W. Korabiewicz - Mato Grosso.pdf - Podróżnicze - bogg

Wacław Korabiewicz

Mato Grosso

Warszawa 1989

Nieżyjącemu już Tadeuszowi

to nowe wydanie poświęcam

Rio de Janeiro

W głębokiej a wąskiej zatoce Atlantyku leży poszarpana skałami dolina. Na niej niby ogromna

biała ośmiornica rozpościera się, wplecione pomiędzy górskie zbocza, najpiękniejsze miasto świata:

Z każdego punktu widać tutaj albo rozległy lazur oceanu, albo zmierzwioną wełnę tropikalnych

gąszczy pnących się ku skalistym szczytom. Te wiecznie zielone, miękkie od roślinności łańcuchy

górskie stanowią najbardziej charakterystyczną cechę brazylijskiego krajobrazu.

Kiedy statek zbliża się do brzegów Afryki, widać przede wszystkim równą linię żółtej gliny, tutaj,

w Brazylii, ląd wynurza się z oceanicznej toni asymetrią łagodnie zaokrąglonych, nakładających się

wzajemnie, wysokich wzgórz, pokrytych aż po sam czubek puszystą wełną szmaragdowych od-

cieni. Rio de Janeiro wyłania się właśnie spomiędzy takich gąszczy, aby szeregiem

półksiężycowatych plaż zstąpić w otchłań oceanu. Kilkunastopiętrowe drapacze chmur, rzucone

refleksem zachodzącego słońca na powierzchnię wody, łamią się tu w kompleks jakiejś bajkowej

dekoracji splątanych ze sobą kwadratów i trójkątów, poprzecinanych gdzieniegdzie plamami

kąpielowych kostiumów.

Trzy główne, parokilometrowe plaże, najeżone bagnetami latarń, łączą średniowieczne mury

pionierskich jeszcze fortów. Plaże te rozpostarły się szerokimi półokręgami niby ostrza ogromnych

kos nastawionych w obronie lądu przed atakiem morskiego przypływu.

Skrępowane w swoim rozwoju górami, powędrowało sobie miasto wzdłuż ich grzbietów i rozrosło

się w ten sposób do nieprawdopodobnie kolosalnych rozmiarów. Bez samochodu trudno tutaj żyć.

Z biura do domu jedzie się godzinę albo i dwie. Śródmieście to dzielnica handlowa. Elita

społeczeństwa zamieszkuje owe długie, zamknięte z obu stron przełęcze, tylko „pospólstwo” pnie

się ku szczytom. Parę wzgórz, dzięki wcześnie zbudowanej tu kolei elektrycznej, zdobyło sobie

wyjątkowo szlachetne prawo obywatelstwa, reszta zasługuje na pogardliwy ruch ramion. Tam

mieszkają najubożsi Murzyni, stawiając domki z blaszanek od benzyny i innego śmiecia. Wzgórza

te leżą przeważnie w środku najwytworniej szych dzielnic. Stąd takie kontrasty, taka rozmaitość

widoków. Obok luksusowego drapacza chmur, tuż pod jego dachem, świecą w słońcu zbite z desek

i obwinięte drutem szałasy z puszek od konserw. Najbardziej wymyślna architektura ostatnich

czasów obok najskrajniejszej nędzy i prymitywu. Wystarczy dziesięć minut spaceru, aby spod

kryształowych lampionów mahoniowej windy trafić w otoczenie najnędzniejszych murzyńskich

kurników. Te dzielnice są tak brudne i opuszczone, że chyba tylko żar brazylijskiego słońca

zapobiega epidemiom i ratuje ludność przed masową śmiercią. Słońce też wybiela tu cudownie

bieliznę, dzielnice te bowiem utrzymują się przeważnie z prania. Dlatego na klombach i trawnikach

wszędzie widać kolorowe szmaty porozwieszane i porozkładane, gdzie się tylko da.

Żadne chyba miasto na świecie nie wrzeszczy tak klaksonami aut, motorami samochodów i

klekotem zardzewiałych, rozpadających się tramwajów, jak Rio de Janeiro. Istne piekło ruchu i

zgiełku. Ambicją bowiem każdego szofera jest jak najwięcej trąbić i jeździć po wariacku. Toteż

wciąż zdarzają się nieszczęśliwe wypadki.

Architektura miasta, jak już wspomniałem, jest ogromnie zróżnicowana. Drapacze nieba, czyli tak

zwane edyficja, godne pierwszej nagrody na światowych konkursach. Północnoamerykańska

edukacja przy południowym temperamencie dała Brazylii doskonałych inżynierów. Tak pięknie

rozwiązanych, marmurem wykładanych hallów i klatek schodowych nie spotkałem nigdzie na

świecie. Ponadto Rio jest ojczyzną żelaznych krat plecionych na wzór krat średniowiecznych. Kraty

w oknach, kraty w bramach i w ogrodzeniach, pełno asymetrycznych wygibasów, układających się

w orientalne arabeski. Bez wątpienia przyszło to niegdyś od Maurów, jak wiele innych cech

miejscowego budownictwa.

Rio rozbudowuje się z dużą swobodą. Kto chce wymalować sobie okna na pomarańczowo, ten

maluje. Kto chce mieć płot fioletowy, ten go ma. A że gust południowca nie zna reguł, kakofonia

barw i form prywatnych willi jest bardziej niż okropna. Zdarzają się prócz tego wybryki

indywidualne w rodzaju słynnego Pałacu Wdowy. Oto pewnej niewieście przyśnił się którejś nocy

rodzony mąż-nieboszczyk. Biedaczysko jęczał przeraźliwie, jako że wszystkie lucypery piekła

znęcały się nad nim srodze. Wołał o pomoc, błagał wierną swoją małżonkę o natychmiastowe

wystawienie takiego domu, który by odtworzył dokładnie grozę piekła — dopiero wtedy dusza jego

będzie mogła być wyzwolona. Dobra kobieta miała więcej pieniędzy niż oleju w głowie, przeto bez

trudu pokonała opór zdumionych architektów. Jako wynik snu i pieniędzy wyrosło przy chodniku

jednej z najwytworniejszych dzielnic miasta monstrum, jakiego świat nie widział. Pełno tam rzeźb

alegorycznych, nieforemnych a straszliwych, pełno gzymsów i nie dokończonych wieżyczek,

występów i fantastycznych wygibasów.

Co kraj to obyczaj, a więc i w Rio swoistych obyczajów nie braknie. Na przykład w tramwajach

biletów nie dają. Pono przyczyną tego jest nadmierna wrażliwość Brazylijczyka, który nie mógłby

znieść kwitowania płaconych przez siebie pieniędzy. W rezultacie licznych a burzliwych protestów

bilety zniesiono. Zamiast nich konduktor odbierając gotówkę pociąga za sznur od licznika, a ten

wydzwania odpowiednią cyfrę. Oczywiście, dla uproszczenia roboty, konduktor dzwoni hurtowo.

Nieszczęśliwy jest ten pasażer, co usiadł pod dzwoniącym zegarem. Jak odbywa się kontrola

czynności konduktora, tego żaden z tubylców wytłumaczyć nie potrafi.

W autobusach sprawa ma się trochę inaczej. Tu wsiadający pasażer otrzymuje z rąk szofera

ebonitowy krążek, którego kolor odpowiada danemu odcinkowi jazdy. Przy wysiadaniu krążek

oddaje się z powrotem szoferowi, wrzucając jednocześnie do skarbonki pieniądze. Ta dość

skomplikowana czynność znakomicie gimnastykuje umysł. W Brazylii nie wolno być

roztrzepanym. Zanim się Europejczyk przyzwyczai, wysiada zazwyczaj zamyślony z gotówką w

kieszeni i ebonitowym krążkiem w ręku. Dopiero gdzieś na trzecim skręcie ulicy łapie go zasapany

szofer błagając o zwrot należności. Poza tym obliczanie kursów autobusowych jest fenomenalnie

ciekawe. Oto jadąc, dajmy na to, z punktu A do B, możemy zapłacić trzykrotnie mniej, aniżeli

wracając tą samą drogą z punktu B do A. Zależy to od numeru autobusu. Tak więc stały

mieszkaniec Rio może żyć taniej od naiwnego turysty.

Za dnia mało się widuje kobiet. Zjawiają się one dopiero około godziny piątej po południu.

Wychodzą już wtedy na ulice miasta stuprocentowo gotowe, czyli wymalowane i wygładzone jak

lalki. Bez myśli i bez wyrazu. Idą krokiem statecznym, pełnym gracji. Manekiny mody. Wbrew

słońcu i upałowi. Wbrew zresztą opinii, jaką się o nich wysłuchuje na każdym niemal rogu. Wydają

się sztywne, bezduszne i nieczułe. Prócz własnego wyglądu i... wystaw sklepowych nie interesuje

ich zgoła nic. Patrząc na piękną twarz Brazylijki, niby na kolorową reklamę pachnącego mydła,

mimo woli szuka się pod jej brodą jakowegoś sznurka, za którego pociągnięciem umalowane wargi

rozchyliłyby się wreszcie do żywszego uśmiechu. Kobieta brazylijska podczas ulicznego spaceru

stanowi uosobienie cnoty. Jest to zapewne wpływ tradycji hiszpańsko-portugalskiego katolicyzmu.

Towarzyskie życie Rio wydaje się natomiast znacznie uproszczone. Na przykład nie są tu wcale

potrzebne dzwonki domowe — łatwiej i przyjemniej stanąć przed drzwiami lub oknem i klaskać w

dłonie dopóty, dopóki zbudzony gospodarz się nie odezwie. Takie postępowanie ma tę dodatnią

stronę, że po kilku już klaśnięciach we wszystkich okolicznych drzwiach i oknach zjawiają się

próżniaczo uśmiechnięte twarze i z pustej ciekawości zaczynają wypytywać, skąd przychodzisz i do

kogo, wiele masz lat i co jadłeś na obiad. Po paru wizytach w różnych dzielnicach miasta ma się już

obszerne znajomości. Idąc chodnikiem, kłaniasz się na wszystkie strony licznym „serdecznym

przyjaciołom”.

Chcąc wynająć pokój można dać ogłoszenie w miejscowym „Jornal do Brasil”. Ale ogłoszenie

kosztuje. Istnieje więc inna, lepsza i bezpłatna droga. Oto trzeba iść chodnikiem z głową zadartą,

pilnie zważając, co dzieje się w górze. Tam, na sznurkach wywieszonych z okien, fruwają

najprzeróżniejsze śmieci: pudełka od papierosów, kawałki patyków, szmatki do podłogi... W ten

sposób gospodarz mieszkania, bez opłacania podatku, informuje przechodniów, że ma coś do

wynajęcia, a co? — wejdź i spytaj.

Kawa brazylijska nie zna konkurencji, toteż zyskała sobie zasłużoną popularność. W co trzecim

domu (bez przesady) znajduje się kawiarnia. Organizacja obsługi doskonała. Można na siedząco,

można na stojąco, jak kto woli. Cena ustabilizowana w całym kraju i nie zależy od klasy lokalu.

Czekać na kelnera nie trzeba — krąży bez przerwy pomiędzy stolikami z dwoma imbrykami w

ręku. Z płaceniem także nie ma kłopotu. Zostawia się na stole standardową kwotę i wychodzi z

kawiarni.

Mieszkam w dzielnicy murzyńskiej. Co prawda nie w chatce z blaszanek, tylko w przyzwoitym

domu — bo i takie tu są — w dobrym punkcie, to znaczy nie za wysoko i nie za nisko, a przede

wszystkim za przyzwoitą cenę. Otwarte drzwi mego mieszkania wychodzą na publiczne schody,

stanowiące dla mnie nie byle jaką rozrywkę. Niby na ekranie egzotycznego filmu przesuwają się

tędy najprzeróżniejsze typy, ale uwagę moją zawsze przyciąga młoda Mulatka. Od dziecka widać

nawykła do dźwigania ciężarów, płynie bowiem po stromych schodach, z wiadrem pełnym wody na

głowie, zupełnie bez wysiłku. Kołysze biodrami, ale jej głowa wraz z całą górną częścią ciała

pozostaje nieruchoma.

Stała mieszkanka Rio de Janeiro nazywa się potocznie: carioca (stąd pochodzi nazwa tańca), ta

dziewczyna nie należy do sosjety, więc nie zasługuje na nazwę carioca. Zresztą carioca to

malowana lala, moja Mulatka jest istotą żywą.

Jak mówiłem, Rio otaczają łańcuchy gór i aby trafić w inne zakątki Brazylii, trzeba przebyć tę

naturalną zaporę. Kilka zaledwie stacji kolejowych w górę — a upał już znika i lżej jest oddychać.

Toteż miejscowa plutokracja tutaj właśnie posiada swoje wytworne wille, a najbardziej wziętą i

modną miejscowością wypoczynkową jest Petropolis.

Z otaczających miasto skalistych szczytów dwa zdobyły już sobie sławę wszechświatową:

Corcovado i Pao de Acucar (Głowa Cukru).

Corcovado wyróżnia się spośród otoczenia ostrością i wysokością. Dominuje nad całą okolicą. Na

jego szczycie stoi olbrzymia figura Chrystusa z ramionami rozłożonymi na kształt krzyża.

Głowa Cukru jest pojedynczą, nawisłą nad oceanem skałą, otoczoną dokoła zieloną łąką. Z tej łąki

właśnie aż na sam szczyt prowadzi linowa kolejka. Trzeba tam jechać tuż przed zachodem słońca,

wtedy bowiem wszystkie okna ogromnego miasta zapalają się odbiciem gorejących płomieni i po

chwili niebo całe zaczyna szkarłatnieć, a na jego tło występuje biała postać Chrystusa z Corcovado.

Widok podniosły i uduchowiony, jedyny chyba na świecie: Misterium, które potrafi nawet

rozflirtowanym parkom brazylijskim nakazać ciszę i szacunek. Nikt o tej porze nie krzyczy i nikt

się nie śmieje. Stojąc z kapeluszem w ręku na szczycie Cukrowej Głowy zamierasz mimo woli,

wpatrzony w szkarłatną dal, jakby urzeczony nadziemskim zjawiskiem. Dokoła próżnia. Pod tobą

błękit oceanu. Jesteś zawieszony w przestrzeni. Z dalekiego horyzontu na wprost ciebie, trochę

wyżej, rośnie łuna przecudnym kontrastem purpury, seledynu i szmaragdu. Granice tych barw two-

rzą zęby wzgórz i z nich właśnie idzie ku tobie, błogosławiąc wyciągniętymi ramionami, biały

Chrystus, symbol pokoju.

Przybyszowi z dalekiej Europy, ogarniętej wojenną pożogą, całe Rio de Janeiro wydaje się

symbolem pokoju. Fale oceanu głuszą echa strzałów z odległego kontynentu. Przewrażliwiony,

zgorączkowany, nerwowo chory uchodźca europejski biega chodnikami upalnego miasta miesiąc i

drugi, dziwiąc się ludziom tutejszym, że chodzą powoli i zawsze mają czas... A manhd (do jutra) —

to charakterystyczny zwrot brazylijski. „Poczekaj. Nie śpiesz się... A manha”.

I oto biedny, chory Europejczyk przeobraża się z dnia na dzień. Coraz wolniej chadza ulicami,

coraz leniwiej ociera pot z czoła, coraz częściej się uśmiecha. Coraz mniej wymaga dokładności w

pracy i coraz mniej widzi tragedii w próżniactwie...

Piękno miasta przełamuje wreszcie wszelkie lody. Jego urok zniewala. Rio de Janeiro — bajka

realnego życia. Bajka, urzekająca każdego, kto tu przybywa.

Dość już miasta

„Jakże to pan, ze swoją włóczęgowską naturą, może tak długo usiedzieć na miejscu?” — pyta mnie

któregoś dnia jeden z miejscowych Polaków. Ma rację. Już mi się ckni od dawna. Już mam po uszy

widoku zbolałych twarzy naszych uchodźczyń, obnoszących siebie niby symbol narodowego

cierpienia. Już mam dosyć dyrektorskich brzuszków utyskujących przy piwie na brak gotówki.

Mam obrzydzenie do kompanii zdetronizowanych książąt i hrabiów albo właścicieli latyfundiów

lub koncernów sukna. Dziwnym zbiegiem okoliczności ta właśnie kategoria rodaków najdalej

uciekła. Mniejsze rybki nie potrafiły przecisnąć się poprzez oczka formalistycznych sit: wizowo-

paszportowych łapówek, transportowych opłat i... komitetowych zasiłków. Małe rybki zostały po

bytności w obozach koncentracyjnych w Hiszpanii albo we Francji. Tylko najgrubsze dały sobie

radę i.... dopłynęły do Brazylii. Źle się czuję wśród nich i obco. Pomaga mi przypadek. Oto

pewnego wieczoru w pewnym polskim domu oglądam fotografie. Wśród nich trafiają się często

zdjęcia z dzikiego lasu: upolowane pumy, jaguary i krokodyle, a na ich tle, w bohaterskiej zawsze

pozie, z ręką na karabinie, powtarza się jakiś, wciąż ten sam, jegomość o spiczastym nosie.

— Kto to taki? — pytam ciekawie.

— O, to wielki myśliwy-samotnik. Mieszka stale w głębi dziewiczej puszczy. Ma tam podobno

swoje łodzie, na których poluje.

— A z czego żyje?

— Podobno od czasu do czasu zaprasza milionerów amerykańskich i ci płacą mu za

przewodnictwo. Zresztą nie potrafię poinformować dokładnie. Jeżeli ta postać interesuje pana

bliżej, proszę udać się do pana L. To jego wielki przyjaciel.

Oczywiście zaraz nazajutrz udaję się na poszukiwania. Zresztą nietrudno odnaleźć pana L., jest

bowiem urzędnikiem naszego konsulatu.

— Chodzi panu o Stanisława? Ma pan szczęście. Właśnie bawi w Rio, co się rzadko zdarza. Niech

pan idzie do niego zaraz, bo jeszcze gotów zwiać. Podobno szykuje jakąś nową wyprawę.

Nie tracę czasu, pędzę na Praca da Republica. Nie znam dokładnie adresu, wiem tylko, że ów

Stanisław mieszka w podrzędnym, małym hoteliku. Ale tych hotelików tutaj bez liku i wszystkie

bliźniaczo do siebie podobne. Przy każdym piwiarnia z tłumem obdartusów. Klepię ich po

łopatkach, wypijam kilka szklanic piwa, byle pociągnąć za język i trafić na trop. W rezultacie

takiego postępowania, po godzinie albo i więcej, mocno trzymając kieszenie, znalazłem się w

wąskim i mrocznym korytarzu. Pukam we wskazane drzwi.

— Entra!

Otwieram. Spod śmieci nie widać podłogi. Dwa nie zasłane łóżka. Na jednym z nich pełno

skrzynek i tobołów, drugie puste. Parę strzelb opartych o ścianę. Duży stół zarzucony papierami i

resztkami chleba. Kilka pustych puszek od konserw.

Zza stołu zrywa się jakaś postać w płóciennym ubraniu khaki i podciąga opadające spodnie.

Rozpięta niechlujnie koszula, zmierzwione w nieładzie blond włosy. Nie pierwszej już młodości,

mocno opalona twarz zdradza objawy zażenowania.

— Pan Stanisław?

— Czym mogę służyć?

— Słyszałem, że się pan wybiera wkrótce w głąb puszczy na polowanie. Chciałem się dowiedzieć,

jak się to robi? Czy takie same możliwości istnieją dla mnie? Może mi pan łaskawie coś doradzi?

Stanisław podskakuje z wyraźnym ukontentowaniem. W ogóle zdradza niepohamowaną

nerwowość i chaotyczność.

— Czy szanowny pan ma pieniądze i chce za przyjemność płacić, czy też odwrotnie: pieniędzy nie

ma i chce jeszcze zarobić?

Ależ oczywiście pieniędzy nie ma. Natomiast jest żona i dziecko. Ostatni zaoszczędzony grosz

muszę im zostawić. W paru słowach określam swoje położenie: uchodźca, lekarz bez pracy i...

żeglarz bez statku.

W miarę mego opowiadania Stanisław zapala się. Szeroko gestykulując biega wszerz i wzdłuż

W. Korabiewicz - Mato Grosso.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: