Cortazar Opowieści o Kronopiach i Famach.txt

Julio Cortazar
"Opowie�ci o Kronopiach i Famach".
Prze�o�y�a Zofia Ch�dzy�ska
Tytu� orygina�u: Historias de cronopios y de famas Projekt obwoluty: Maciej Sadowski Redakcja graficzno-techniczna: S�awomir Grzmiel Korekta: Alicja Chyli�ska
� Julio Cortazar, 1962 and Heirs of Julio Cortazar
� for the Polish translation by Zofia Ch�dzy�ska
� for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 1999
ISBN 83-7200-325-4
Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 1999
INSTRUKCJE
Codzienne zmi�kczanie ceg�y, codzienne torowanie sobie drogi w kleistej masie, kt�ra siebie nazywa �wiatem, codzienne zderzanie si� z sze�cianem o ohydnej nazwie, w psim zadowoleniu, �e wszystko jest na swoim miejscu, obok ta sama kobieta, te same buty, ten sam zapach -tej samej pasty do z�b�w, ten sam smutek dom�w naprzeciwko, brudnej tablicy okien czasu z szyldem �Hotel de Belgi�ue".
Jak niech�tny byk r�bn�� g�ow� w przezroczyst� mas�, wewn�trz kt�rej pijemy porann� kaw� i otwieramy gazet�, �eby dowiedzie� si�, co si� dzieje we wszystkich k�tach szklanej ceg�y. Nie zgadza� si�, by delikatny akt naci�ni�cia klamki u drzwi, ten akt, kt�ry m�g�by wszystko odmieni�, przeszed� w zwyk�y codzienny odruch, do widzenia, kochana, bu�ka, do zobaczenia.
�cisn�� �y�eczk� i czu� pod palcami pulsowanie metalu, jego podejrzane ostrze�enie. Jak�e boli odmawianie �y�eczce, sprzeciwianie si� drzwiom, negowanie tego wszystkiego, co przyzwyczajenie wyliza�o do zadowalaj�cej g�adko�ci. O ile� pro�ciej spe�ni� �atw� pro�b� �y�eczki: u�ywa� jej do mieszania kawy.
Przecie� nie ma w tym nic z�ego, �e rzeczy spotykaj� nas codziennie od nowa i s� takie same. I nie to jest wa�ne, �e obok nas jest ta sama kobieta, ten sam zegarek i �e otwarta ksi��ka na stoliku znowu jedzie na rowerze 7
naszych okular�w. C� mog�oby w tym by� z�ego. A jednak niby smutny byk trzeba pochyli� �eb, ze �rodka kryszta�owej ceg�y przepchn�� si� na zewn�trz ku temu innemu tak niedaleko nas, nieuchwytnemu jak pikador, cho�by sta� najbli�ej byka. Dr�czy� oczy patrzeniem na to, co przesuwa si� po niebie, chytrze podszywaj�c si� pod zarejestrowan� w naszym umy�le nazw� chmury. Nie wyobra�aj sobie, �e telefon poda ci numery, kt�re chcia�by� nakr�ci�. Dlaczego mia�by ci je poda�? Jedyne, co nast�pi, to to, co ju� przygotowa�e� i zadecydowa�e�, ponure odbicie twych nadziei, ta ma�pa, co na stole czochra si� i dr�y z zimna. Rozbij tej ma�pie �eb, wal od �rodka ku �cianom i przebij si� na zewn�trz. Och, jak �piewaj� o pi�tro wy�ej! Jest nad nami pi�tro, a na nim inni ludzie. Jest nad nami pi�tro, gdzie �yj� ludzie, co nawet nie podejrzewaj�, �e istnieje ni�sze pi�tro, i �e wszyscy tkwimy wewn�trz szklanej ceg�y. Je�eli nagle m�l przysiadzie na brze�ku o��wka pulsuj�c niby b��dny ognik, popatrz na niego - ja patrz�, dotykam jego male�kiego serduszka i s�ysz� je, ten m�l d�wi�czy w masie zamro�onego szk�a, nie wszystko jest stracone. Kiedy otworz� si� drzwi, a ja wychyl� si� i spojrz� w d� klatki schodowej, b�d� wiedzia�, �e tam, na dole zaczyna si� ulica; nie jej zaakceptowany model, nie domy ju� wiedziane, nie hotel z przeciwka: ulica - zdyszana d�ungla, gdzie ka�da chwila mo�e run�� na mnie magnoli�, gdzie twarze b�d� stawa�y si�, gdy na nie spojrz�, gdy posun� si� o krok w prz�d, gdy �okciami, rz�sami, paznokciami doszcz�tnie rozwal� si� o szklan� mas� ceg�y i postawi� �ycie na jedn� kart�, id�c krok za krokiem po gazet� na rogu. 8
Jak p�aka�
INSTRUKCJA
Nie bacz�c na przyczyny, skupmy si� na prawid�owym sposobie p�akania, pod czym nale�y rozumie� podchli-pywanie ani nie wywo�uj�ce wi�kszego poruszenia, ani nie b�d�ce afrontem dla u�miechu przez sw� r�wnoleg�o�� i t�pe podobie�stwo. Zwyk�e, przeci�tne chlipanie polega na og�lnym skurczu twarzy i d�wi�ku, kt�remu towarzysz� �zy i smarki, te ostatnie dopiero pod koniec, bowiem p�acz ko�czy si�, kiedy energicznie wysi�ka� nos.
Aby p�aka�, skieruj wyobra�ni� na siebie samego, a je�eli ci si� to nie uda, poniewa� nabra�e� zwyczaju wierzenia w �wiat zewn�trzny, pomy�l o kaczce, kt�r� oblaz�y mr�wki, albo o tych zatokach w Cie�ninie Magellana, do kt�rych nie wp�ywa nigdy nikt.
Przechodz�c do p�aczu jako takiego, nale�y efektownie zakry� twarz obiema r�kami, d�onie do wewn�trz. Dzieciom poleca si� p�akanie w r�kaw kurteczki, najlepiej w rogu pokoju. �redni czas trwania p�aczu - trzy minuty. 9
Jak �piewa�
INSTRUKCJA
Zacznij od st�uczenia wszystkich luster, opu�� ramiona, zagap si� na �cian�, zapomnij si�. Zanu� jedn� nut�, ws�uchaj si� w ni� od wewn�trz. Je�eli us�yszysz (ale to nast�pi o wiele p�niej) co� w rodzaju krajobrazu pogr��onego w strachu, p�on�ce stosy po�r�d kamieni, a mi�dzy nimi p�nagie sylwetki w kucki, mam wra�enie, �e jeste� na dobrej drodze - podobnie gdy us�yszysz rzek�, po kt�rej sp�ywaj� ��te i czarne barki, gdy us�yszysz zapach chleba, dotyk palc�w, cie� konia.
Potem zakup solfe� i frak, z �aski swojej nie �piewaj przez nos i zostaw w spokoju Schumanna.
10
    Jak si� ba�    
INSTR UKCJA - PRZYK�AD
W pewnym szkockim miasteczku sprzedaj� ksi��ki z bia�� stronic� w �rodku tomu. Kto otworzy ksi��k� na tej stronicy o trzeciej po po�udniu - umrze.
Na Piazza del Quirinale w Rzymie istnieje punkt (do dziewi�tnastego wieku znany wtajemniczonym), sk�d wida� przy pe�ni ksi�yca pos�gi Dioskur�w, jak z wolna poruszaj� si� walcz�c ze swymi staj�cymi d�ba ko�mi.
W Amalfi, tam gdzie ko�czy si� strefa przybrze�na, jest molo wchodz�ce w morze i w noc. Hen poza ostatni� latarni� s�ycha� szczekanie psa.
Pewien pan wyciska past� z tubki na szczotk� do z�b�w. Nagle widzi drobn� figurk� kobiety le��cej na wznak, z koralu lub mi�kiszu chleba, poci�gni�tego farb�.
Gdy otwierasz szaf�, by wyj�� koszul�, wypada na ziemi� stary kalendarz, kt�ry rozlatuje si�, pokrywaj�c bielizn� tysi�cami brudnych motyli z papieru.
S�yszano o pewnym komiwoja�erze, kt�rego zacz�� bole� lewy nadgarstek, dok�adnie pod zegarkiem. Kiedy zdj�� zegarek, trysn�a krew: na ciele by� �lad drobnych spiczastych z�bk�w.
Doktor ko�czy swe badanie, a diagnoza uspokaja nas: jego niski, kordialny g�os poprzedza leki, na kt�re, siedz�c
11
za biurkiem, w�a�nie wypisuje recept�. Od czasu do czasu podnosi g�ow� i u�miecha si�, by doda� nam otuchy: nie ma si� czym przejmowa�, za tydzie� b�dziemy zdrowi. Uszcz�liwieni mo�cimy si� w fotelu i z roztargnieniem rozgl�damy doko�a. W p�cieniu pod sto�em widzimy nogi doktora: podkasal sobie spodnie ponad kolana i wida�, �e ma na nogach damskie po�czochy.
12
    Jak rozumie� trzy s�awne obrazy
INSTRUKCJA
Mi�o�� niebia�ska i mi�o�� ziemska Tycjana
Ten niezno�ny obraz przedstawia czuwanie przy zmar�ym nad brzegiem Jordanu. Niecz�sto t�pocie malarza uda�o si� z wi�ksz� pogard� potraktowa� nadziej� rodzaju ludzkiego na Mesjasza, kt�ry �wieci nieobecno�ci�; nieobecny na obrazie, kt�ry jest �wiatem, straszliwie b�yszczy w nieprzystojnym ziewni�ciu marmurowego grobowca, podczas gdy anio�, obarczony misj� og�oszenia wiadomo�ci o zmartwychwstaniu jego udr�czonego cia�a, t�po czeka, a� dope�ni� si� znaki. Zb�dne jest t�umaczenie, �e anio� jest postaci� nag�, prostytuuj�c� si� w swojej cudownej pulchno�ci i przebran� za Mari� Magdalen� w chwili, gdy jak na po�miewisko prawdziwa Maria Magdalena powoli idzie ku nam drog� (gdzie dla kontrastu puchnie truj�ce blu�nierstwo dw�ch kr�lik�w).
Dziecko wk�adaj�ce r�k� do grobowca - to Luter, a mo�e Diabe�. A o postaci przyodzianej w suknie powiadaj�, �e jest Glori�, kt�ra za chwil� ma og�osi�, �e wszelkie ludzkie ambicje dok�adnie mieszcz� si� w misce; ale jest �le namalowana i sk�ania do my�lenia o sztucznym ja�minie albo b�yskawicy z kaszki manny.
13
Dama z jednoro�cem Rafaela
Samt-Simon dopatrywa� si� w tym portrecie wyznania herezji. Jednoro�ec, narwal, plugawa per�a w medalionie udaj�ca gruszk� i spojrzenie Magdaleny Strozzi utkwione z przera�eniem w miejscu, w kt�rym ewentualnie mog�aby dojrze� sceny lubie�ne lub okrutne: Rafael Sanzio wy-k�ama� tu swoj� najstraszliwsz� prawd�.
Intensywnie zielony kolor twarzy tej postaci d�ugi czas przypisywano gangrenie lub te� wiosennemu przesileniu dnia z noc�. Jednoro�ec, zwierze falliczne, musia� zarazi� j�, w jej ciele drzemi� grzechy �wiata. P�niej odkryto, �e wystarczy zmy� pok�ady farby po�o�one przez trzech zaciek�ych wrog�w Rafaela: Carlosa Hoga, Wincentego Grosjeana zwanego �Marmurem" i starszego Rubensa. Pierwsza warstwa by�a zielona, druga zielona, trzecia bia�a. Nietrudno dopatrzy� si� w rym troistego symbolu �my, kt�rej skrzyd�a, przymocowane do trupiego kad�uba, sprawiaj�, �e trudno j� odr�ni� od p�atk�w r�y. Ile� razy Magdalena Strozzi �cina�a bia�� r�e i s�ysza�a, jak j�czy jej mi�dzy palcami, wykr�ca si� i skomli s�abiutko, niby drobna mandragora lub jedna z tych jaszczurek, kt�re �piewaj� jak ptaki-liry na widok lustra! Lecz by�o za p�no i �ma trupia g��wka uk�u�a j�. Rafael wiedzia� o tym, wyczul, �e jest bliska �mierci. By wymalowa� j� wiernie, doda� jej jednoro�ca, symbol czysto�ci, baranka i narwala r�wnocze�nie, kt�ry pije z r�ki dziewicy. Ale maluj�c j� widzia� �m�, wi�c ten jednoro�ec zabija sw� pani�, w jej majestatyczn� pier� wbija z po��dliwo�ci� sw�j nieczysty r�g, powtarza czynno�� le��c� u �r�de�. To, co kobieta trzyma w d�oniach - to tajemny kielich, z kt�rego wszyscy pili�my nie wiedz�c, pragnienie, kt�re zaspokajali�my przez inne usta, wino czerwone i pieniste, z kt�rego bior� si� gwiazdy, robaki i dworce kolejowe.
14
     Portret Henryka �smego Holbeina
Na tym obrazie chciano widzie� polowanie na s�onie, map� Rosji, konstelacj� Liry, portret papie�a przebranego za Henryka �smego, burz� na Morzu Sargassowym lub owego z�ocistego polipa, kt�ry �yje w okolicach Jawy, pod wp�ywem cytryn lekko kicha, po czym umiera wydaj�c cichutki gwizd.
Ka�da z tych interpretacji jest s�uszna, je�eli chodzi o og�lny uk�ad obrazu, zar�wno gdy patrzymy na niego, tak jak wisi, jak gdy zawiesimy go bokiem lub do g�ry nogami. R�nice polegaj� na szczeg�ach: pozostaje �rodek, kt�ry jest Z�OTEM, cyfr� SIEDEM, OSTRYG� dostr...