Władca Kosmosu

- symbole wskazujące na ten fakt:

v      wieniec nad głową Chrystusa

v      aniołowie z kadzielnicami

v      4 istoty apokaliptyczne (symbolizujące też 4 ewangelistów)

v      personifikacje 4 kierunków świata i wiatrów

v      personifikacje 4 cnót kardynalnych

v      personifikacje 4 żywiołów (à cały Kosmos towarzyszył dziełu odkupienia, brał udział w dramacie Golgoty)

1.       Słońce (Ogień)

Ø       po prawej str. krzyża 

Ø       męska postać o smutnej twarzy z promienistym nimbem wokół głowy, w ręku chusta, która ociera łzę

Ø       symbolika:

ü       to, co męskie

ü       Chrystus = Sol Iustitiae - Słońce Sprawiedliwości (adaptacja przez chrześc. pogańskiej konwencji Apollona i przedstawienia Chrystusa jako Heliosa na kwadrydze)

ü       obraz Boga

2.       Księżyc (Powietrze)

Ø       po lewej str. krzyża 

Ø       kobieca postać z zawoalowana twarzą, sierpem księżyca nad głową, malowana przygaszonymi barwami

Ø       symbolika księżyca – ambiwalentność znaczeń:

ü       to, co kobiece

ü       niestałość

ü       obraz człowieka

ü       Kościół otrzymujący blask od Słońca Sprawiedliwości – Chrystusa

3.       Ziemia

Ø       personifikacja Ziemi jako suppedaneum (podnóżek) - - podnóżkiem bywała też Góra Rajska                                z 4 rzekami

Ø       Ziemia reprezentuje Wszechświat

4.       Morze (Woda)

v      personifikacje rzek rajskich

v      ptaki

1.       kogut

Ø       znak solarny, symbol zwycięstwa Chr. nad mocami ciemności i złego ducha

Ø     ...