1. Pojęcie ubezpieczenia społecznego i jego cechy:
Ubezpieczenie społeczne jest to całokształt instytucji i rozwiązań prawnych mających chronić ubezpieczonych przed utratą środków utrzymania lub uszczerbkiem majątkowym w razie zajścia niekorzystnych zdarzeń zwanych ryzykami albo pokrywających zwiększone potrzeby ubezpieczonych w razie zajścia określonych zdarzeń, niekoniecznie niekorzystnych.
Cechy ubezpieczenia społecznego:
obowiązkowość;
roszczeniowość;
schematyzm;
wzajemność (składkowość);
solidaryzm (wszyscy płacą, korzystają niektórzy)
repartycja;
kapitałowość (instytucja nie tylko gromadzi ale też inwestuje);
niekomercyjność;
oparcie na autonomicznych fundamentach;
2. Źródła prawa ubezpieczeń społecznych:
Krajowe:
ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych;
ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
ustawa z dnia 25.06.1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa;
ustawa z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych;
ustawa z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
ustawa z dnia 22.08.1997 r. o pracowniczych programach emerytalnych;
ustawa z dnia 28.08.1994 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
Międzynarodowe:
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka-10 VI 1948r;
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych-16 XII 1966r.
konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy –Konwencja nr 102 z 28 VI 1952r.
Europejska Karta Społeczna (1961);
Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego (1964),
Europejska Konwencja Zabezpieczenia Społecznego (1992) – Rada Europy
3. Zasada repartycji i umowy pokoleniowej w ubezpieczeniach społecznych:
Zasada repartycji – to zasada podziału składki między ubezpieczonym a płatnikiem składki. Równy podział składek dotyczy ubezpieczeń emerytalnych, natomiast podział niesymetryczny dotyczy osób wykonujących:
pracę nakładczą;
stypendystów sportowych;
więźniów;
Przy ubezpieczeniach chorobowych cała składka obciąża ubezpieczonego, a przy wypadkowych – płatnika. Przy ubezpieczeniu rentowym składka wynosi 4,5 % podstawy wymiaru z czego 1,5% opłaca pracodawca.
Umowa pokoleniowa – składka aktualnie opłacana przez ubezpieczonego finansuje świadczenia obecnych emerytów, a dla obecnych ubezpieczonych będzie finansowało pokolenie ich dzieci.
4. Zasad równego traktowania w ubezpieczeniach społecznych:
Polega na równym traktowaniu ubezpieczonych bez względu na
płeć;
stan cywilny;
stan rodzinny.
Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności:
warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych;
obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne;
obliczania wysokości świadczeń;
okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.
Ubezpieczony, który uważa, że nie zastosowano wobec niego zasady równego traktowania, ma prawo dochodzić roszczeń z tytułu ubezpieczeń z ubezpieczenia społecznego przed sądem.
5. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym:
Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze RP są:
pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;
osobami wykonującymi pracę nakładczą;
członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych;
osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi.
Dobrowolne objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje:
studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu lub rentowym z innego tytułu;
małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i innych misjach specjalnych za granicą;
alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulatom i juniorystom do ukończenia 25 roku życia.
Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają:
pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów;
osoby odbywające służbę zastępcza;
Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają:
osoby wykonujące pracę nakładczą;
osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące;
duchowni;
Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
6. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych:
FUS – jest to państwowy fundusz celowy, powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych, którego środkami dysponuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Przychody FUS pochodzą głównie ze składek na ubezpieczenia społeczne, dotacji z budżetu państwa, oprocentowania rachunków bankowych FUS, ze środków FRD. Ze środków zgromadzonych w funduszu finansowane są wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego, należności dla płatników składek, a także wydatki na prewencję rentową i inne.
W ramach FUS wyodrębnia się fundusze:
emerytalny;
rentowy;
chorobowy;
wypadkowy;
7. Fundusz Rezerwy Demograficznej:
FRD – został powołany ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych w 2002 r. Jego zadaniem jest uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego. FRD posiada osobowość prawną. FRD tworzy się ze środków pozostających 31 grudnia każdego roku na rachunku funduszu emerytalnego w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Środki te pomniejszone zostają o kwotę niezbędną na zapewnienie wypłaty świadczeń przypadających na pierwszy miesiąc kolejnego roku.
Organem FRD jest ZUS, który także dysponuje środkami FRD i reprezentuje go. Siedzibą FRD jest siedziba ZUS. Rada Ministrów na wniosek ZUS-u w drodze rozporządzenia zarządza wykorzystanie środków FRD.
8. Pojęcie, zasady obciążania i wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracownika:
Składkę można zdefiniować jako świadczenie celowe, obowiązkowe i bezzwrotne przeznaczone na finansowanie świadczeń ubezpieczonych, które może być egzekwowane przez instytucję ubezpieczeniową w trybie właściwym dla egzekucji podatków i opłat publicznych. Składka ta jest ceną gwarancji ubezpieczeniowej na wypadek zajścia określonego ryzyka.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, natomiast podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe.
Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej.
Wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych. Stopa procentowa składek na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana dla poszczególnych płatników składek i ustalana w zależności od poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń.
Obecnie podział obciążeń z tytułu składki jest zróżnicowany. Skłatki na ubezpieczenie:
Emerytalne – finansuja z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczeni i płatnicy składek (pracodawcy)
Rentowe – finansuja z własnych środków, w wysokości 1,5 % podstawy wymiaru ubezpieczeni i w wysokości 4,5% podstawy wymiaru płatnicy składek.
Chorobowe - finansuja w całości, z własnych środków, sami ubezpieczeni
Wypadkowe – finansują w całości, z własnych środków, płatnicy składek
Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe za ubezpieczonych, co do zasady obliczają, rozliczają i przekazują co miesiąc do ZUS-u w całości płatnicy składek.
9. Ryzyko ubezpieczenia emerytalnego i rentowego:
10. Świadczenie przedemerytalne:
Ideą świadczenia przedemerytalnego jest zabezpieczenie podstawowych środków do życia osobom, które po utracie pracy nie mogą znaleźć nowej, ale są za młode na emeryturę.
Warunki do przyznania świadczenia przedemerytalnego:
pobieranie zasiłku dla bezrobotnych przez co najmniej 6 miesięcy;
w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych osoba nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia;
złożenie wniosku o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w okresie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych;
W zależności od przyczyny zwolnienia, kobiety muszą mieć ukończone 56 lat i udowodnić co najmniej 20-letni staż pracy, ewentualnie ukończyć 55 lat i udowodnić 30 lat pracy. Wniosek o przyznanie świadczenia mogą składać także panie, które przepracowały w sumie 35 lat - w tym przypadku wiek nie ma znaczenia.
W przypadku mężczyzn świadczenie przedemerytalne przysługuje tym osobom, które mają za sobą 61 lat życia i co najmniej 25-letni staż pracy, ewentualnie 60 lat życia i 35-letni staż pracy. Bez względu na wiek mężczyźni mogą otrzymać świadczenie jeśli pracowali przez co najmniej 40 lat.
11. Przesłanki nabycia prawa i wymiar emerytury przez ubezpieczonego urodzonego przed 1 stycznia 1948 r.:
Osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. nabywają prawo do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, oraz udowodnieniu okresu składkowego i nieskładkowego, wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
Zachowana została możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę:
kobiety – po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej:
- 30-letni okres składkowy i nieskładkowy;
- 20-letni okres składkowy i nieskładkowy i została uznana za całkowicie niezdolną do pracy.
mężczyźni – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej:
- 25-letni okres składkowy i nieskładkowy;
- został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.
Wymiar emerytury:
24 % kwoty bazowej (100% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego roku), oraz;
po 1,3 % podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych, i;
po 0,7 % podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.
Emerytura ta, z uwagi na krótszy wymagany staż, nie jest objęta gwarancją podwyższenia jej wysokości do kwoty najniższego świadczenia, w przypadku gdy po obliczeniu jej wysokość będzie niższa od najniższej emerytury
12. Przesłanki nabycia prawa i wymiar emerytury przez ubezpieczonego urodzonego po1 stycznia 1948 r.:
Warunkiem nabycia emerytury jest osiągnięcie wieku emerytalnego, wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn. Nie ma znaczenia okres pozostawania w ubezpieczeniu czy tytuł tego ubezpieczenia. Wysokość emerytury jest wynikiem podzielenia sumy zgromadzonych składek (oraz kapitału początkowego dla osób które rozpoczęły pracę przed 1.1.1999 r.) przez średnie dalsze trwanie życia osób w wieku ubezpieczonego.
W przypadku gdy emerytura przysługująca z funduszu (I filar), łącznie z emeryturą dożywotnią z zakładu emerytalnego (II filar), jest niższa niż kwota najniższej emerytury, emeryturę przysługującą z funduszu podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, jeśli ubezpieczony:
• mężczyzna - ukończył 65 lat życia i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,
• kobieta - ukończyła 60 lat życia i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat.
13. Prawo do wcześniejszej emerytury:
Prawo do wcześniejszej emerytury przysługuje pracownikowi który:
urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.
ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat
osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn
ma okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn
nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy
W szczególnych przypadkach istnieje możliwość uzyskania prawa do emerytury pomostowej w wieku 50 lat dla kobiet i 55 dla mężczyzn – np. personel pokładowy statków powietrznych.
Prawo do emerytur pomostach przysługuje między innymi:
nauczycielom objętym kartą nauczyciela;
nauczycielom akademickim;
górnikom;
służbom mundurowym.
14. Zasady funkcjonowania I filaru emerytalnego:
I filar emerytalny to zreformowany Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Tam przekazywana jest składka, która następnie zapisywana jest na indywidualnym koncie ubezpieczonego. Składka ta nie jest inwestowana a jedynie waloryzowana w stosunku do inflacji i wzrostu płac, nie podlega też dziedziczeniu. I filar jest obowiązkowy dla wszystkich podlegających ubezpieczeniu społecznemu.
15. Istota i zasady funkcjonowania II filaru emerytalnego:
II filar to Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) które są tworzone i zarządzane przez powszechne towarzystwa emerytalne. Kwoty zapisywane są na indywidualnych kontach a następnie inwestowane. II filar nadzorowany jest przez państwowy urząd i objęty ustawowymi gwarancjami bezpieczeństwa. Oszczędzanie w drugim filarze jest obowiązkowe dla osób urodzonych po 31.12.1968 r. Każdy ma prawo samodzielnie wskazać fundusz do którego mają trafiać jego składki. Jeżeli nie wybierze podlega ogólnopolskiemu losowaniu i zostaje przydzielony do przypadkowego funduszu. Podstawowa różnica między I a II filarem to fakt że składki przekazywane do II filaru sa inwestowane a zgromadzone środki są dziedziczone.
Środki funduszu pochodzą z przekazywanej przez ZUS części składki na ubezpieczenie emerytalne, wynoszącej 7,3 % podstawy jej wymiaru. Fundusz w założeniu ma pomnażać otrzymywane środki, inwestując je.
Złożenie wniosku o okresową emeryturę kapitałową oznacza jednoczesne złożenie wniosku o ustalenie prawa do emerytury na nowych zasadach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i okresowej emerytury kapitałowej. Jeżeli prawo do emerytury na nowych zasadach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustala się z urzędu - również z urzędu ustala się prawo do okresowej emerytury kapitałowej.
16. III filar emerytalny:
III filar to dodatkowy system oszczędzania. Środki w tym przypadku odprowadzane są na indywidualne konta emerytalne (IKE). Filar ten jest całkowicie dobrowolny. Na III filar składają się pracownicze programy emerytalne oraz indywidualne konta emerytalne.
III filar różni się od pozostałych tym że wpłacane nań środki są już opodatkowane, w związku z czym wypłata środków na emeryturze jest już od tego podatku zwolniona, w przeciwieństwie do świadczeń z I i II filaru które są opodatkowane przy wypłacie świadczenia emerytalnego.
III filar emerytalny tworzą pracownicze programy emerytalne. Ich celem jest gromadzenie na indywidualnych kontach środków uczestnika przeznaczonych do wypłaty. Nie są one częścią systemu ubezpieczeń społecznych, lecz należą do ubezpieczeń dobrowolnych. Tworzy je pracodawca wspólnie z reprezentacją pracowniczą, przez zawarcie umowy zakładowej (lub międzyzakładowej) a następnie przez zawarcie umowy z instytucją finansową.
Uczestnictwo w programie jest dobrowolne i następuje w drodze złożenia pisemnej deklaracji uczestnictwa przez pracownika. Składkę podstawową do 7 % wynagrodzenia uczestnika, finansuje pracodawca. Nie jest ona objęta składką na ubezpieczenie społeczne.
Wypłata następuje na wniosek uczestnika po osiągnięciu przez niego 60 lat lub 55 lat i nabycia prawa do emerytury, a z mocy prawa – po ukończeniu 70 lat lub w przypadku śmierci uczestnika.
17. Pojęcie niezdolności do pracy dla celów rentowych i zasady orzekania w tej sprawie:
Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.
Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Za częściowo niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła - w znacznym stopniu - zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji
Oceny niezdolności do pracy dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Lekarz orzecznik ocenia niezdolność do pracy, jej stopień a także dokonuje ustaleń dotyczących:
daty powstania niezdolności do pracy,
trwałości lub przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy,
związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,
niezdolności do samodzielnej egzystencji,
Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS osobie zainteresowanej przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej Zakładu w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia.
Niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu - wówczas niezdolność do pracy będzie orzekana na okres dłuższy niż 5 lat.
18. Przesłanki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy i jej wymiar:
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:
jest niezdolny do pracy,
ma wymagany staż ubezpieczeniowy (okres składkowy i nieskładkowy),
niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą okresach składkowych (okres zatrudnienia, okres ubezpieczenia) i nieskładkowych (np. w okresie pobierania zasiłku chorobowego lub opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Wymiar renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy:
24 % kwoty bazowej, oraz;
po 1,3 % podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy;
po 0,7%...
inka0705