sztuczne_oswietlenie_wnetrz-teoria.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2004

mgr inż. ANDRZEJ PAWLAK

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Państwowy Instytut Badawczy

Oświetlenie miejsc pracy we wnętrzach

– nowa norma oświetleniowa

W artykule omówiono zakres nowej polskiej normy oświetleniowej, która jest tłumaczeniem normy

europejskiej oraz wskazano na istotne różnice jakie ta norma wprowadza w porównaniu do normy

dotychczasowej.

Lighting of indoor workplaces – the new lighting standard

This paper presents the new lighting standard, which is a translation of the European Standard. It indicates the main

differences between the previous and the new standard.

Kryteriami przy projektowaniu oświe-

tlenia w kolejności są: otoczenie świetlne,

rozkład luminancji, natężenie oświetlenia,

olśnienie, oświetlenie kierunkowe, aspekty

barwne, migotanie strumienia świetlnego

i efekt stroboskopowy, współczynnik

utrzymania oraz względy energetyczne.

W oddzielnych rozdziałach tej normy

przedstawiono zagadnienia związane

z oświetleniem stanowisk pracy z monito-

rami ekranowymi i procedury sprawdzania

projektu oświetleniowego.

Wymagania szczegółowe dla wnętrz

(obszarów) oraz zadań i czynności wzro-

Wstęp

Zapewnienie właściwego oświetlenia

miejsc pracy jest obowiązkiem każdego

pracodawcy. Zgodnie z art. 207 § 2 ustawy

– Kodeks pracy pracodawca jest zobo-

wiązany chronić zdrowie i życie pracow-

ników przez zapewnienie bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy, przy

odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć

nauki i techniki . Dotyczy to między innymi

zapewnienia odpowiednich warunków

oświetlenia na stanowiskach pracy. Zgod-

nie z § 26 rozporządzenia ministra pracy

i polityki socjalnej w sprawie ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

[1], w pomieszczeniach pracy należy za-

pewnić oświetlenie elektryczne o parame-

trach zgodnych z Polskimi Normami .

W listopadzie 2003 r. PKN wprowadził

metodą uznaniową (tzn. tekst normy opu-

blikowany jest w języku angielskim), nową

normę dotyczącą oświetlenia wnętrz: PN-

-EN 12464-1:2003 (U). Technika świetlna.

Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca

pracy wewnątrz pomieszczeń [2], która

zastąpiła normę PN- 84/E-02033 [3].

Obecnie norma PN-EN 12464-1

jest już przetłumaczona na język polski

i przeszła etap powszechnej ankietyzacji.

dotyczące dobrej praktyki oświetleniowej

i podaje kryteria niezbędne przy projekto-

waniu oświetlenia. Nie ustanawiając kon-

kretnych rozwiązań, norma ta nie ogranicza

swobody projektantów w zakresie stoso-

wania nowych technik lub nowoczesnego

sprzętu oświetleniowego.

Tabela 1

PRZYKŁADOWA TABELA Z WYMAGANIAMI OŚWIETLENIOWYMI NA STANOWISKACH

PRACY, NA KTÓRYCH WYKONUJE SIĘ OBRÓBKĘ I PRZETWARZANIE METALI (TABLICA

2.13 NORMY [2])

Table 1. Sample table with lighting requirements regarding metal working and processing workplaces

(table 2.13 of standard [2] )

E m

[lx]

UGR L

R a

Uwagi

2.13.1 Kucie swobodne

200

2.13.2 Kucie matrycowe

300

2.13.3 Spawanie

300

2.13.4 Zgrubna i średnia obróbka

mechaniczna; tolerancja obróbki

≥

300

0,1 mm

2.13.5 Precyzyjna obróbka mechaniczna,

szlifowanie; tolerancja obróbki

< 0,1 mm

500

2.13.6 Trasowanie, kontrola

750

2.13.10 Produkcja narzędzi, wyrób sprzętu

do skrawania

750

2.13.11 Montaż:

– zgrubny

– średni

– dokładny

– precyzyjny

200

300

500

750

odnośnik dotyczący barwy

źródeł przy stosowaniu

opraw głębokich

Norma

PN-EN 12464-1:2003 (U)

Norma PN-EN 12464-1:2003 (U) [2]

określa wymagania jakościowe i ilościowe

dotyczące oświetlenia pomieszczeń i sta-

nowisk pracy znajdujących się wewnątrz

budynków. Zawiera również zalecenia

2.13.13 Przygotowanie powierzchni,

malowanie

750

2.13.14 Wyrób narzędzi, wzorników,

szablonów, przyrządów do

obróbki, mechanika precyzyjna,

mikromechanika

1 000

UGR L oznacza wartość graniczną ujednoliconego wskaźnika olśnienia

Rodzaj wnętrz,

zadania lub czynności

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2004

kowych odnośnie wartości: użytecznego

natężenia oświetlenia, ujednoliconego

wskaźnika olśnienia (UGR), wskaźnika

oddawania barw oraz ewentualne uwagi

dodatkowe – zawarte zostały w ośmiu

tabelach.

W tym artykule przedstawiono dwie

przykładowe tabele: z wymaganiami

oświetleniowymi dla stanowisk pracy,

na których wykonuje się obróbkę i prze-

twarzanie metali (tabela 1) oraz dla biur

(tabela 2).

Kryteria

w projektowaniu oświetlenia

obserwator dostrzeże i wykona zadanie

wzrokowe.

Wymagane wartości natężenia oświetlenia

w polu zadania wzrokowego

Średnie natężenie oświetlenia dla do-

wolnego zadania wzrokowego nie może

być niższe od wartości eksploatacyjnych

podanych w rozdziale zawierającym

wymagania oświetleniowe, niezależnie

od wieku i stanu instalacji oświetlenio-

wej. Wartości te powinny być spełnione

na rzeczywistych powierzchniach, które

mogą być płaszczyznami poziomymi,

pionowymi lub pochyłymi.

W omawianej normie przyjęto, że wy-

magane natężenie oświetlenia w celu do-

strzeżenia rysów ludzkiej twarzy w normal-

nych warunkach oświetleniowych, powin-

no być nie mniejsze niż 20 lx. Jest to naj-

niższa wartość w przyjętej w tej normie

skali stopniowania natężenia oświetlenia:

20 - 30 - 50 - 75 - 100 - 150 - 200 - 300 -

500 - 750 - 1 000 - 1 500 - 2 000 - 3 000 -

5 000 lx. Zastosowana krotność tej skali,

o wartości około 1,5, przedstawia naj-

mniejszą istotną różnicę w subiektywnym

poziomie natężenia oświetlenia. Wartości

tego szeregu tylko nieznacznie różnią się

do przyjętego w poprzedniej normie [3]

– pominięto wartość 10 lx, a dodano war-

tości 30 i 1 500 lx.

Projektant oświetlenia może zwiększyć

poziom natężenia o co najmniej jeden sto-

pień (wg skali wartości natężeń oświetlenia)

w następujących sytuacjach, odbiegających

od warunków normalnych, gdy:

• wykonywana praca wzrokowa

jest skrajnie trudna

• naprawianie popełnionych błędów

jest bardzo kosztowne

• zwiększona dokładność lub wyższa

wydajność ma szczególnie duże znaczenie

• zdolność widzenia jest gorsza niż

normalna

• przedmioty pracy wzrokowej mają

wyjątkowo małe rozmiary lub małą war-

tość kontrastu

• określone czynności mają być wyko-

nywane w wyjątkowo długim czasie.

Można powiedzieć, że są one bardziej

szczegółowe niż zapisy w poprzedniej nor-

mie [3]. Natomiast dotychczasowy zapis

z tej normy [3] dotyczący pracowników,

których wiek przekracza 40 lat zastąpiono

zwrotem: zdolność widzenia jest gorsza

niż normalna .

W normie PN-EN wprowadzono

nowy zapis dotyczący przypadków, kiedy

wartość natężenia oświetlenia może być

zmniejszona przez projektanta oświetle-

nia o co najmniej jeden stopień. Dotyczy

to sytuacji, gdy:

Otoczenie świetlne

W celu zapewnienia dobrego oświe-

tlenia ważne jest, aby poza zapewnieniem

wymaganego poziomu natężenia oświe-

tlenia zaspokojone były jednocześnie

podstawowe potrzeby człowieka, jak:

wygoda widzenia, wydolność wzrokowa

oraz bezpieczeństwo.

Do podstawowych parametrów okre-

ślających otoczenie świetlne w tej normie

zaliczono:

• rozkład luminancji

• natężenie oświetlenia

• olśnienie

• kierunkowość światła

• oddawanie barw i postrzeganie barwy

światła

• migotanie

• oświetlenie elektryczne uzupełniające

światło dzienne.

Terminy i deﬁnicje

W normie PN-EN stosowane są niektóre

określenia zawarte w PN-90/E-01005 Tech-

nika Świetlna. Terminologia [4] oraz nie-

występujące w niej, jak:

– zadanie wzrokowe ( visual task ): zbiór

elementów decydujących o postrzeganiu

podczas wykonywania pracy, jak: wymiary

przedmiotu, jego luminancja, kontrast

z tłem i czas trwania

– obszar zadania wzrokowego ( task

area ): fragment miejsca pracy, w którym

jest wykonywane zadanie wzrokowe.

W przypadku miejsc, których rozmiar i/lub

lokalizacja obszaru zadania wzrokowego

nie jest znana, za obszar zadania wzro-

kowego należy przyjąć obszar, w którym

zadanie to może być wykonywane

– obszar bezpośredniego otoczenia

( immediate surrounding area ): obszar

o szerokości co najmniej 0,5 m, otaczający

obszar zadania wzrokowego będący w za-

sięgu pola widzenia

– eksploatacyjne natężenie oświetlenia

(E m ) ( maintained illuminance ): najniższa

wartość średniego natężenia oświetlenia,

która powinna być utrzymana na określonej

powierzchni; inaczej mówiąc jest to średnie

natężenie oświetlenia zalecane do utrzyma-

nia podczas użytkowania oświetlenia.

Rozkład luminancji

Luminancję powierzchni można okre-

ślić w najprostszy sposób za pomocą

jej współczynnika odbicia i natężenia

oświetlenia na tej powierzchni. Podane

w omawianej normie zakresy współczyn-

ników odbicia głównych powierzchni

we wnętrzach praktycznie pokrywają

się z podanymi w poprzedniej normie

[3]: sufit 0,6

0,9; ściany 0,3

0,8; podło-

0,5. Natomiast istotnym i potrzeb-

nym uzupełnieniem jest podanie przedziału

współczynnika odbicia dla płaszczyzny

pracy wynoszącego: 0,2

0,6.

Natężenie oświetlenia

Poziom natężenia oświetlenia i jego

rozkład w polu zadania wzrokowego

i jego otoczeniu mają zasadniczy wpływ

na to, jak szybko, bezpiecznie i wygodnie

Tabela 2

PRZYKŁADOWA TABELA Z WYMAGANIAMI OŚWIETLENIOWYMI DLA POMIESZCZEŃ

BIUROWYCH (TABLICA 5.3 Z NORMY [2])

Table 2. Sample table with lighting requirements for office interiors (table 5.3 with standard [2] )

Nr Rodzaj wnętrz, zadania lub czynności

E m

[lx]

UGR L

R a

Uwagi

3.1 Segregowanie, kopiowanie

300

3.2 Pisanie ręczne, pisanie na maszynie,

czytanie obsługiwanie klawiatury,

przetwarzanie danych

500

80 odnośnik do rozdziału

normy dotyczącego pracy

z komputerem

3.3 Kreślarnie

750

3.4 Stanowiska projektowania

wspomagane komputerowo

500

80 odnośnik do rozdziału

normy dotyczącego pracy

z komputerem

3.5 Sale posiedzeń i konferencyjne

500

80 oświetlenie powinno być

regulowane

UGR L oznacza wartość graniczną ujednoliconego wskaźnika olśnienia

ga 0,1

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2004

• przedmioty pracy wzrokowej są nie-

zwykle dużych rozmiarów lub o niezwykle

wysokiej wartości kontrastu

• zadanie wzrokowe ma być wykony-

wane w nieograniczenie krótkim czasie.

Zwrot – nieograniczenie krótki czas –

można rozumieć jako pracę krótkotrwałą.

Istotne jest też określenie minimalnej

wartości eksploatacyjnego natężenia

oświetlenia wynoszącego 200 lx w obsza-

rach, w których bez przerwy wykonywane

są zadania wzrokowe.

Natężenie oświetlenia

w obszarze bezpośredniego otoczenia

Nowym pojęciem wprowadzonym w tej

normie jest natężenie oświetlenia w obsza-

rze bezpośredniego otoczenia (rys.).

odpowiednią luminancję adaptacji, zgodnie

z przedstawionym wcześniej rozkładem

luminancji. Natomiast duże zmiany natę-

żenia oświetlenia wokół obszaru zadania

mogą prowadzić do odczucia niewygody

u pracowników. To ostatnie, ogólnie sfor-

mułowane zdanie, zastąpiło dosyć istotne

wymaganie zawarte we wcześniejszej

normie [3], które dotyczyło stosunku (1 :

5) natężenia oświetlenia na dwóch sąsia-

dujących ze sobą płaszczyznach.

Równomierność

Omawiana norma wprowadza istotne

zmiany w określaniu równomierności.

W obszarze samego zadania wzrokowego

równomierność powinna być jak najlepsza,

ale nie mniejsza niż 0,7 (

≥

nik Gutha) każdej rozważanej oprawy

– uwzględniający jej położenie względem

linii widzenia.

Oszacowanie wskaźnika olśnienia

dokonywane jest na etapie wykonywania

projektu oświetlenia, a wszystkie założenia

przyjęte przy jego oszacowywaniu powin-

ny być wymienione w dokumentacji.

Ochrona przed olśnieniem

W celu unikania olśnienia od źródeł

światła oraz opraw oświetleniowych należy

stosować odpowiednie elementy konstruk-

cyjne opraw osłaniające źródła światła

lub przesłaniać okna żaluzjami. Zgodnie

z omawianą normą, w przypadku zastoso-

wania źródeł światła o wartości luminancji

zawartej w przedziale 20

, natomiast w przy-

padku luminancji źródeł z przedziału

≥

0,5).

500 kcd/m 2 – kąt ten powinien być

równy 20

Olśnienie

Nowa norma zawiera definicje olśnie-

nia przykrego (przeszkadzającego) oraz

olśnienia odbiciowego, których nie było

w normie poprzedniej. Na stanowiskach

pracy znajdujących się we wnętrzach naj-

częstszą przyczyną powstawania olśnienia

przykrego są jaskrawe elementy opraw

oświetleniowych lub okna. Jeśli spełnione

są warunki ograniczenia olśnienia przykre-

go, olśnienie przeszkadzające nie stanowi

zazwyczaj większego problemu. Większy

problem stanowi natomiast uniknięcie

olśnienia w sytuacji, kiedy kierunek patrze-

nia jest powyżej linii poziomej.

, a w przypadku luminancji

. Podane wartości

minimalnych kątów ochrony nie mają za-

stosowania do opraw świecących w górną

półprzestrzeń oraz opraw zamontowanych

poniżej normalnego poziomu oczu.

Tak więc, przez powiązanie wartości

luminancji zastosowanych źródeł światła

z minimalnymi kątami ochrony opraw

oświetleniowych, w nowej normie zrezy-

gnowano z tabeli dotyczącej największej

luminancji opraw oświetleniowych oraz

nieosłoniętych źródeł światła, w zależności

od poziomu natężenia oświetlenia i trzech

klas ograniczenia olśnienia.

Olśnienie dekontrastujące i odbiciowe

(Veiling reflections and reflected glare)

Do środków, które mogą zapobiegać lub

ograniczać powstanie olśnienia dekontra-

stującego i odbiciowego norma zalicza:

• właściwie rozmieszczanie opraw

oświetleniowych i stanowisk pracy

• preferownie matowych powierzchni

• ograniczanie luminancji opraw

• zwiększanie powierzchni świecących

opraw

• malowanie na jasno sufitów i ścian.

500 kcd/m 2 – 30

Rys. Zadania wzrokowe a obszar bezpośredniego

otoczenia

Fig. Visual tasks and immediate surrounding

area

Powinno ono zależeć od natężenia

oświetlenia obszaru pracy (obszaru zadania

wzrokowego) – może być od niego mniej-

sze, ale ma zapewniać równomierny roz-

kład luminancji w polu widzenia. Jednak

nie może być mniejsze od następujących

zależności pomiędzy wartościami natęże-

nia oświetlenia, w lx:

Obszar zadania

Obszar bezpośred-

niego otoczenia

500

300

200

E obszaru zadania

wzrokowego (E task ).

Dopuszczone przez omawianą normę

różnice w poziomach natężenia oświetlenia

pomiędzy obszarami zadania i jego bezpo-

średniego otoczenia wskazują w praktyce

na możliwość doświetlania obszaru zadania

oprawą oświetlenia miejscowego. Wynika

z tego, że wymagane przez omawianą nor-

mę eksploatacyjne natężenia oświetlenia

dotyczą (tam gdzie to ma uzasadnienie)

oświetlenia złożonego.

Oprócz odpowiedniego natężenia

oświetlenia w obszarze zadania wzroko-

wego, oświetlenie powinno zapewniać

Olśnienie przykre

Norma PN-EN zaleca oszacowanie

olśnienia przykrego pochodzącego bezpo-

średnio od opraw oświetleniowych znajdu-

jących się we wnętrzu, czego nie przewi-

duje poprzednia [3]. Dokonywane jest ono

przy zastosowaniu podanej w tej normie

tabelarycznej metody ujednoliconego

wskaźnika olśnienia (UGR), opracowanej

przez CIE, zgodnie ze wzorem:

≥

750 –

500 –

300 –

≤

200 –

UGR = 8 log 10

Oświetlenie kierunkowe

( Directional lighting )

Oświetlenie to ma zastosowanie

do intensywnego oświetlenia przedmio-

tów, ujawnienia struktury powierzchni

i poprawy wyeksponowania osób w prze-

strzeni, a także do oświetlenia zadania

wzrokowego, przez co może również

wpływać na jego widoczność. Tę właści-

wość określa się terminem „modelowanie

oświetlenia”. Tego rodzaju oświetlenia

oraz pojęć z nim związanych nie zawierała

dotychczasowa PN [3].

, gdzie E ind jest piono-

wym pośrednim natężeniem oświetlenia,

które widzi oko obserwatora

L – luminancja świecących części każ-

dej oprawy w kierunku oka obserwatora,

mierzona w cd/m 2

– kąt bryłowy (w steradianach),

w którym oko obserwatora widzi świecące

części każdej oprawy

p – wskaźnik położenia (tzw. wskaź-

50 kcd/m 2 mini-

malny kąt ochrony opraw oświetleniowych

powinien wynosić 15

0,7). Natomiast

równomierność natężenia oświetlenia

w obszarze bezpośredniego otoczenia

nie może być niższa od 0,5 (

≥

gdzie:

L b – luminancja tła mierzona w cd/m 2 ,

obliczana jako E ind /

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2004

Modelowanie oświetlenia

(Modeling)

Modelowanie oświetlenia stosuje się

w celu stworzenia równowagi między

światłem rozproszonym i kierunkowym.

Jest ono ważnym kryterium jakości oświe-

tlenia praktycznie we wszystkich typach

wnętrz. Ogólny wygląd wnętrza ulega

poprawie, gdy znajdujące się w nim ele-

menty konstrukcyjne, osoby i przedmioty

są oświetlone w taki sposób, że ich kształt

i faktura powierzchni są ukazane wyraźnie

i przyjemnie. Ma to miejsce, gdy światło

dociera głównie z jednego kierunku, wów-

czas cienie, które są tak ważne dla dobrego

modelowania, tworzą się bez widocznego

nieładu. Zastosowane oświetlenie nie może

być zbytnio kierunkowe, bo będzie po-

wodowało ostre cienie. Nie powinno być

też zbyt rozproszone, gdyż nie uzyska się

wówczas efektów dobrego modelowania,

a w konsekwencji środowisko świetlne

będzie nieciekawe i bez wyrazu.

Oświetlenie kierunkowe

zadań wzrokowych

Oświetlenie z wybranych kierunków

można stosować w celu ułatwienia wyko-

nywania zadań wzrokowych. Wówczas

zostaną lepiej uwidocznione szczegóły

zadania wzrokowego i poprawiona ich wi-

doczność. Należy jednak unikać odbić

dekontrastujących i olśnienia odbiciowego,

stosując metody ich ograniczania.

Migotanie i efekty stroboskopowe

(Flicker and stroboscopic effects)

W PN-EN podano, że należy unikać

efektów stroboskopowych, np. przez sto-

sowanie zasilania żarówek prądem stałym,

lub zasilania żarowych lub wyładowczych

źródeł światła napięciem o wysokiej czę-

stotliwości (około 30 kHz).

chłodnej – wynoszącej 5 000 K. W oma-

wianej normie wymieniono czynniki, które

wpływają na wybór określonej barwy, jak:

poziom natężenia oświetlenia, barwa

pomieszczenia i wyposażenia (mebli),

lokalny klimat i zastosowane oświetlenie.

Przykładowo, w klimacie gorącym prefe-

rowana jest chłodniejsza barwa światła,

podczas gdy w klimacie chłodniejszym

preferowane są źródła światła o cieplejszej

barwie. Natomiast w poprzedniej normie

[3] jest dokładnie przedstawiona zależność

pomiędzy średnimi wartościami natężenia

oświetlenia a temperaturą barwową.

Oddawanie barw

W celu zapewnienia obiektywnej infor-

macji o właściwościach oddawania barw

przez źródło światła, został wprowadzony

wskaźnik oddawania barw – R a . Wartością

maksymalną R a jest 100. Wartość R a maleje

wraz ze spadkiem jakości oddawania barw.

Do oświetlenia wnętrz, w których człowiek

przebywa przez cały czas pracy, należy sto-

sować źródła światła zapewniające wygodę

i dobre samopoczucie pracownika, przez

oddawanie w sposób naturalny i wierny

barw przedmiotów i skóry ludzkiej, tak

by oglądany człowiek wyglądał atrakcyj-

nie i zdrowo. Dlatego też źródła światła

o wskaźniku oddawania barw niższym niż

80 nie mogą być stosowane we wnętrzach,

gdzie ludzie pracują lub przebywają przez

dłuższy czas. Odstępstwa od tej zasady

można zastosować w niektórych miejscach

i/lub do niektórych czynności (np. instalacji

oświetlenia z głębokimi oprawami).

W stosunku do poprzedniej normy [3]

zmieniono wartość R a = 85 na 80 zgodnie

z obecnym określaniem przedziałów tego

wskaźnika, tzn. 80

Współczynnik utrzymania

(Maintenance factor)

Współczynnik utrzymania (pogorszenia

wg poprzedniej normy [3]) jest odwrotno-

ścią stosowanego w naszym kraju (zgodnie

z poprzednią normą [3]) współczynnika

zapasu. Podane w tej normie wymagane

poziomy natężenia oświetlenia przy wyko-

nywaniu różnych zadań wzrokowych, nale-

ży rozumieć jako natężenia eksploatacyjne,

które powinny być zapewnione przez cały

czas eksploatacji oświetlenia. Aby to było

spełnione projektant oświetlenia powinien

odpowiednio dobrać współczynnik utrzy-

mania, który zależy od charakterystyk

źródeł światła, systemu sterowania, typu

oprawy, rodzaju środowiska i przyjętego

harmonogramu konserwacji. Istotną nowo-

ścią omawianej normy jest wprowadzenie

do projektu oświetlenia harmonogramu kon-

serwacji urządzeń oświetleniowych opartego

na przyjętym współczynniku utrzymania.

Nie podano jednak w tym dokumencie mi-

nimalnej wartości tego współczynnika.

Aspekty barwne

( Colour aspects )

Zarówno w tej normie, jak i w literatu-

rze oświetleniowej cechy barwne źródeł

światła emitujących światło o barwie

bliskiej do białej, opisane są za pomocą

dwóch niezależnych właściwości:

• barwy światła emitowanej przez samo

źródło (barwa postrzegana)

• zdolności oddawania barw – wpływu

na wygląd przedmiotów oświetlanych

przez to źródło.

Barwa postrzegana

(Colour appearance)

Barwa postrzegana źródła światła okre-

ślona jest liczbowo przez tzw. temperaturę

barwową najbliższą (T CP ) wyrażaną w Kel-

winach (K). W omawianej normie przyjęto

następujące zakresy temperatury barwowej

najbliższej i przypisano im odpowiednie

nazwy barwy:

– ciepła, poniżej 3 300 K

– pośrednia, od 3 300 do 5 300 K

– chłodna (zimna), powyżej 5 300 K.

W stosunku do poprzedniej normy

[3] występuje tylko różnica w określeniu

górnej granicy zakresu odnoszącego się

do barwy pośredniej i dolnego – do barwy

Względy energetyczne

Aby nie dopuszczać do strat energii,

projektant oświetlenia powinien dokonać

wyboru optymalnego systemu oświetle-

niowego, sprzętu oraz sterowania przy

wykorzystaniu w pełni dostępnego światła

dziennego. Dlatego też ważne jest, aby

zmniejszenie zużycia energii przez in-

stalację oświetleniową nie spowodowało

pogorszenia aspektów związanych z po-

strzeganiem.

100 i ozna-

czaniem ich w sposób symboliczny na źró-

dłach.

90, 90

Światło dzienne

Istotą tego rozdziału jest zwrócenie pro-

jektantom oświetlenia uwagi na wyko-

rzystanie w sposób maksymalny światła

dziennego. Jak wiadomo, jego intensyw-

ność i skład widmowy zmieniają się w cza-

sie, a we wnętrzach z oknami w ścianach

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2004

bocznych, użyteczne oświetlenie dzienne

zmniejsza się w miarę oddalania od okna.

Dlatego też niezbędne jest stosowanie

dodatkowego, uzupełniającego oświetlenia

elektrycznego w celu zapewnienia wy-

maganych wartości natężenia oświetlenia

na stanowiskach pracy oraz w celu uzyska-

nia zrównoważenia rozkładu luminancji

wewnątrz pomieszczenia. W tym celu

mogą być stosowane automatyczne lub

manualne wyłączniki i/lub ściemniacze,

które przyczyniają się do zapewnienia

właściwego wykorzystania oświetlenia

dziennego i odpowiednich proporcji mię-

dzy światłem elektrycznym i dziennym.

Pomimo że okna zapewniają oczekiwany

przez większość ludzi kontakt wzrokowy

ze światem zewnętrznym, należy pamiętać

o ograniczaniu olśnienia, którego źródłem

są właśnie okna i w tym celu stosować

ich przysłanianie.

Największa luminancja opraw

emitujących strumień świetlny

skierowany w dolną półprzestrzeń

W rozdziale tym podano największe

wartości średniej luminancji opraw pod

kątem równym 65

nego wskaźnika olśnienia, wskaźnika odda-

wania barw oraz luminancji opraw oświe-

tleniowych. Całkowitą nowością jest zapis

dotyczący sprawdzenia wartości natężenia

oświetlenia. Ma to polegać na wykonaniu

pomiarów natężenia oświetlenia w punktach

ściśle odpowiadających punktom przyjętym

na siatce pomiarowej w projekcie oświe-

tleniowym. Przy wykonywaniu kolejnych

pomiarów należy przyjmować te same

punkty pomiarowe.

PIŚMIENNICTWO

[1] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

z dnia 28 września 1997 r. w sprawie ogólnych prze-

pisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.jedn. DzU

z 2003 r., nr 169, poz. 1650)

[2] PN-EN 12464-1:2003 (U). Światło i oświetlenie..

Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy

we wewnątrzach

[3] PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem

elektrycznym

[4] PN-90/E-01005 Technika Świetlna. Terminologia

, które mogą się odbijać w ekranach

monitorów o przyjętych trzech klasach,

przy normalnym kierunku patrzenia:

• L

1 000 cd/m 2 dla I i II klasy ekra-

nu (według ISO 9241-7) – jakość ekranu

dobra i średnia

• L

≤

200 cd/m 2 dla III klasy ekra-

nu o słabej jakości.

≤

Postępowanie sprawdzające

Postępowanie to polega na sprawdzeniu

wartości natężenia oświetlenia, ujednolico-

Oświetlenie stanowisk pracy

z urządzeniami wyposażonymi

w monitory ekranowe (DSE)

w tym z VDUs

(Lighting of workstations

with Display Screen Equipment (DSE)

including VDUs)

Nowością w stosunku do normy [3]

jest wyodrębnienie i poświęcenie całego

rozdziału zagadnieniom związanym

z oświetleniem stanowisk pracy wyposażo-

nych w monitory ekranowe. W przypadku

oświetlania takich stanowisk projektant

oświetlenia musi określić strefę, w której

oprawy, ze względu na możliwość wystą-

pienia potencjalnego olśnienia, nie mogą

być umieszczone. Powinien także do-

konać wyboru odpowiedniego sprzętu

oświetleniowego i zaplanować miejsca

jego montażu, tak by uniknąć olśnień od-

biciowych. W projekcie, powinien także

uwzględnić wszystkie zadania jakie mogą

być wykonywane na tych stanowiskach,

np. czytanie z ekranu, czytanie drukowa-

nego tekstu, pisanie na papierze, praca

z klawiaturą. Należy także zwrócić uwagę

na fakt, że ekran monitora, a w pewnych

przypadkach także klawiatura mogą być

źródłem olśnienia przeszkadzającego

i przykrego w wyniku odbicia padającego

na nie światła. W omawianej normie jako

wartość eksploatacyjnego natężenia oświe-

tlenia (E m ) na stanowisku z monitorem

ekranowym przyjęto 500 lx (podobnie jak

w normie [3]).

i większym (wyznaczo-

nym od pionu), odnoszące się do stanowisk

pracy z monitorami ekranowymi umiejsco-

wionymi pionowo lub pochylonymi o kąt

do 15

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: