Greenwald A. - Utajone poznanie społeczne - 11-63.pdf - Nieświadome Emocje - psychUW

PRZEGLĄD PSYCHOLOGICZNY, 1995, TOM 3S. NR 1/2, 11-63

Utajone poznanie społeczne:

postawy, wartościowanie siebie i stereotypy*

Anthony G. Greenwald

University of Washington

Mahzarin R. Banaji

Yale University**

Artykuł ten poświęcamv pamięci Toma Ostroma, drogiego

Kolegi. pod którego głębokim wpływem oboje pozostajemy.

IMPLICIT SOCIAL COGNITION: ATTITUDES.

SELF-ESTEEM, AND STEREOTYPES

Summary - Social behavior is ordinarily treated as being under conscious (if not

always thoughtful) control. However, considerable evidence now supports the view that

social behavior often operates in an implicit or unconscious fashion. The identifying

feature of implicit cognition is that, past experience influences judgment in a fashion not

introspectively known by the actor. The present conclusion - that attitudes, self-esteem.

and stereotypes have important implicit modes of operation - extends both the con-

struct validity and predictive usefulness of these major theoretical constructs of social

psychology. Methodologically, this re\iew calls for increased use of indirect measures,

which are imperative in studies of implicit cognition. The theorized ordinariness of

implicit stereotyping fits with recent findings of discrimination by people who explicitly

disavow prejudice. The finding that implicit cognitive effects are often reduced by

focusing judges' attention on their judgment task provides a basis for evaluating appli-

cations (such as affirmative actions) aimed at reducing such unintended discrimination.

Oryginalna wersja artykułu ukazała się pod tytułem ,,Implicit Social Cognition:

Attitudes, Self-Esteem, and Stereotypes" w: Psychological Review, 1995, Vol. 102.

Rafał Krzysztof Ohme, Instytut Psychologii UMCS, Lublin <z poprawkami B.

Wojciszke). Artykuł przetłumaczony za zgodą wydawcy oraz autorów. American

Psychological Association nie jest odpowiedzialne za trafność tego tłumaczenia. Ani

oryginał, ani niniejsze tłumaczenie nie może być powielane ani rozpowszechniane w

żadnej formie (niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji), ani tez zapisywane

w bazie danych bez uprzedniej pisemnej zgody American Psychological Association.

Anthony G. Greenwald, Wydzial Psychologii, Uniwersytet Waszyngtona; Mahzarin R.

Banaji, Wydział Psychologii, Uniwersytet Yale. Przygotowanie tego opracowania,

A. G. GREENWALD, M. R. BANAJI

Koncepcje poznawczego zapośredniczenia ludzkiego funkcjonowania zdomi-

nowały analizy zachowań społecznych na długo zanim stało się tak w innych

dziedzinach psychologii. Pojęcia teoretyczne będące przedmiotem uwagi niniej-

szego artykułu szybko zajęły znaczące miejsce w psychologii społecznej, właśnie

dzięki poznawczemu ujęciu ich natury. W latach trzydziestych Allport (1935)

ogłosił postawy „najbardziej charakterystycznym i niezbędnym pojęciem" psy-

chologii społecznej (s. 798); Thurstone (1931; Thurstone i Chave, 1929) opraco-

wał zaawansowane metody ilościowego pomiaru postaw, a Katz i Braly (1933,

1935) wprowadzili stosowaną do dziś metodę badania stereotypów. Długą histo-

rię ma także szczególny rodzaj postawy, jakim jest wartościowanie własnej

osoby (np. James, 1890; por. też Wylie, 1974, 1979) omawiane tu osobno ze

względu na wagę tego problemu w najnowszych badaniach.

Poczynając od lat trzydziestych, większość psychologów społecznych przyj-

mowała, że postawy, a także w mniejszym stopniu stereotypy, funkcjonują na

poziomie świadomym. Powszechność tego założenia jest szczególnie widoczna

w sposobie mierzenia postaw (także w stosunku do własnej osoby) i stereoty-

pów - za pomocą miar bezpośrednich, czyli samoopisu kwestionariuszowego,

co udokumentowali Greenwald (1990) oraz Banaji i Greenwald (1993) i o czym

mowa także poniżej. Niniejszy artykuł koncentruje się natomiast na pośrednim,

nieświadomym czy utajonym trybie funkcjonowania postaw i stereotypów .

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: WPROWADZENIE

I ZARYS PROBLEMATYKI PRACY

Utajone poznanie społeczne (implicit social cognition) proponowane jest tutaj

jako szeroka kategoria teoretyczna pozwalająca na integrację i reinterpretację

a także niektóre z prezentowanych badań, zrealizowano w ramach National Science

Foundation Grants DBC-9205890 i DBC-9120987 oraz National Institute of Mental

Health Grant MH-41328. Oto osoby, którym autorzy dziękują za uwagi dotyczące

wcześniejszej wersji artykułu: Icek Ajzen, John Bargh, R. Bhaskar, Irene Blair, Robert

Bornstein, Marilynn Brewer, Robert Crowder, Leonard Doob, Russel Fazio, Klaus

Fiedler, Deborrah Frable, Daniel Gilbert, Jack Glaser, Richard Hackman, Curtis

Hardin, Roger Hughes, John Jost, Larry Jacoby, John Kihlstrom, Mark Klinger, David

Myers, Delroy Paulhus, Richard Petty, Alex Rothman, Peter Salovey, Eric Schuh,

Norbert Schwarz, Constatine Sedikides, Jerzy Trzebiński, James Uleman, Wendi

Walsh, Timothy Wilson, Joanne Wood oraz dwaj anonimowi recenzenci. Autorzy

dziękują także Mitzi Johnson za uwagi oraz za wyrażenie zgody na przedstawienie

danych zilustrowanych rysunkiem 1. Korespondencja dotycząca artykułu winna być

kierowana na adres: Anthony G. Greenwald, Department of Psychology, University of

Washington, Seattle, WA 98195. Poczta elektroniczna może być przesyłana na adres:

agg@u.washington.edu.

Terminy utajony-jawny (implicit-explicit) pokrywają się do pewnego stopnia z takimi

parami określeń jak unaware-aware, unconscious-conscious, intuitwe-analytic,

direct-indirect,procedural-declarative oraz automatic-controlled. Używamy tu określeń

utajone-jawne ze względu na doniosłą rolę, jaką dychotomia ta odgrywa

w najnowszych badaniach nad pamięcią, oraz na zamiar powiązania z tymi badaniami

problematyki postaw, wartościowania własnej osoby i stereotypów.

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE...

wyników dotychczasowych badań, wyznaczanie nowych kierunków poszukiwań

i metod badawczych oraz umożliwiająca nowe spojrzenie na wiele sytuacji prak-

tycznych. Poniżej przedstawione zostaną cele opracowania, poprzedzone defini-

cją utajonego poznania społecznego.

Definicja

Wyróżnikiem poznania utajonego jest to, iż ślady przeszłego doświadczenia

wpływają na wykonanie pewnych zadań nawet wtedy, gdy nie są one pamiętane

w ogólnie przyjętym tego słowa znaczeniu, tzn. nie są dostępne na drodze

samoopisu czy introspekcji (por. też. Graf i Schacter, 1985; Greenwald, 1990;

Jacoby i Dallas, 1981; Jacoby, Lindsay i Toth, 1992; Jacoby i Witherspoon.

1982; Kihlstrom, 1990; Roediger, Weldon i Challis, 1989; Schacter, 1987). Ilu-

stracją takiego utajonego poznania mogą być wyniki badań nad dopełnianiem

słów na podstawie części liter, z których słowa te się składają. Podawane przez

badanych dopełnienia są znacznie częściej słowami pochodzącymi z pokazanej

im wcześniej listy niż słowami nigdy uprzednio nie eksponowanymi. Wpływ

uprzedniej ekspozycji występuje mimo to, że badani nie są w stanie prawidłowo

przypomnieć sobie lub rozpoznać, które słowa były wcześniej eksponowane.

Zadanie dopełniania słów umożliwia więc pośredni pomiar wpływu uprzed-

niej ekspozycji materiału bodźcowego. Choć badani nie są proszeni o odtwarza-

nie eksponowanego im wcześniej materiału i zapewne nie czynią tego w sposób

spontaniczny (ani nawet nie są w stanie tego zrobić), ich odpowiedzi wskazują

na wpływ poprzednio oddziaływających bodźców. (Bardziej szczegółowy prze-

gląd pomiarów pośrednich w badaniach nad pamięcią w: Richardson-KJavehn

i Bjork, 1988; Roediger, 1990; Roediger i Blaxton, 1987; Tulving i Schacter,

1990; por. też Jacoby i in., 1992; Reingold i Merikle, 1988).

Wzorzec definicji dla rozmaitych kategorii utajonego poznania przedstawia

się następująco: Utajone P jest śladem przeszłego doświadczenia faktycznie

wpływającego na reakcję R, choć wpływ ten nie jest prawidłowo identyfikowany

na drodze introspekcji przez osobę, która wpływowi temu ulega. P jest nazwą

konstruktu teoretycznego (takiego jak postawa), a R nazwą kategorii reakcji

(jak sąd oceniający), na którą ów konstrukt oddziałuje.

Z różnic między poznaniem utajonym a poddającym się samoopisowi pozna-

niem jawnym wynika, że miary bezpośrednie - zakładające trafność introspe-

kcji - są nieadekwatne w przypadku poznania utajonego. W odniesieniu do tego

ostatniego stosować należy pomiary pośrednie, w których trakcie badany nie

jest informowany o tym, co jest mierzone, ani też nie jest proszony o dokonanie

odpowiednich samoopisów. W psychologii społecznej używanie miar pośrednich

uzasadniane jest zwykle względami metodologicznymi, jak: minimalizacja

zaburzającego wpływu aktu pomiaru na mierzone zjawisko, przeciwdziałanie

skłonności badanych osób do ulegania ukrytym wymogom sytuacji badawczej

(Orne, 1962) bądź ich skłonności do przedstawiania się w pozytywnym świetle,

na przykład wskutek lęku przed oceną innych (M. J. Rosenberg, 1969). Miary

pośrednie są więc stosowane ze względów metodologicznych, a nie teoretycz-

AG. GREENWALD. M. R. BANAJI

nych. Natomiast w badaniach nad poznaniem utajonym stosowanie miar poś-

rednich uzasadnione jest zasadniczymi względami teoretycznymi.

Teoria: obecne podejście a inne ujęcia nieświadomych aspektów

poznania społecznego

Duża część niniejszego przeglądu poświęcona jest nieświadomemu przetwarza-

niu informacji, a w szczególności jego wpływowi na formułowanie sądów prze-

myślanych (deliberate judgments). Problem ten wciąż jeszcze niezbyt często

jest przedmiotem zainteresowania badaczy poznania społecznego, być może

dlatego, że zasięg wpływu czynników nieświadomych na sądy przemyślane stał

się widoczny dopiero niedawno, dzięki eksplozji zainteresowania pamięcią uta-

joną. Przedstawiane tu podejście najbliższe jest pracom Jacobiego i współpra-

cowników (np. Jacoby i Dallas, 1981; Jacoby, Toth, Lindsay i Debner. 1992;

Jacoby i Witherspoon, 1982), którzy zapoczątkowali badania nad konsekwen-

cjami pamięci utajonej i wykazali istotny wpływ nieświadomych procesów po-

znawczych na formułowanie sądów przemyślanych. Jacobi wykazał w licznych

eksperymentach, że wcześniejsze zetknięcie się badanych z jakimś bodźcem

ułatwia jego późniejsze spostrzeganie, co jednak przez samych badanych jest

mylnie interpretowane jako skutek różnych właściwości bodźca, a nie rezultat

niepamiętanego, uprzedniego zetknięcia się z tym bodźcem. W następnych aka-

pitach rozważamy różne sposoby zintegrowania wiedzy o nieświadomym prze-

twarzaniu informacji z teorią poznania społecznego - głównie w dziedzinie

postaw, wartościowania siebie oraz stereotypów, a więc dziedzinach stanowią-

cych zasadniczy przedmiot zainteresowania obecnej pracy.

Postawy . Współczesne badania przekonują, że postawy aktywizowane są

w sposób nieświadomy, ponieważ ich aktywizacja następować może dużo szyb-

ciej niż tego wymagałoby oddziaływanie świadomej uwagi (Bargh, Chaiken,

Govender i Pratto, 1992; Fazio, Sanbonmatsu, Powell i Kardes, 1986). Aktywi-

zacja taka może być tez wywoływana nie uświadamianymi bodźcami o podpro-

gowych czasach ekspozycji (Greenwald, Klinger i Liu, 1989). Przedstawiona

dalej analiza utajonych postaw poszerza zakres prac nad automatyczną aktywi-

zacją pokazując, że postawa zaktywizowana jednym bodźcem może być przez

człowieka błędnie przypisywana zupełnie innemu bodźcowi. Utajony charakter

postawy sprawia, że wykształcona już postawa wobec jednego obiektu może być

rzutowana na nowy obiekt. Rozumowanie to znacząco poszerza zarówno predy-

ktywną, jak i teoretyczną trafność postawy jako kluczowej dla psychologii spo-

łecznej kategorii teoretycznej i umożliwia poszerzenie zakresu badań nad

postawami. Dwie stosunkowo niedawne koncepcje funkcjonowania postaw

(Chaiken, 1987; Petty i Cacioppo, 1986) odróżniają względnie przemyślane od-

działywanie postaw (centralny, systematyczny tor perswazji) od ich nieprzemyśla-

nego oddziaływania (peryferyczny, heurystyczny tor perswazji). Analizowane tu

utajone procesy poznania społecznego przyporządkować można do pierwszego

z tych torów, choć zasięgiem swoich wpływów wykraczają one daleko poza samo

świadome myślenie, o którym mowa we wspomnianych koncepcjach.

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE...

Wartościowanie siebie . Liczni autorzy podkreślali w ostatnim stuleciu

wagę badań nad poczuciem własnej wartości (np. Allport, 1937; Cooley,

1902/1964; Epstein, 1973; James, 1890; Rogers, 1951; Rosenberg, 1979; Sherif

i Cantril, 1947). Także prace przeglądowe ostatnich lat podkreślają ważność

badań nad postawami wobec samego siebie (np. Beck, 1979; Greenwald i Prat-

kanis, 1984; Seligman, 1991; Steele, 1988; S. E. Taylor i Brown, 1988; Tesser,

1988). Wyniki badań nad postawami wobec samego siebie okazały się na tyle

ważne, że postanowiliśmy wyodrębnić je jako oddzielne zagadnienie z ogólniej-

szej problematyki postaw. Przegląd prac nad utajonym wartościowaniem siebie

dowodzi, że ludzie dokonują projekcji postaw wobec siebie na inne obiekty.

i wskazuje na potrzebę tworzenia narzędzi mierzących różnice indywidualne

pod względem utajonego wartościowania własnej osoby.

Stereotypy. Wielu współczesnych autorów wykazało, że stereotypy mogą

funkcjonować na poziomie nieświadomym czy automatycznym (Banaji i Green-

wald, w druku; Bargh, 1994; Devine, Hamilton i Sherman, 1994; Perdue i Gur-

tman, 1990). Posługiwanie się przez nas terminem „stereotypy utajone" służy

głównie podkreśleniu powiązań między badaniami nad stereotypami a najno-

wszymi badaniami psychologii poznawczej nad pamięcią mimowolną (por.

Smith i Branscombe, 1988).

Bezwysiłkowe, czyli automatyczne poznanie społeczne. Badania em-

piryczne wskazują, że pojedyncze słowa wywoływać mogą bezwysiłkową akty-

wizację postaw (o czym mowa poniżej), a zdania opisujące zachowania - spon-

taniczne wnioskowanie o cechach ujawnianych przez te zachowania (Uleman,

1987; Winter i Uleman, 1984). Te i inne przejawy bezwysiłkowej aktywizacji

struktur umysłowych stanowią ważny element utajonego poznania społeczne-

go, choć nie są z nim tożsame. Jak staramy się przekonać dalej, poznanie

utajone może mieć miejsce wtedy, kiedy człowiek: (a) zauważa wprawdzie pew-

ne aspekty automatycznego wpływu bodźca, ale zarazem (b) błędnie interpre-

tuje to, co w konsekwencji wpływa na jego własny osąd tego lub innego bodźca.

Omówienie automatycznych i bezwysiłkowych aspektów poznania społecznego

można znaleźć w pracach takich autorów, jak: Bargh (1989), Brewer (1988),

Epstein (1991), Gilbert (1989) i Lewicki (1986).

Wpływ bodźców poprzedzających i kontekstu. Podobnie jak w przy-

padku utajonego poznania społecznego, tak i w przypadku bodźców poprzedza-

jących (priming) i kontekstu mamy do czynienia z ich wpływem na reakcje na

bieżący bodziec. Jednak podczas gdy w przypadku bodźców poprzedzających i

wpływu kontekstu idzie o zjawiska definiowane jedynie operacyjnie, poznanie

utajone jest szczególnym rodzajem zjawisk definiowanych teoretycznie. Niektó-

re wpływy bodźców poprzedzających i kontekstu z powodzeniem mieszczą się w

klasie zjawisk określanych mianem poznania utajonego, choć inne nie należą

do tej grupy, gdyż badani mogą być świadomi wpływu uprzednich doświadczeń

na własne zachowanie lub sądy. Ponieważ literatura dotycząca tej problematyki

jest bardzo obszerna (por. Higgins, 1989; Schwarz, 1990; Strack, 1992; Martin i

Tesser, 1992; Petty i Wegener, 1993), szczegółowa dyskusja nad rozróżnieniem

Greenwald A. - Utajone poznanie społeczne - 11-63.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: