{1001}{1106}To jest dolna granica naszej planety, {1160}{1305}wewn�trzny �wiat, gdzie tylko|najodwa�niejsi o�mielaj� si� wej��. {1800}{1905}Jaskinie {2576}{2737}Pod naszymi stopami s� niezliczone|mile szyb�w jaski� i przej��. {3130}{3263}Jaskinia Swallows (Jask�ek) w Meksyku,|400 metr�w g��boko�ci {3267}{3392}i wystarczaj�co g��boka aby zmie�ci�|budynek Empire State. {3516}{3600}To jest najwi�kszy|szyb jaskini na �wiecie. {3602}{3689}Jednak te g��bokie jaskinie zosta�y zbadane {3691}{3792}tylko dwa lata przed|l�dowaniem cz�owieka na ksi�ycu. {3844}{3975}Jaskinie do dzisiaj pozostaj�|najmniej zbadanymi miejscami na Ziemi. {3980}{4064}Jednak�e, ludzie|rzadko jako pierwsi {4067}{4167}docieraj� do tych ciemnych,|wilgotnych miejsc. {4262}{4432}To tutaj, �yj� najdziwniejsze|i najmniejsze ze znanych zwierz�t na planecie. {5221}{5388}T� galaktyk� ma�ych �wiate�ek tworz�|tysi�ce �yj�cych stworze�. {5494}{5617}Zwierz�ta �yj�ce w jaskini|musz� poradzi� sobie z kompletn� ciemno�ci�, {5619}{5762}ale w Nowej Zelandii ta ciemno��|obr�ci�a si� na ich korzy��. {6060}{6225}Jedwabne nitki zwisaj�ce z sufitu,|obok setek innych. {6406}{6539}Pi�kne, chocia� te nitki,|maj� z�owrogi cel. {6575}{6672}To jest �wiec�cy robak jaskiniowy|(larwa muchy plujki). {6675}{6800}�api�c w pu�apk� swoj� zdobycz,|chwta j� za pomoc� jedwabnej nici. {6950}{7052}Jedwab pochodzi z jego|gruczo��w g�bowych {7055}{7134}i jest zaopatrzony|w kropelki �luzu. {7480}{7592}Ka�dy robak rozwiesza|tuziny takich nitek. {7653}{7777}Po rozwieszeniu nitek,|sam zawisa na hamaku ze �luzu {7780}{7866}i czeka, jak cierpliwy w�dkarz. {7972}{8050}Jednak robak nie pozostawia|wszystkiego przypadkowi. {8053}{8153}Tak upiorne niebieskie �wiat�o|jest skutkiem chemicznej reakcji {8156}{8265}maj�cej miejsce wewn�trz|specjalnej kapsu�ki w jego ogonie. {8285}{8361}�wiat�o dos�ownie roz�wietla|ca�e jego siedlisko. {8364}{8444}Jest to przyn�ta przyci�gaj�ca zdobycz. {9111}{9219}Owady wydaj� si� nieodparcie ci�gn��|do �r�d�a �wiat�a {9222}{9332}i wtedy zostaj� z�apane w pu�apk�,|przez lepkie nitki. {9538}{9619}Przyklejony owad,|nie ma szans na ucieczk�. {9751}{9865}Kiedy zaczyna si� miota�|tym bardziej zapl�tuje si� w lepkie nici {9868}{9960}i powoli zdobycz zostaje|zjedzona �ywcem. {10330}{10430}Dzi�ki tej technice polowania|te rozmna�aj�ce si� w jaskini, {10433}{10559}�wiec�ce robaki rozwi�za�y najwi�ksze|wyzwanie dla sta�ych mieszka�c�w jaski� - {10562}{10662}znajduj�c regularne|i godne zaufania �r�d�o po�ywienia. {10807}{10920}Jeden rodzaj ska� sprawia, �e ten|ca�y podziemny �wiat staje si� mo�liwy - {10923}{11038}Wapie�.|Wi�kszo�� jaski� �wiata jest w nim utworzona {11041}{11150}i pokrywa on prawie 10 procent|powierzchni ziemi. {11280}{11418}Wapie� sk�ada si� z minera��w|wywodz�cych si� z morskich muszli i korali, {11420}{11505}i chocia� ta skalista skarpa|w Stanach Zjednoczonych {11505}{11586}jest teraz setki metr�w|ponad poziomem morza {11589}{11673}to w�a�ciwie zosta�a utworzona pod wod�. {11828}{11920}Wapienne wie�e|w wietnamskiej zatoce - Ha Long Bay {11920}{11991}s� pami�tk�|zwi�zku z morzem. {11994}{12126}Pierwotnie, ten ca�y obszar mia� by�|i by�y jedny wielkim wapiennym blokiem, {12126}{12201}baz� rafy koralowej. {12421}{12597}Na Borneo, deszcz wyrze�bi� wapie�|w niezmiernie ostre - pionowe iglice. {12921}{13000}Ale rozpuszczaj�ca moc|wody deszczowej {13002}{13110}powoduje inne,|du�o wi�ksze skutki pod ziemi�. {13375}{13502}Rzeki p�yn�c przez wapie�|cz�sto wydaj� si� zupe�nie zanika�. {13848}{13950}Kiedy woda dociera|do bardziej opornych warstw wapienia {13953}{14039}jej bieg zostaje zmieniony. {14093}{14232}Przenikaj�c do podziemi,|woda nabiera nowej, erozyjnej si�y. {14370}{14495}Podczas drogi z powierzchni,|woda wch�ania z ziemi dwutlenek w�gla {14498}{14573}staj�c si� delikatnie kwa�na. {14575}{14673}I przez miliony lat|kwas ten trawi wapie� {14676}{14858}tworz�c labirynt pieczar i przej��,|czasem ci�gn�cych si� przez wiele mil. {15793}{15910}To jest najwi�ksze podziemne|koryto rzeki na �wiecie, {15912}{16024}tak du�e �e D�ambo D�et|m�g�by przez nie przelecie�. {16026}{16125}Jaskinia Jelenia (Deer Cave), na Borneo. {16400}{16475}Unikalna wielko�� jaskini Jelenia {16478}{16610}pozwala niekt�rym zwierz�tom|gromadzi� si� tu w ogromnych ilo�ciach. {16737}{16864}Szokuj�ce jest 3 miliony|nietoperzy �yj�cych tutaj. {16950}{17020}Nietoperze wisz� wysoko|na �cianach i sufitach, {17022}{17142}gdzie s� dobrze chronione|przed �wiatem zewn�trznym i drapie�nikami. {17344}{17464}I kiedy wisz� tak w g�rze|nietoperze produkuj� co� bardzo wa�nego. {17575}{17707}Ten kopiec wysoko�ci 100 metr�w|jest wy�acznie �ajnem nietoperzy - {17710}{17790}Guano. {18285}{18423}Jego powierzchnia jest przykryta|przez gruby dywan karaluch�w, {18430}{18505}s� ich setki tysi�cy. {18620}{18750}Jaskinie s� jednym z niewielu �rodowisk|na ziemi bezpo�rednio nie nap�dzanym {18753}{18823}�wiat�em s�onecznym. {18826}{18980}W przypadku braku ro�lin �a�cuch pokarmowy|jest oparty na ci�g�ym zapasie guana. {19274}{19418}Karaluchy �ywi� si� guanem|i wszystkim, co na nie spada. {20080}{20171}�ajno r�wnie� utrzymuje|inne typy karaluch�w, {20174}{20295}kt�re sp�dzaj� cz�� dnia|odpoczywaj�c na �cianach jaskini. {20370}{20484}Te z kolei staj� si� pokarmem|dla olbrzymich ston�g jaskiniowych, {20486}{20557}d�ugo�ci ponad 20 centymetr�w. {20647}{20725}Dziwne,|�e s� tutaj tak�e kraby, {20728}{20820}przesiewaj�ce �ajno|w poszukiwaniu po�ywienia. {20960}{21061}Wszystkie te zwierz�ta|sp�dzaj� ca�e swoje �ycie w jaskini. {21063}{21160}I s� ca�kowicie zale�ne|od strawnych resztek jedzenia {21162}{21237}przyniesionego tutaj z zewn�trz. {21870}{21939}Ka�dego wieczora|tylko w dwie godziny {21942}{22030}trzy milion nietoperzy|opuszcza bezpieczn� jaskini� {22033}{22114}aby polowa� na owady|w lesie na zewn�trz. {22177}{22252}Ale nie wszystkie wr�c�. {22766}{22837}Kiedy opuszczaj� jaskini� {22837}{22955}strumie� nietoperzy formuje|p�cz�tkowo kszta�tny okr�g. {22985}{23099}Ko�uj�ce nietoperze wydaj� si�|dezorientowa� or�a (Rufus Bellied), {23102}{23255}ale musz� jeszcze prze�y� ataki innych,|bardzo wyspecjalizowanych, ptak�w drapie�nych. {23501}{23643}Soko�y w�drowne i jastrz�bie|s� my�liwcami ptasiego �wiata. {24409}{24520}Dobre polowanie ko�czy si�|poniewa� zapada zmrok, {24523}{24661}wi�c jastrz�b upuszcza zdobycz|w locie i wraca po wi�cej. {24720}{24797}Nietoperz odseparowany od grupy {24797}{24922}staje si� jasnym i oczywistym celem|i domaga si� k�opot�w. {25161}{25275}Jednak nocny szturm ma|ma�y wp�yw na liczebno�� nietoperzy - {25275}{25397}rankiem ogromna wi�kszo��|wr�ci do bezpiecznej jaskini. {25637}{25762}Nietoperze nie s� jedynymi dolatuj�cymi|w tych jaskiniach Borneo. {25762}{25842}Jest r�wnie� zmiana dzienna. {25952}{26077}Wracaj�c z polowania w �wietle s�onecznym,|polegaj� na swych g�o�nych piskach {26080}{26200}by odnale�� drog� lec�c przez jaskini� |w ca�kowitej ciemno�ci. {26333}{26400}S� tu r�wnie� je�yki jaskiniowe. {26400}{26492}Tak jak nietoperze u�ywaj�|echolokacji do nawigacji. {26492}{26602}My potrzebujemy �wiat�a|by widzie�, co si� dzieje dalej w g��bi, {26605}{26735}ale w ciemno�ci je�yki potrafi� nieomylnie|zlokaloizowa� swoje gniazda, {26737}{26823}kt�re s� tylko|kilka centymetr�w obok siebie. {26890}{27030}Jest to nadzwyczajna umiej�tno��|i nadal tego w pe�ni nie rozumiemy. {27121}{27196}Te ptaki s� niezwyk�e|z innego powodu. {27196}{27333}Ich ma�e gniazda - miseczki|s� zrobione ca�kowicie z w��kien ze �liny. {27457}{27543}Budowa jednego gniazda trwa ponad 30 dni. {27573}{27710}Gniazda s� bardzo cennym przedmiotem,|nie tylko dla ptak�w. {28141}{28289}Przez 500 lat tubylcy|zbieraj� gniazda je�yk�w z jaskini. {28600}{28672}To bardzo ryzykowny biznes. {28674}{28799}Faktycznie bez �adnego wyposa�enia|zabezpieczaj�cego, u�ywaj�c jedynie drabin {28799}{28912}zrobionych z le�nej winoro�li, zbieracze|wspinaj� si� do najwy�szych {28915}{29015}miejsc w jaskini|cz�sto ponad 60 metr�w w g�r�. {29176}{29313}Praca mo�e by� skrajnie niebezpieczna,|ale zyski s� wielkie. {29541}{29693}Czyste bia�e gniazda je�yk�w jaskiniowych|s� g��wnym sk�adnikiem zupy z ich gniazd {29696}{29796}i gram za gram|s� warte tyle, co srebro. {29842}{29961}Jak tylko gniazdo zostaje usuni�te|ptak natychmiast buduje nowe. {29964}{30065}Tak, d�ugo jak te dochodowe|zbiory s� w�a�ciwie kontrolowane, {30067}{30157}kolonie b�d� kontynuowa�y|sw�j rozw�j. {30440}{30570}Jaskinie na Borneo s� mi�dzy najwi�kszymi|na �wiecie i nadal si� powi�kszaj� {30573}{30690}kiedy ka�dego roku woda deszczowa|trawi niewielkie ilo�ci wapienia. {30947}{31035}Ale woda w jaskiniach|nie tylko trawi. {31038}{31113}Czasami te� buduje. {31258}{31349}Ta woda jest nasycona|rozpuszczonym wapieniem {31352}{31436}i kiedy styka si�|z powietrzem w jaskini {31436}{31522}jego cz�� odk�ada si� jako minera� -|kalcyt. {31579}{31710}W miar� przyrostu, kalcyt tworzy|ozdoby zwisaj�ce z sufitu - {31713}{31788}Stalaktyty. {31942}{32047}Ka�da kropla zawiera|tylko minimaln� ilo�� kalcytu, {32050}{32175}ale w d�ugotrwa�ym procesie|mo�e stworzy� spektakularne efekty. {32915}{33003}Je�eli woda za szybko przecieka|przez sufit, {33003}{33150}wtedy kalcyt jest odk�adany|na pod�odze jaskini i tworzy - stalagmity. {33373}{33454}Zmiany w przep�ywie wody|i pr�d�w powietrza {33454}{33605}tworz� niesko�czon� rozmaito�� form,|ale wszystkie s� utworzone przez ten sam proces - {33607}{33707}powolne odk�adanie|rozpuszczonego wapienia. {33787}{33862}I kiedy stalaktyt spotyka stalagmit {33865}{33940}rodzi si� kolumna. {34496}{34579}Stworzenie struktur|takich jak te w ameryka�skim {34579}{34677}parku narodowym Carlsbad Cavern|mo�e zaj�� wiele tysi�cy lat. {34677}{34827}Ale czasami proces tworzenia|w jaskiniach zatrzymuje si� zupe�nie. {35486}{35658}Te zalane jaskinie w Meksyku pozostaj�|faktycznie niezmienione od tysi�cy lat. {35660}{35787}Od ostatniej epoki lo...
angie131