ZESTAW ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH
PERCEPCJĘ SŁUCHOWĄ
U DZIECI W MŁODSZYM
WIEKU SZKOLNYM
Opracowała: Małgorzata Łukasiak
Wstęp
W psychologii prawidłowy rozwój dziecka warunkują cztery grupy czynników, które działają we wzajemnym powiązaniu i współzależności ze sobą.
Należą do nich:
- odziedziczone i wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu,
szczególnie centralnego układu nerwowego;
- własna aktywność i działalność dziecka;
- środowisko;
- wychowanie i nauczanie;
Jak w każdym stadium rozwoju również u dzieci rozpoczynających naukę występują różnego rodzaju zaburzenia rozwojowe, które należy umieć rozpoznać. Ich wczesne wykrycie, zwłaszcza u dzieci z normą intelektualną, ale nieharmonijnie rozwijających się oraz podjęcie szeroko rozumianej pomocy korekcyjno-wyrównawczej i dostosowanej do wieku, a także stopnia zaburzenia ma bardzo istotne znaczenie we wczesnej edukacji dzieci.
I. PERCEPCJA SŁUCHOWA I JEJ ZABURZENIA
1. Lokalizacja zaburzenia.
Proces różnicowania dźwięków, ich analizowanie i syntetyzowanie dokonuje się na poziomie kory mózgowej. Jeżeli słuchowe okolice kory mózgowej są uszkodzone lub też z innych powodów mniej funkcjonalnie sprawne, odbieranie i różnicowanie oraz syntetyzowanie dźwięków przebiega wadliwie.
Receptorem słuchu, który przetwarza bodźce dźwiękowe na impulsy nerwowe są komórki rzęskowe w narządzie Cortiego.
2. Objawy zaburzonej analizy i syntezy słuchowej.
Dzieci z zaburzeniami w zakresie analizy i syntezy słuchowej mają trudności w:
- odtwarzaniu rytmu, (np. klaskanie);
- rozumieniu bardziej skomplikowanych poleceń słownych;
- zapamiętaniu i powtarzaniu trudniejszych wyrazów;
- opanowaniem pamięciowym tekstów (słabsza pamięć słuchowa);
- wyodrębnianiu głosek i sylab w wyrazie;
- wyodrębnianiu wyrazów w zdaniu;
- odróżnianiu dźwięków nosowych: „on”, „om”, „en”, „em”, od „ą”, „ę”;
- różnicowaniu głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych;
- składaniu liter w jedną całość (w sylabę, wyraz);
- poprawnym czytaniu (przekręcanie wyrazów, czytanie powolne);
- czytaniu ze zrozumieniem;
- uczeniu się języków obcych, opuszczają litery, sylaby a nawet wyrazy;
- zmieniają szyk zdania;
- opuszczają końcówki wyrazów, zwłaszcza przy zbiegu dwóch spółgłosek,
np.: piszą „upad” zamiast „upadł”;
- mają trudności w różnicowaniu „i” oraz „j”;
- zamieniają głoski dźwięczne na bezdźwięczne: w - f, g - k, d – t;
- trudności w odtwarzaniu melodii i rytmu;
- mylą wyrazy o podobnym brzmieniu;
- zmieniają głoski syczące na szumiące lub ciszące np.: ‘s” na „sz” lub „ś”;
- posiadają dość ubogi słownik;
- posiadają trudności w koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych, co bywa
przyczyną znacznej męczliwości przy dłuższym słuchaniu, a co wtórnie nasila
gorsze zapamiętywanie i rozumienie mowy;
- przestawiają kolejność dźwięków w wyrazach.
II. METODY BADANIA PERCEPCJI SŁUCHOWEJ
1. Wywiad z rodzicami.
2. Obserwacja wypowiedzi i wymowy dziecka.
3. Obserwacja podczas zajęć umuzykalniających.
4. Próby eksperymentalne:
- analiza – do oceny analizy słuchowej mogą należeć próby, podczas których
dziecko wyodrębnia zdania, wyrazy, sylaby, głoski, samogłoski i spółgłoski;
- synteza – do oceny poziomu syntezy słuchowej można stosować próby, podczas
których dziecko musi zsyntezować zdanie, wyraz z sylab, wyraz z głosek, sylab;
- porównywanie – próby służące porównywaniu głosek i wyrazów m.in. próby
badania słuchu fonologicznego wg B. Rocławskiego.
5. Test J.M. Wepman – Z. Matejcka (podaje pary wyrazów bezsensownych; zestawione wyrazy są identyczne lub różnią się jednym fonemem, liczbą i kolejnością głosek).
6. Test M.Stambak – polega na odtwarzaniu struktur rytmicznych.
7. J. Styczek – próby badania słuchu fonematycznego.
III. ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE FUNKCJE SŁUCHOWE
↓
- odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych:
• odtwarzanie rytmu ilustrowanego układem przestrzennym;
• rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu rytmowi;
• rozpoznawanie rytmu zgodnego z układem przestrzennym.
Celem tych ćwiczeń jest rozwijanie percepcji słuchowej przez rozpoznawanie
i odtwarzanie.
- słuchowa analiza podanego rytmu i ruchowe odtworzenie jej przez:
• wyklaskiwanie, wystukiwanie ołówkiem;
• pałeczką na bębenku, grzechotkach, klockach, wg. układu kropek (np.: •• ••• ••,
• •• • ••) itp. z uwzględnieniem następstwa czasowego.
Celem tych ćwiczeń jest usprawnianie koordynacji słuchowo-wzrokowej i słuchowo-ruchowej.
- odgadywanie słyszanego rytmu, wyszukiwanie go w zestawie rytmów;
- graficzne odtworzenie wysłuchanego rytmu za pomocą kresek, kółek;
- różnicowanie dźwięków oparte na muzyce i rytmice;
- porównywanie melodii (tempo, wysokość głosy, tonacja).
Celem ćwiczeń jest tworzenie związków słuchowo-wzrokowych, ćwiczenia
w identyfikowaniu dźwięków, graficzne odtwarzanie wysłuchanego rytmu.
- dzielenie zdań prostych na wyrazy, liczenie wyrazów;
- rozwijanie zdań, porównywanie liczby wyrazów w zdaniach;
- układanie zdań do obrazków, obserwowanych sytuacji;
- układanie wyrazów z rozsypanki wyrazowej;
- układanie zdań o podanej liczbie wyrazów.
Celem tych ćwiczeń jest analiza i synteza zdań oraz utrwalenie mowy zdaniowej.
- określanie długości wyrazów na podstawie liczby sylab;
- podział wyrazów na sylaby, wydzielanie sylab w wyrazach przy śpiewaniu
z marszem, wzmacniane klaskaniem, ruchami;
- wydzielanie sylab przez dzielenie pasków papieru na części;
- wydzielanie sylab w nagłosie, wygłosie wyrazów oraz sylab środkowych
w wyrazach trzysylabowych;
- wyszukiwanie (sylab) podanych sylab w wyrazach.
Celem ćwiczeń jest analiza sylabowa wyrazów.
- odpoznawanie wyrazów wypowiadanych sylabami;
- kończenie wyrazów zaczynających się daną sylabą;
- rozwiązywanie rebusów obrazkowych;
- rysowanie, wycinanie, wskazywanie przedmiotów, w których nazwach są dane
sylaby.
Celem jest synteza sylabowa wyrazów.
- wyróżnianie oraz wybrzmiewanie samogłosek i spółgłosek w nagłosie oraz
samogłosek (O - la, k – ot, s – en);
- grupowanie obrazków, których nazwy zaczynają się na daną głoskę;
Celem tych ćwiczeń jest usprawnianie umiejętności wyodrębniania głosek.
- określanie miejsca danej głoski powtarzającej się w nagłosie, np.: maska, fajka;
- liczenie głosek w wyrazach;
- układanie wyrazów z żądanymi głoskami.
Celem ćwiczeń jest usprawnianie pamięci słuchowej.
- dodawanie początkowej głoski: as – las;
- odjęcie początkowej głoski: Alina – lina;
- dodanie końcowej głoski: kot – koty;
- odjęcie końcowej głoski: domy – dom.
Celem ćwiczeń jest wzbogacanie słownika.
- czytanie pojedynczych sylab, wyrazów ( w okienku);
- czytanie całościowe zdań i krótkich tekstów (z przesłoną);
- dobieranie zdań do obrazków.
Celem ćwiczeń jest usprawnianie techniki czytania i kształtowanie umiejętności całościowego ujmowania wyrazu.
- rozpoznawanie głosów z otoczenia;
- określanie strony, z której pochodzi dźwięk;
- rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne przedmioty lub instrumenty.
Celem tych ćwiczeń jest różnicowanie sygnałów dźwiękowych.
- podział zdania na wyrazy;
- liczenie wyrazów w zdaniu;
- budowanie zdania z podanym wyrazem;
- podział wyrazu na sylaby;
- zabawa w kończenie słów;
- rysowanie przedmiotów zaczynających się na podaną sylabę;
- loteryjki sylabowe;
- liczenie sylab;
- tworzenie wyrazów dwusylabowych z jednosylabowych;
- rebusy;
- układani4e wyrazów z sylab;
- kto ma więcej „sz”, „cz”;
- różnicowanie głosek podobnych fonetycznie, segregowanie obrazków, których
nazwy zaczynają się na określone głoski.
Celem ćwiczeń jest uzyskanie umiejętności wyróżniania wyrazów w zdaniu, wyróżniania sylab i głosek.
- ćwiczenia syntezy sylabowej, głoskowej;
- „przesuwaczki” sylabowe;
- domino sylabowe, wyrazowo-obrazkowe;
- dobieranie podpisu do obrazka.
Celem tych ćwiczeń jest usprawnianie techniki czytania.
- nauka wierszy, tekstów, ciągów słownych np. nauka dni tygodnia, nazw miesięcy,
pór roku, liczenie;
- zabawy i gry rytmiczne.
Propozycje podanych ćwiczeń mają na celu przeciwdziałanie niepożądanym zjawiskom rozwojowym z równoczesnym likwidowaniem tych zjawisk.
Literatura:
1. „Bliżej przedszkola”, czerwiec 2003 nr 6.
2. Kokoszka M. – „Dziecko w świecie”.
3. Sawa B., „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”.
2
jo-chom