9190_Pomorski_kwasny_las_brzozowo_debowy.pdf

Lasy i bory

9190

Pomorski kwaÊny las

brzozowo-d´bowy

(Betulo-Quercetum)

Kod Physis: 41.51

stio-Quercetum , spotykane w Polsce zachodniej poza stre-

fà nadmorskà. Dàbrowy te odpowiadajà swoim charakte-

rem oficjalnej nazwie, choç nie opisowi siedliska 9190.

Nie jest to jedyny problem interpretacyjny. Przyj´ta przez Ko-

misj´ Europejskà definicja przesàdza, ˝e siedlisko opisywa-

nego tu lasu powinno mieç charakter oligotroficzny, tymcza-

sem w warunkach Polski lasy typu Betulo-Quercetum zajmu-

jà szerokie spektrum siedlisk, a˝ do lasu mieszanego wilgot-

nego i lasu mieszanego bagiennego w∏àcznie. Ze wzgl´du

na ekologicznà spójnoÊç grupy d´bowo-brzozowych lasów

przymorskich, i zawsze jednak obecne gatunki acydofilne,

przyj´to tu, ˝e do siedliska przyrodniczego 9190 zaliczyç

mo˝na Betulo-Quercetum w ca∏ym zakresie jego zmiennoÊci.

Zgodnie z przyj´tym uj´ciem nale˝à tu wyst´pujàce w stre-

fie przymorskiej (zwykle na odleg∏oÊç kilkudziesi´ciu kilo-

metrów od brzegu morza lub zalewów przymorskich), na

doÊç ubogich i cz´sto wilgotnych siedliskach lasy z miesza-

nym drzewostanem, w warunkach naturalnych zdomino-

wanym przez dàb z domieszkà brzozy, a w rzeczywistoÊci

najcz´Êciej z antropogenicznà domieszkà lub nawet domi-

nacjà sosny. Zarówno kompozycja florystyczna, jak i nawet

fizjonomia pozostaje pod wyraênymi wp∏ywami atlantycki-

mi. O wyglàdzie fitocenoz decyduje cz´sto np. wyst´powa-

nie bujnych i zwartych ∏anów orlicy lub masowe wyst´po-

wanie wiciokrzewu pomorskiego.

Polskie lasy nale˝àce do tego typu majà charakter postaci

kresowych i zubo˝onych. Typowe Betulo-Quercetum mo˝na

znaleêç raczej na zachód od ziem Polski, na ba∏tyckim wy-

brze˝u Niemiec.

Nadmorskie lasy brzozowo-d´bowe, o ile rosnà na wy-

dmach nadmorskich, spe∏niajà zarówno kryteria przyna-

le˝noÊci do opisywanej jednostki, jak i kryteria przynale˝-

noÊci do jednostki 2180 (zob.). Jest to wada systemu, któ-

rego jednostki nie sà roz∏àczne. W niniejszym opracowa-

niu przyj´to uj´cie, w myÊl którego lasy na wydmach po-

winny byç identyfikowane jako 2180, a w ramach 9190

widzieç nale˝y lasy na wszystkich innych pod∏o˝ach,

zw∏aszcza te wyst´pujàce nieco dalej od morza.

A. Opis g∏ównego typu

siedliska przyrodniczego

Definicja

Mimo ˝e nazwa tej jednostki sugerowa∏aby jej szerokie uj´-

cie, zgodnie z definicjà przyj´tà w Interpretation Manual of

Europaean Habitats zalicza si´ tu wy∏àcznie „acidofilne la-

sy równin nad Ba∏tykiem i Morzem Pó∏nocnym, na oligotro-

ficznych, piaszczystych, gliniastych, glejowych lub hydro-

morficznych glebach, o podszycie z kruszyny i runie zdomi-

nowanym przez Êmia∏ka darniowego i inne gatunki typowe

dla kwaÊnych gleb (niekiedy z trz´Êlicà), cz´sto opanowa-

ne przez orlic´”. Definicji tej odpowiada w Polsce zespó∏

Betulo-Quercetum .

Charakterystyka

Podzia∏ na podtypy

Dotychczas w Polsce przyj´∏a si´ praktyka wàskiej i dos∏ow-

nej interpretacji oficjalnej definicji siedliska przyrodniczego

9190, która oznacza, ˝e w Polsce jest ono reprezentowane

tylko przez jeden zespó∏ leÊny – Betulo-Quercetum . Takie

uj´cie przyj´to te˝ w niniejszym opracowaniu, pozostawia-

jàc poza zasi´giem tego typu siedliska przyrodniczego

wszystkie inne wyst´pujàce w Polsce typy dàbrów.

Zdajemy sobie jednak spraw´, ˝e uj´cie takie mo˝e jednak

budziç kontrowersje i ˝e nie zawsze b´dzie zgodne z po-

glàdami autorów opracowujàcych formularze danych po-

szczególnych obszarów zg∏aszanych do sieci Natura 2000.

Niektórzy z nich zaliczali bowiem do tego typu tak˝e kwa-

Êne dàbrowy typu Molinio-Pinetum , a nawet Calamagro-

Ze wzgl´du na fakt, ˝e opisywana jednostka odpowiada

jednemu zespo∏owi leÊnemu w sensie fitosocjologicznym,

a jego zró˝nicowanie, choç wyraênie si´ zaznacza, ma

charakter ciàg∏y i trudno jest wydzieliç ostro odgraniczone

jednostki ni˝szego rz´du, przyj´to tylko jeden podtyp:

9190-1 Acydofilny las brzozowo-d´bowy

(Betulo-Quercetum)

Umiejscowienie podtypu w polskiej

klasyfikacji fitosocjologicznej

Klasa Quercetea robori-petraeae dàbrowy acydofilne

Rzàd Quercetalia roboris

164

Pomorski kwaÊny las brzozowo d´bowy

Zwiàzek Quercion robori petraeae

Zespó∏ Betulo-Quercetum acidofilny las brzo-

zowo-d´bowy

MATUSZKIEWICZ J. 1976. Przeglàd fitosocjologiczny zbiorowisk

leÊnych Polski. Cz. 3. Lasy i zaroÊla ∏´gowe. – Phytocoenosis,

5(1): 3–66.

MATUSZKIEWICZ J. M. 1996. Opracowanie sk∏adów gatunko-

wych drzewostanów w poszczególnych fazach rozwojowych

w zale˝noÊci od: typu siedliskowego lasu, zespo∏u roÊlinnego

i regionu. Mscr. Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa

Ârodowiska, Warszawa.

MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbioro-

wisk roÊlinnych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

PIOTROWSKA H. 1997. Lasy. W: Piotrowska H. (red.) Przyroda

S∏owiƒskiego Parku Narodowego. Bogucki Wyd. Naukowe,

s. 157–196.

PIOTROWSKA H. 1998. Âwi´touÊç – Betulo-Quercetum na wyspie

Wolin. W: Herbich J., Herbichowa M. (red.) Szata roÊlinna Po-

morza – zró˝nicowanie, dynamika, zagro˝enie, ochrona. Prze-

wodnik Sesji Terenowych 51. Zjazdu PTB, Gdaƒsk, s.. 44–47.

PIOTROWSKA H. 2003. Zró˝nicowanie i dynamika nadmorskich

lasów i zarosli w Polsce. Bogucki Wyawnictwo Naukowe, Po-

znaƒ – Gdaƒsk

RUTKOWSKI P. 2003. Mscr. Operat szczegó∏owy w zakresie ekosys-

temów leÊnych do planu ochrony rezerwatu przyrody „Âwidwie”

w powiecie polickim, w województwie zachodniopomorskim.

SIEDLISKOWE PODSTAWY HODOWLI LASU 2004. Za∏àcznik

nr I do Zasad Hodowli i U˝ytkowania Lasu Wielofunkcyjne-

go. Dyrekcja Generalna Lasów Paƒstwowych, Warszawa.

9190

Bibliografia

DYDUCH-FALNIOWSKA A., HERBICH J., HERBICHOWA M.,

MRÓZ W., PERZANOWSKA J. 2002. Krótka charakterystyka

typów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim, wy-

st´pujàcych w Polsce. Maszynopis powielony do u˝ytku Woje-

wódzkich Zespo∏ów Realizacyjnych.

JACKOWIAK B., BRZEG A., KASPROWICZ M. 2003. Operat

ochrony zbiorowisk leÊnych i zaroÊlowych S∏owiƒskiego Par-

ku Narodowego. Operat fitosocjologiczny. Mscr.

LENARTOWICZ Z., MACHNIKOWSKI M., WOJTYNIAK J. 2001.

Szata roÊlinna Mierzei WiÊlanej i terenów przyleg∏ych. W:

Gerstmanowa E. (red.) Park Krajobrazowy „Mierzeja WiÊlana”.

Materia∏y do monografii przyrodniczej regionu gdaƒskiego 7:

53–104.

MARKOWSKI R., GRUS W., GROMADZKI A. 1996. Zasady post´-

powania hodowlanego i ochronnego w LeÊnym Kompleksie

Promocyjnym „Lasy Oliwsko-Dar˝lubskie”. Mscr. RDLP

Gdaƒsk.

MATUSZKIEWCZ J. M. 1988. Przeglàd fitosocjologiczny zbioro-

wisk leÊnych Polski. Bory mieszane i acidofilne dàbrowy.

Fragm. Flor. Geobot. 33,1–2: 107–190.

MATUSZKIEWICZ J. M. 2001. Zespo∏y leÊne Polski. Wyd. Nauk.

PWN, Warszawa.

W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk

165

Lasy i bory

9190

B. Opis podtypów

waç formy od niskopiennych do wysokopiennych lasów

z drzewostanem o wysokoÊci ponad 20 m – w miejscach

os∏oni´tych, po∏o˝onych w g∏´bi làdu. G∏ównymi gatun-

kami w zazwyczaj dwupoziomowej i umiarkowanie lub

s∏abo zwartej warstwie drzew sà najcz´Êciej: dàb szypu∏-

kowy Quercus robur (poza Wolinem, gdzie zast´puje go

dàb bezszypu∏kowy Q. petraea ), jarzàb pospolity Sorbus

aucuparia , topola osika Populus tremula , i brzoza bro-

dawkowata Betula pendula . W drzewostanie wyst´pujà

te˝: buk pospolity Fagus sylvatica i brzoza omszona Betu-

la pubescens , a na siedliskach naj˝yêniejszych i najbar-

dziej wilgotnych tak˝e olsza czarna Alnus glutinosa , je-

sion wynios∏y Fraxinus excelsior i czeremcha zwyczajna

Padus avium . W niektórych fitocenozach dominuje sosna

pospolita, lecz naturalnym sk∏adnikiem lasu jest ona je-

dynie na siedliskach najubo˝szych i najbardziej suchych.

Warstwa krzewów jest bogato wykszta∏cona i rozdziela

si´ na dwie podwarstwy. Oprócz podrostu drzew zbudo-

wana jest z takich gatunków, jak: kruszyna pospolita

Frangula alnus , wiciokrzew pomorski Lonicera periclyme-

num , porzeczka alpejska Ribes alpinum , ja∏owiec pospo-

lity Juniperus communis , suchodrzew pospolity Lonicera

xylosteum , porzeczka czerwona Ribes spicatum i leszczy-

na pospolita Corylus avellana .

Ze wszystkich warstw omawianego zbiorowiska przeci´tnie

najwi´ksze pokrycie ma warstwa zielna zajmujàca od 55%

do 80% powierzchni p∏atów. Skupia si´ w niej liczna grupa

gatunków wywodzàcych si´ z ˝yznych i Êrednio ˝yznych la-

sów liÊciastych, np. kokoryczka wielkokwiatowa Polygona-

tum multiflorum , zawilec gajowy Anemone nemorosa

i gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea , oprócz

których reprezentowane sà roÊliny typowe dla borów, np.

borówka czarna Vaccinium myrtillus i pszeniec zwyczajny

Melampyrum pratense , oraz kwaÊnych dàbrów np. k∏osów-

ka mi´kka Holcus mollis czy jatrz´biec baldaszkowy Hiera-

cium umbellatum , a tak˝e gatunki murawowo-∏àkowe, np.

przytulia pospolita Galium mollugo i tomka wonna Antho-

xanthum odoratum .

Warstwa mszysta nie zajmuje du˝ych powierzchni, a do

najcz´stszych jej sk∏adników nale˝à: rokietnik pospolity

Pleurozium schreberi , brodawkowiec czysty Pseudosclero-

podium purum , gajnik lÊniàcy Hylocomium splendens

i p∏onnik strojny Polytrichastrum formosum .

Acidofilny pomorski las

brzozowo-d´bowy

Kod Physis: 41.51

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaru

G∏ównym oÊrodkiem wyst´powania pomorskiego lasu d´-

bowo-brzozowego sà obszary pó∏nocno-zachodniej Euro-

py znajdujàce si´ pod wp∏ywem klimatu atlantyckiego.

W Polsce zasi´g tego lasu ograniczony jest do wàskiej stre-

fy wybrze˝a i pobrze˝a Ba∏tyku, przy czym najpe∏niej roz-

wija si´ on w zachodniej i Êrodkowej cz´Êci wybrze˝a. Zaj-

muje na ogó∏ tereny p∏askie, po∏o˝one bezpoÊrednio na

zapleczu wydm nadmorskich albo w g∏´bi làdu miejsca

znajdujàce si´ w obni˝eniach mi´dzy wydmami oraz po-

nad niskimi i Êredniej wysokoÊci klifami zasypanymi pia-

skiem. W tych warunkach siedliska lasu brzozowo-d´bo-

wego sà powierzchniowo lub g∏´boko spiaszczone w wyni-

ku dawnych lub wspó∏czesnych procesów eolicznych. Pia-

ski powierzchniowe zalegajà na glinie plejstoceƒskiej, na-

tomiast w przypadku piasków g∏´bokich poziom wody

gruntowej si´ga zwykle korzeni drzew i krzewów. Na ró˝-

nych g∏´bokoÊciach znajdujà si´ liczne przewarstwienia

próchniczne, a niekiedy tak˝e gleba kopalna. Las brzozo-

wo-d´bowy wyst´puje na glebach doÊç ˝yznych i biologicz-

nie aktywnych z dobrze rozk∏adajàcà si´ Êció∏kà i odczy-

nem od kwaÊnego przy powierzchni do oboj´tnego

w g∏´bszych warstwach. Gleby te wykazujà znaczne zró˝-

nicowanie pod wzgl´dem wilgotnoÊci oraz w∏aÊciwoÊci tro-

ficznych, w zwiàzku z czym omawiane zbiorowisko charak-

teryzuje si´ du˝à zmiennoÊcià lokalnosiedliskowà. Dodat-

kowo na rozwój tego lasu wp∏ywa abrazja, mechaniczny

wp∏yw wiatru oraz zasypywanie piaskiem nawiewanym

z pla˝y, z wydm lub ze zboczy klifów.

W klasyfikacji siedlisk leÊnych warunki wyst´powania lasu

brzozowo-d´bowego obejmujà szerokie spektrum typów

siedliskowych lasu: bór mieszany Êwie˝y, bór mieszany wil-

gotny, las mieszany Êwie˝y, las mieszany wilgotny, las mie-

szany bagienny, las Êwie˝y i las wilgotny, z preferencjà do

dwóch pierwszych. Nowe (2004 r.) „Siedliskowe Podstawy

Hodowli Lasu” wyró˝niajà dla tego ekosystemu specjalny

typ lasu: las brzozowo-d´bowy, przewidujàc dla niego

miejsce na siedliskach BMÊw i BMw.

Reprezentatywne gatunki

Dàb szypu∏kowy Quercus robur , brzoza brodawko-

wata Betula pendula , jarzàb pospolity Sorbus aucuparia ,

topola osika Populus tremula , wiciokrzew pomorski Loni-

cera periclynemenum , kruszyna pospolita Frangula

alnus , porzeczka alpejska Ribes alpinum , porzeczka czerwo-

na Ribes spicatum , leszczyna pospolita Corylus avellana.

Dla postaci naj˝yêniejszych: czeremcha zwyczajna Padus

avium , jesion wynios∏y Fraxinus excelsior , je˝yna popielica

Rubus caesius , bniec czerwony Melandrium rubrum , pro-

sownica rozpierzch∏a Milium effusum , kokoryczka wielko-

Fizjonomia i struktura zbiorowiska

Acydofilny pomorski las d´bowo-brzozowy jest zbiorowi-

skiem wielopostaciowym o rozmaitej fizjonomii i zró˝ni-

cowanym sk∏adzie florystycznym. Mo˝e byç wykszta∏cony

w postaci silnie zwartych, niskich lub wysokich zaroÊli –

w miejscach silnego oddzia∏ywania wiatru, albo przyjmo-

166

Pomorski kwaÊny las brzozowo d´bowy

kwiatowa Polygonatum multiflorum , zawilec gajowy Ane-

mone nemorosa , wiechlina gajowa Poa nemoralis

Dla postaci wilgotnych: orlica pospolita Pteridium

aquilinum , trz´Êlica modra Molinia caerulea , siódmaczek

leÊny Trientalis europaea , k∏osówka mi´kka Holcus mollis ,

je˝yna Sprengla Rubus sprengeli.

Dla postaci suchych i ubogich: sosna pospolita Pinus sylve-

stris , Êmia∏ek pogi´ty Deschampsia flexuosa , turzyca pia-

skowa Carex arenaria , brodawkowiec czysty Pseudosclero-

podium purum.

Identyfikatory fitosocjologiczne

9190

Zwiàzek Quercion robori petraeae

Zespó∏ Betulo pendulae-Quercetum acydofilny las

brzozowo-d´bowy

Dynamika roÊlinnoÊci

Spontaniczna

Przypuszcza si´, ˝e pomorskie acydofilne lasy brzozowo-

-d´bowe sà w obszarze swojego wyst´powania i na odpo-

wiednich siedliskach prawdopodobnie trwa∏ym typem eko-

systemu leÊnego. Mo˝liwe jest jednak tak˝e, ˝e przynaj-

mniej niektóre jego podzespo∏y, zw∏aszcza w strefie bezpo-

Êrednio przylegajàcej do brzegu morza, reprezentujà tylko

fazy sukcesji prowadzàcej np. do lasów typu ∏´gowego Pru-

no-Fraxinetum lub do pewnych postaci buczyn.

Na terenie Polski nie zachowa∏y si´ ˝adne dojrza∏e p∏aty

Betulo-Quercetum , które nie nosi∏yby Êladów presji cz∏o-

wieka. W rezultacie nie ma obiektów, w których mo˝na by

Êledziç naturalnà dynamik´ tego ekosystemu leÊnego.

O procesach podtrzymujàcych trwa∏oÊç ekosystemu mo˝na

co najwy˝ej domniemywaç na podstawie danych z ziem

po∏o˝onych na zachód od Polski.

Mo˝na przypuszczaç, ˝e na procesy naturalnej dynamiki

kwaÊnych lasów brzozowo-d´bowych sk∏adajà si´ zjawiska

o ró˝nej skali przestrzennej, od drobnopowierzchniowego

powstawania i wype∏niania luk w drzewostanie, po wielko-

powierzchniowe katastrofy. Byç mo˝e równowaga mi´dzy

udzia∏em brzozy i d´bu w drzewostanie – gatunków skraj-

nie przecie˝ ró˝nych pod wzgl´dem strategii ˝ycia – utrzy-

mywana jest w∏aÊnie przez równowag´ mi´dzy oddzia∏ujà-

cymi na las zaburzeniami ró˝nego typu i skali. Charakte-

rystyczne jest, ˝e na pomorskich siedliskach Betulo-Querce-

tum dàb odnawia si´ doÊç dynamicznie, co jest ewene-

mentem w skali kraju.

P∏aty wyst´pujàce bezpoÊrednio w strefie brzegowej, na

podcinanych przez morze klifach, podlegajà wp∏ywom na-

turalnych procesów geomorfologicznych (bezpoÊrednie

niszczenie w wyniku abrazji klifu), a tak˝e presji wiatru,

w wyniku czego fitocenozy przybierajà niekiedy postaç za-

roÊlowà. Strefa wzd∏u˝ kraw´dzi klifu wykazuje wyraêne

wzbogacenie florystyczne, co jest zjawiskiem powtarzalnym

we wszystkich naklifowych lasach polskiego wybrze˝a.

Interesujàca i równie mocno powiàzana z procesami geo-

morfologicznymi jest dynamika Betulo-Quercetum na wy-

dmach nadmorskich, takie lasy zosta∏y jednak opisane

w ramach siedliska przyrodniczego 2180.

Za przyk∏ad specyficznej dynamiki o naturalnym charakte-

rze uznaç trzeba procesy zachodzàce pod wp∏ywem kolonii

kormoranów k. Kàtów Rybackich na Mierzei WiÊlanej, gdzie

drzewostan degeneracyjnej postaci Betulo-Quercetum zso-

snà jest na du˝ej powierzchni niszczony przez odchody pta-

ków – naturalny czynnik zoogeniczny. Nie wiadomo jeszcze,

jaki kierunek i tempo przybiorà procesy regeneracji.

Odmiany

W ramach zespo∏u Betulo pendulae-Quercetumroboris wy-

ró˝nia si´ szeÊç podzespo∏ów uwarunkowanych ˝yznoÊcià

oraz wilgotnoÊcià siedlisk. Fitocenozy podzespo∏u ∏´gowe-

go B.-Q. prunetosum zajmujà ˝yzne siedliska na p∏askich

zapleczach wydm lub w miejscach znajdujàcych si´ bezpo-

Êrednio przy pla˝y oraz nad niskimi klifami. Charakteryzu-

jà si´ bogatym i urozmaiconym sk∏adem florystycznym,

z nawiàzaniami do ∏´gu czeremchowo-jesionowego. Cz´-

Êciej ni˝ w innych podzespo∏ach wyst´pujà w nich mi´dzy

innymi: czeremcha zwyczajna Padus avium , jesion wynio-

s∏y Fraxinus excelsior oraz porzeczki – czerwona Ribes spi-

catum i alpejska R. alpinum . W podobnych warunkach,

lecz przy nieco ni˝szym poziomie wody gruntowej rozwija

si´ podzespó∏ typowy B.-Q. typicum o najwi´kszej ró˝no-

rodnoÊci florystycznej. Podzespó∏ z suchodrzewem B.-Q. lo-

niceretosum xylostei , stwierdzony w wielu miejscach ponad

klifami na glebach zbli˝onych do naspy na Wolinie, od-

znacza si´ bogatym udzia∏em krzewów, zw∏aszcza sucho-

drzewu pospolitego Lonicera xylosteum , oraz wielogatun-

kowym i mezofilnym runem. Inny podzespó∏ – B.-Q. con-

vallarietosum , opisany ze stanowiska po∏o˝onego ko∏o

D´bka, wyst´puje na glebie, w której piasek eoliczny za-

wiera liczne wk∏adki humusowe i kopalnà gleb´ torfowà.

Wyró˝nia si´ on du˝ym udzia∏em konwalii majowej Con-

vallaria maialis i leszczyny pospolitej Corylus avellana . Sie-

dliskiem podzespo∏u z trz´Êlicà B.-Q. molinietosum caeru-

leae na zachodnich kraƒcach wybrze˝a oraz na Pobrze˝u

Kaszubskim sà gleby wydmowe, glejowo-bielicowe o doÊç

wysokim poziomie wody gruntowej. Na ca∏ym wybrze˝u

rozpowszechniony jest ubogi podzespó∏ ze Êmia∏kiem B.-

Q. deschampsietosum flexuosae wyst´pujàcy na glebach

wytworzonych z g∏´bokich piasków wydmowych o niskim

poziomie wody gruntowej. W runie tej postaci dominuje

Êmia∏ek pogi´ty Deschampsia flexuosa .

Mo˝liwe pomy∏ki

Trudne do identyfikacji mogà byç fitocenozy z przeobra˝o-

nym drzewostanem, np. zamienionym na monokultur´ so-

snowà o wyglàdzie przypominajàcym zbiorowisko boru

nadmorskiego. Pomy∏ki sà mo˝liwe ze wzgl´du na podo-

bieƒstwo florystyczne ˝yznej postaci lasu brzozowo-d´bo-

wego do ∏´gu czeremchowo-jesionowego oraz wyst´po-

wanie w bliskim sàsiedztwie p∏atów tych zbiorowisk.

167

Lasy i bory

9190

Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka

P∏aty pomorskich lasów brzozowo-d´bowych zosta∏y niemal

w ca∏oÊci przekszta∏cone przez nasadzenia sosny, wprowa-

dzone w ramach gospodarki leÊnej. DziÊ powszechne sà

w nich procesy regeneracji, przejawiajàce si´ m.in. poja-

wem podrostu d´bu lub podszytów, zbudowanych np. z kru-

szyny. Obserwuje si´ tak˝e pewnà eutrofizacj´ runa, np. za-

st´powanie gatunków ÊciÊle borowych przez orlic´. Proces

ten jest doÊç powszechny, a w jego wyniku wiele lasów na

Wybrze˝u opisywanych jeszcze kilkadzisiàt lat temu jako bo-

ry ( Empetro nigri-Pinetum, Vaccinio myrtilli-Pinetum ) lub bory

mieszane ( Pino-Quercetum ), jest dziÊ identyfikowanych jako

formy pomorskiego lasu d´bowo-brzozowego.

Notowano tak˝e powstawanie p∏atów brzozowo-d´bo-

wych w wyniku sukcesji wtórnej. Np. znaczna cz´Êç la-

sków rozproszonych wÊród ∏àk Smo∏dziƒskiego Lasu

i Smo∏dzina w S∏owiƒskim Parku Narodowym, a cz´sto

pokrywajàcych si´ z wyst´powaniem starych, niskich

wydm Êrólàdowych zatopionych w torfach, reprezentuje

w∏aÊnie takie, kilkudziesi´cioletnie fazy sukcesji prowa-

dzàcej do Betulo-Quercetum .

kiem sà wysokie zio∏oroÊla orlicy pospolitej (Physis 31.86

fragm.?), tworzàce charakterystyczne pasy na skrajach lasów.

Rozmieszczenie geograficzne

i mapa rozmieszczenia

Lasy opisywanego typu wyst´pujà w strefie przymorskiej,

zwykle nie dalej ni˝ kilkanaÊcie kilometrów od brzegu mo-

rza lub przymorskich zalewów. Skupienia wi´kszych i lepiej

wykszta∏conych p∏atów znane sà np. z Mierzei WiÊlanej,

a tak˝e z lasów wokó∏ Zalewu Szczeciƒskiego (okolice

Stepnicy, Puszcza Wkrzaƒska), rozproszone p∏aty wyst´pu-

jà jednak wzd∏u˝ ca∏ego wybrze˝a.

Siedliska przyrodnicze zale˝ne

lub przylegajàce

Wachlarz biotopów mogàcych przylegaç do p∏atów Betulo-

Quercetum jest bogaty. W strefie bezpoÊrednio przylegajàcej

do brzegu morza fitocenozy mogà sàsiadowaç z komplek-

sem roÊlinnoÊci naklifowej (1230, Physis 18.14; przypadki

wyst´powania Betulo-Quercetum w kompleksach roÊlinnoÊci

zwiàzanej z wydmami tu wy∏àczamy, poniewa˝ opisano je

w ramach jednostki 2180), a z drugiej strony – cz´sto z eu-

troficznymi lasami typu ∏´gowego ( Pruno-Fraxinetum ). Las

brzozowo-d´bowy mo˝e te˝ zajmowaç nieco ˝yêniejsze i wil-

gotniejsze zag∏´bienia wÊród nadmorskiego boru ba˝yno-

wego Empetro nigri-Pinetum , (2180 cz´Êç., Physis 42.524),

wkraczajàc nawet na p∏ytkie torfy.

Dalej od morza pomorskie lasy brzozowo-d´bowe sà zwy-

kle sk∏adnikami kompleksów ubogiej roÊlinnoÊci borowej

i dàbrowowej, sàsiadujàc z borami Vaccinio myrtilli-Pine-

tum (Physis 42.52) bàdê z pomorskimi postaciami dàbrów

( Fago-Quercetum , Physis 41.52). Przypadki kontaktu

z ubogimi gràdami lub buczynami zdarzajà si´ tylko spo-

radycznie i sà z regu∏y wynikiem istnienia ostrych granic

siedliskowych.

Niekiedy lasy brzozowo-d´bowe wyst´pujà na obrze˝àch

torfowisk wysokich, bàdê na mineralnych wyniesieniach

poÊród nich, kontaktujàc si´ wtedy zwykle z brzezinami ba-

giennymi ( Vaccinio uliginosi-Betuletum , 91D0 Physis

44.A1), rzadziej z borami bagiennymi ( Vaccinio uliginosi-

Pinetum , 91D0, Physis 44.A2).

W roli oszyjków na skrajach Betulo-Quercetum wyst´pujà naj-

cz´Êciej zaroÊla kruszyny, rzadziej zaroÊlowe skupienia d´-

bów lub zaroÊla ˝arnowca (Physis 31.81). Typowym okraj-

Znaczenie ekologiczne

i biologiczne

Lasy opisywanego typu stanowià unikatowy element szaty

roÊlinnej Polski. Mimo ˝e stosunkowo ubogie florystycznie,

majà kluczowe znaczenie dla zachowania populacji nie-

których cennych gatunków roÊlin, tu np. koncentruje si´

znaczna cz´Êç naturalnych stanowisk wiciokrzewu pomor-

skiego Lonicera periclymenum .

Na Mierzei WiÊlanej w∏aÊnie w lasach typu Betulo-Querce-

tum znajduje si´ znana kolonia kormoranów w Kàtach Ry-

backich. Nie jest to wyraz preferencji kormorana do lasów

opisywanego typu, ale raczej wynik typowego po∏o˝enia

takich lasów w krajobrazie (w sàsiedztwie akwenów b´dà-

cych ˝erowiskami kormorana).

Gatunki z za∏àcznika II Dyrektywy

Siedliskowej

Dotychczas nie stwierdzono, choç teoretycznie mo˝liwe jest

wyst´powanie chrzàszczy zwiàzanych z d´bem.

Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy Ptasiej

Gatunkiem stale zwiàzanym z biocenozami opisywanego

typu lasu jest dzi´cio∏ czarny Dryocopus martius . Wyst´puje

jednak tak˝e w innych typach lasu.

168

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: