Sudety.doc

SUDETY

1.BUDOWA GEOLOGICZNA I RZEŹBA

Historia geologiczna Sudetów jest długa i barwna. Skały budujące dzisiaj Sudety powstawały w różnych warunkach, w wyniku odmiennych procesów. Najstarsze z nich wielokrotnie przeszły proces fałdowania, uległy też przeobrażeniu. Spotykamy na powierzchni Sudetów ,skały różnego wieku, reprezentujące ery geologiczne od proterozoiku do kenozoiku, zarówno magmowe(np. granity i bazalty), metamorficzne(np. .gnejsy i łupki krystaliczne) jak i osadowe(np.. wapienie, margle, węgle, piaskowce, lessy, piaski, żwiry, iły). Duże zróżnicowanie skał i ich tektonika są świadectwem  niezwykle złożonej historii tego górotworu. Góry wielokrotnie były wypiętrzane i niszczone. Główne rysy dzisiejszej rzeźby Sudetów powstały w młodszym trzeciorzędzie, kilkanaście milionów lat temu, kiedy to niemal zrównany stary masyw górski uległ ponownie wypiętrzeniu pod wpływem pionowych ruchów skorupy ziemskiej. Niektóre fragmenty zostały wyniesione silniej, inne słabiej.

2.PODZIAŁ SUDETÓW  NA REGIONY

Tradycyjnie Sudety dzieli się na Zachodnie, , Środkowe i Wschodnie oraz leżące na pn.-wsch. od nich Przedgórze Sudeckie i Zachodniosudeckie. Granicę pomiędzy Sudetami Zachodnimi a Środkowymi wyznaczają: Brama Lubawska, górny bieg Bobru, Przełęcz Domanowska oraz dolina Nysy Szalonej. Granicę pomiędzy Sudetami Środkowymi a Wschodnimi wyznaczają: Przełęcz Międzyleska, wschodni skraj doliny Nysy Kłodzkiej oraz Przełęcz Kłodzka. Przedgórze Sudeckie oddzielone jest od właściwych Sudetów wyraźnie widocznym w terenie progiem wykształconym wzdłuż sudeckiego uskoku brzeżnego (góry wyrastają nagle z równiny gwałtownie uciętym wałem). Próg ten ciągnie się - zwiększając stopniowo swą wysokość - od okolic Złotoryi i Jawora przez Świebodzice, Bielawę po Złoty Stok. Północną granicę Sudetów wyznacza słabo zaznaczony skraj ich pogórzy oraz również mało wyraźne przejście Przedgórza Sudeckiego w Nizinę Śląską. Granica ta w przybliżeniu biegnie wzdłuż linii Zgorzelec - Bolesławiec - Złotoryja - Jawor - Sobótka - Strzelin – Nysa

W skład Sudetów wchodzi ok. 40 grup górskich i innych jednostek geograficznych.
Sudety Zachodnie:
-Góry Izerskie
-Karkonosze
-Podgórze Karkonoskie
-Kotlina Jeleniogórska
-Rudawy Janowickie
-Góry Kaczawskie
-Pogórze Kaczawskie
- Góry Łużyckie
-Pogórze Łużyckie
-Kotlina Żytawska

Najwyższy szczyt Sudetów Zachodnich jest Śnieżka mająca 1602m. n p m. w Karkonoszach

Sudety Środkowe:
-Kotlina Kamiennogórska
-Góry Kamienne
-Góry Wałbrzyskie
-Góry Sowie
-Obniżenie Noworudzkie
-Góry Bardzkie
-Góry Stołowe
-Góry Bystrzyckie
-Góry Orlickie
-Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy
-Kotlina Kłodzka
-Pogórze Orlickie

Najwyższy szczyt w sudetach środkowych to Orlica mająca 1084 m. n p m.  w górach Orlickich
 
Sudety Wschodnie:
-Grupa Śnieżnika
-Góry Złote
-Góry Bialskie
-Wysoki Jesionik
-Niski Jesionik

Najwyższy szczyt to Śnieżnik mający 1425m. n p m.

Przedgórze Sudeckie:
-Obniżenie Podsudeckie
-Wzgórza Strzegomskie
-Równina Świdnicka
-Masyw Ślęży
-Kotlina Dzierżoniowska
-Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie
-Obniżenie Otmuchowskie
-Przedgórze Paczkowskie
-Wzgórza Bielawskie
Podgórze Zachodniosudeckie
-Kotlina Turoszowska
-Pogórze Izerskie


Ilość  regionów wydzielanych w Sudetach świadczy o różnorodności ich krajobrazu, który jest pochodną złożonej budowy geologicznej i procesów rzeźbotwórczych.

3.KLIMAT, ROŚLINNOŚĆ,RZEKI

a)roślinność
Przyroda  Sudetów została silnie przekształcona pod wpływem działalności człowieka. Tym niemniej zachowały się fragmenty naturalnych zbiorowisk roślinnych, które podlegają ochronie rezerwatowej. Do najcenniejszych zalicza się torfowiska, których największe zespoły znajdują się w Górach Izerskich, a także w Karkonoszach. W różnych częściach Sudetów utworzono rezerwaty leśne. Jednak lasy sudeckie w ostatnich dwóch dziesięcioleciach doznały znacznych zniszczeń w wyniku oddziaływania zanieczyszczeń atmosferycznych. Klęska ekologiczna w pierwszej kolejności zaatakowała Góry Izerskie, potem Karkonosze i kolejne pasma położone dalej na wschód. Obecnie sytuacja się poprawia. Wiele przestarzałych zakładów zatruwających środowisko zostało zamkniętych, co wpłynęło na zmniejszenie stopnia zanieczyszczenia powietrza. Pozwoliło to wycofać w 1996 r. region jeleniogórski z listy obszarów ekologicznego zagrożenia. Zmiany widać zwłaszcza w Górach Izerskich, które dziesięć lat temu były cmentarzyskiem martwych drzew.

b)klimat
Klimat Sudetów określa się jako górski z wpływami oceanizmu. Temperatura obniża się wraz z wysokością , ale rosną opady. Roślinność układa się piętrowo. W reglu dolnym spotkamy posadzone przez człowieka świerki ( niegdyś rosły tu lasy jodłowo - bukowe; do dziś zachowały się jedynie w rezerwacie Puszczy Śnieżnej Białki w Górach Bialskich). W reglu górnym występuje także las świerkowy, a ponad granicą lasów (w Karkonoszach) rozciąga się piętro kosodrzewiny i roślinności alpejskiej. Średnia temperatura w lipcu na wysokości 600 metrów wynosi 15C natomiast w styczniu -3C a na śnieżce -7 do -8C. Opady od 800 mm u podnóży do1200 mm na grzbietach, rozłożone na wszystkie pory roku, z wyraźnym maksimum w lipcu. Duży udział mają opady zimowe w postaci śniegu.
 

c)wody powierzchniowe
 Przez Sudety przebiega dział wodny odgraniczający dorzecza Odry, Łaby i Dunaju. Do największych rzek wypływających z gór należą : Nysa Łużycka, Bór  z Kwisą, Bystrzyca, Nysa Kłodzka, Łaba z Izerą i Upą oraz Morawa. Na niektórych utworzono sztuczne zbiorniki z elektrowniami np.  Otmuchów, Nysa na Nysie Kłodzkiej, Pilchowice i inne.  W Karkonoszach znajduje się kilka jezior polodowcowych między innymi: Wielki Staw i Mały Staw.