PEDAGOGIKA I SZKOLNICWO W DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ. REFORMA.doc

PEDAGOGIKA I SZKOLNICWO W DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ. REFORMA JĘDRZEJEWICZOWSKA. MYŚL PEDAGOGICZNA : L. ZARZECKI, K. SOŚNICKI, Z. MYSŁAKOWSKI, W. RADWAN, A.B. DOBROWOLSKI,

W. SPASOWSKI

Nowy ład polityczny i społeczny, który ukształtował się w wyniku pierwszej wojny światowej spowodował znaczne przyśpieszenie rozwoju pedagogiki oraz ogromny wzrost zainteresowań społecznym aspektem oświaty. Na wielu uniwersytetach powołano katedry pedagogiczne.  Czynnikiem pobudzającym rozwój nauk pedagogicznych były powszechne dążenia do przebudowy ustroju szkolnego, unowocześnienia szkoły i wyrównania dysproporcji oświatowych. Nauki pedagogiczne miały być podstawą reform oświatowych, na ich wynikach miały opierać się treści kształcenia, metody nauczania oraz organizacja szkoły.

Poprzez takie działania chciano przezwyciężyć niechęć młodzieży do szkoły. W tym celu próbowano organizować młodzieży czas, rozwijać koła zainteresowań, ogniska pozaszkolne czy praktyczne zastosowanie nabywanych umiejętności w twórczej aktywności.

W  1919 roku Ksawery Prauss, który objął ministerstwo wyznań religijnych i oświecenia publicznego, przygotował deklarację programową, w której formułował ogólne zasady ustroju szkolnego. I tak, za dwa głównie cele uznał –„ zjednoczeni szkolnictwa wszystkich dzielnic Polski pod jednym zarządem” oraz „ przygotowanie projektów ustaw szkolnych, które mają obowiązywać na całym obszarze ziem polskich” [1]. Prauss sformułował także zasady, na których miały się oprzeć organizacja szkolnictwa w odrodzonej Polsce, jego program i metody : „ Obowiązek szkolny ma trwać lat 7; organa samorządu będą mogły go przedłużyć w porozumieniu z Ministerstwem WRiOP. Szkoła powszechna będzie przeznaczona dla dzieci wszystkich sfer społecznych; zdolniejsi uczniowie będą kierowani ze szkoły powszechnej do szkół wyższego typu. Szkoła powszechna ma być bezpłatna dla wszystkich. Administracja szkolna i nadzór nad szkołą ma należeć wyłącznie do władz świeckich” [2].

Cele wychowawcze Prauss określił tak – „ Szkoła ma wychowywać nowe pokolenie Polaków przepojonych duchem obywatelskim, obeznanych dokładnie z ziemią ojczystą jej tradycją, zasobami i gospodarką, obywateli przygotowanych i chętnych do pracy twórczej na wszystkich polach życia dla dobra Ojczyzny i współobywateli”.[3]

W kwietniu 1919 roku w Warszawie odbył się zjazd organizacji nauczycielskich, który miał dokonać wielu zmian, m.in. : działania unifikacyjne zmuszające do opracowania jednolitych zasad organizacyjnych i programowo- metodycznych dla całego kraju.

Sejm Nauczycielski uchwalił : „ Zjazd uznaje, że szkoła powszechna ma być siedmioletnia i jednolita. Zjazd uważa, że ustrój i organizacja szkolnictwa powszechnego powinna być :

a)     zgodne z właściwościami psychicznymi narodu i potrzebami poszczególnych całości geograficzno- gospodarczych

b)     oparte na jednolitych podstawach organizacyjnych w całym państwie

c)      znajdować się pod kierownictwem i nadzorem organów państwowych i społecznych, przyczem

d)     pierwiastek narodowy i religijni –moralny mieć winien należne sobie miejsce” [4]

Ważne są także ustalenia, które Sejm poczynił w kwestii kształcenia nauczycieli. „ Zjazd uznaje, że  przygotowanie nauczycieli szkół powszechnych powinno obejmować:

a)     okres kształcenia ogólnego z zakresu programu szkoły średniej ogólnokształcącej

b)     okres kształcenia zawodowego w szkole pedagogicznej, co najmniej dwuletniego, o charakterze szkoły wyższej zawodowej”. [5]

Uchwały Zjazdu uznano za wielkie osiągnięcie demokratycznych tendencji w polskiej polityce oświatowej.

REFORMA JĘDZRJEWICZOWSKA – 11 marca 1932 roku minister Janusz Jędzrzejewicz wniósł ustawę, która została uchwalona. Ustawa ta przewidywała organizację przedszkoli dla dzieci po ukończeniu 3 lat życia. Ustanawiała powszechny 7-letni obowiązek szkolny, po którego wypełnieniu młodzież nie uczęszczająca do szkół wyższego stopnia podlegała obowiązkowemu dokształcaniu do ukończenia 18 roku życia. Ogólnokształcąca szkoła średnia była szkoła 6-letnią składającą się z 4-letniego gimnazjum i 2-letniego zróżnicowanego liceum. Wyodrębniono 3 typy szkół zawodowych : dokształcające, typu zasadniczego i przysposobienia zawodowego.  Ustanowiono także 3 typy liceum- humanistyczne, matematyczno- przyrodnicze i klasyczne.

Ustawa ta dokonała także przebudowy systemu kształcenia nauczycieli- likwidacji uległy seminaria nauczycielskie, powołano na ich miejsce 3-letnie licea pedagogiczne oparte na podbudowie szkoły średniej.

Ta ustawa ustaliła jednolity system szkolny w Polsce obowiązujący do schyłku Drugiej Rzeczpospolitej.

Zarzecki Lucjan –1873–1925, pedagog; działacz Polskiej Macierzy Szkolnej. Był profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej. Autor „ Wychowanie narodowe, studia i szkice”, pracy wydanej w 1926 roku. Publikacja ta zawierała poglądy Zarzeckiego na wychowanie. Naród jest według niego wspólnotą duchową, stanowiącą rezultat długiego procesu historycznego rozwoju. Wychowanie jest to proces zapewniający życiu narodowemu ciągłość, jest przekazywaniem dorastającym pokoleniom dorobku przeszłości, a jednocześnie przygotowaniem do pomnażania tego dorobku. W Polsce głównym zadaniem wychowania jest wzmacnianie jednolitości narodowej, „ samowiedzy narodowej” i wzmaganie sił twórczych narodu. Ten cel można osiągnąć przez oparcie szkoły  na podstawach narodowych. Całe szkolnictwo miało mieć charakter narodowy, mniejszości narodowe mogły zachować jedynie szkoły prywatne. Wychowanie miało być religijne, bo tylko oparcie wychowania na wierze pozwoliłoby kształtować przekonania młodzieży.

SOŚNICKI KAZIMIERZ, 1883–1976, pedagog i filozof. Profesor Wyższej Szkoły Handlu Zagranicznego we Lwowie, uniwersytetu w Toruniu i Gdańsku. Sformułował ogólną teorię wychowania państwowego. Był autorem „ Podstaw wychowania państwowego” opublikowanych w 1935 roku. Wyróżnia on 3 główne rodzaje więzi łączących ludzkie społeczności : moralne – regulujące stosunki między jednostkami; grupowe – regulujące stosunki w grupach społecznych i więzi państwowe – regulujące życie jednostek i grup w państwie. Między etosem moralnym, grupowym i państwowym nie muszą zachodzić relacje konfliktowe. W dziele swym Sośnicki przedstawił zasady wychowania państwowego, które winno harmonijnie zespalać dążenia jednostkowe i grupowe.

MYSŁAKOWSKI ZYGMUNT KAROL, 1890–1971, pedagog. Profesor UJ, rektor WSP w Krakowie.  Zajmował się teorią wychowania, ujmując ją w kontekście społecznym i kulturowym. Opracował kurs pedagogiki ogólnej. W publikacji „ Państwo a wychowanie” wydanej w 1935 roku ujmuje on państwo nie tylko jako organizację władzy, ale zarazem jako narzędzie uspołecznienia obywateli. Kierunek uspołeczniającej działalności państwo może być różny. Państwo nacjonalistyczne kształtuje podstawy wyższości i nietolerancji wobec innych narodów. Te założenia muszą być obce państwu polskiemu, które winno nawiązać do szczytnych tradycji patriotyzmu opartego na tolerancji i poszanowaniu innych narodów. W „ Pedagogice ogólnej” wyłożył Mysłakowski zasady swojej pedagogiki. Wychowanie traktuje jako proces przężony, polegający na przekazywaniu dóbr kultury i jednoczesnym budzeniu zdolności jej rozumienia. Wychowanie ma więc nie tylko wyposażać w bagaż wykształcenia, ale również przygotowywać do rekonstrukcji przyswojonych dóbr kultury.

Radwan Władysław – był gorącym rzecznikiem upowszechnienia i demokratyzacji szkoły, ideowo związany był z ruchem ludowym. Program ustroju szkolnego opierał Radwan na założeniach ideologii wychowawczej, której podstawowe tezy omówił w rozprawie „ Ideał wychowawczy „ wydanej w 1916 roku. „ Ideał wychowawczy szkoły polskiej wyrastać winien z najlepszych tradycji naszej pedagogicznej kultury, a jednocześnie winien być ideałem prospektywnym, wybiegającym w przód, ściśle powiązanym z wizją nowej demokratycznej ojczyzny”[6]. Ideał wychowawczy wypływać winien z wzoru ideowego Polaka – twórcy nowych dziejów swojej ojczyzny. „ Będzie to człowiek zdolny do realizowania pełni życia i pełni twórczości. Będzie zdolny do oparcia się w pracy na samym sobie, do życia samodzielnego i twórczości samodzielnej, a jednocześnie do solidarnego, karnego, zbiorowego działania. Będzie umiał kierować wolą innych, poddać w imię ideału swoją wolę woli innej. Będzie umiał organizować życie zbiorowe i być szeregowcem w organizacji:. [7]

Na tych założeniach oparł on projekt przyszłego ustroju szkolnego w państwie polskim. Przedstawił go na Sejmie Nauczycielskim w roku 1919 w referacie „ O ustroju władz szkolnych i organów samorządu szkolnego”. Radwan odrzucił wszelkie formy przymusowej selekcji pedagogicznej. Podstawą wszystkich szczebli szkolnictwa miał być dobór naturalny.

Podstawą ustroju szkolnego winna być 7- letnia szkoła powszechna poprzedzona wychowaniem przedszkolnym. Na takiej szkole winno opierać się szkolnictwo średnie ogólnokształcące i zawodowe, ewentualnie szkoły dokształcające dla młodzieży do 18 roku życia. Postulował również zastąpienie 5- letnich seminariów nauczycielskich 2- letnimi studiami nauczycielskimi dla absolwentów szkół średnich.

Dobrowolski Antoni Bolesław (1872-1954), polski podróżnik i geofizyk. Kształcił się w Warszawie i w Belgii. Przez pewien czas przebywał na zesłaniu na Kaukazie. Podczas pobytu w Belgii, w wieku 25 lat wziął udział w wyprawie na Antarktydę. Podczas rocznego unieruchomienia statku przez lody na Morzu Bellinghausena, zajmował się badaniami naukowymi.

Mając 35 lat powrócił do kraju. Przez kilka lat przebywał jeszcze na stypendium w Szwecji. Przed II wojną światową wykładał pedagogikę na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, po wojnie na Uniwersytecie Warszawskim. Członek Polskiej Akademii Nauk.

Założyciel Towarzystwa Geofizyków (1929), dyrektor Państwowego Instytutu Meteorologicznego (1924-1929). Inicjator założenia przez Polskę naukowej stacji polarnej na Wyspie Niedźwiedziej (1933). Pozostawił po sobie wiele prac naukowych, m.in. Dziennik wyprawy na Antarktydę, Historię naturalną lodu. Na mapach jego imię uwiecznia wyspa Dobrowolskiego.

Według niego należy upowszechnić wysoki poziom  wykształcenia ogólnego wśród całej młodej generacji oraz  twierdził, że najlepszą drogą prowadzącą do wyższej kultury umysłowej całego społeczeństwa jest powszechne samokształcenie. Dotychczasowa szkoła powszechna nie mogła być według niego uznana za minimum oświaty wstępnej. Nie likwidowała bowiem przepaści kulturalnej , która wytworzyła się między warstwą wykształconą a ludem. Dotychczasowy model szkoły powszechnej winien ulec likwidacji, a jego miejsce powinien zająć powszechne 10-letnie gimnazjum ogólnokształcące, z przedszkolem i bezpłatnym internatem dla dzieci niezamożnych. Gimnazjum powinno się dzielić na stopnie : początkowy – 3-letni, propedeutyczny – 4-letni i 3-letni okres nauki systematycznej. Na podbudowie powszechnego 10-letniego gimnazjum ogólnokształcącego powinien opierać się system dalszego kształcenia w technikach zawodowych oraz 2-letnich liceach ogólnokształcących odrębnych dla młodzieży wybitnie uzdolnionej i dla młodzieży o zdolnościach przeciętnych. Absolwenci wszystkich typów kształcenia powinni mieć otwarty dostęp do szkół wyższych.

Szczególną wagę przywiązywał Dobrowolski do zapewnienia nauczycielom najwyższego wykształcenia, ustawicznie odnawianego.

SPASOWSKI WŁADYSŁAW, 1877–1941, pedagog, filozof i działacz lewicy nauczycielskiej; członek „Nowych Torów”. 1920–30 dyrektor Państwowych Kursów Nauczycielskich w Warszawie. Teoretyk wychowania, autor koncepcji społecznej szkoły pracy twórczej. W swojej pracy „ Wyzwolenie człowieka w świetle filozofii, socjologii, pracy i wychowanie ludzkości”. W publikacji tej zdecydowanie wyraził poglądy marksistowskie głosząc postulat wyzwolenia człowieka od wyzysku kapitalistycznego, jako konieczny warunek sprawiedliwości społecznej. Marksistowskie poglądy Spasowskiego spowodowały zwolnienie go w 1932 roku ze stanowiska dyrektora Pedagogium. Spasowski był autorem poglądu, w ramach którego postulował utworzenie 9-letniej ogólnokształcącej społecznej szkoły pracy twórczej. Szkoła ta, złożona z 2 szczebli ( 4+5) objąć miała wszystkie dzieci w wieku do 16 roku życia i stanowić podstawę dalszej systematycznej nauki o kierunku ogólnokształcącym i zawodowym. Funkcję szkół ogólnokształcących miały pełnić 2-letnie studia organizowane przez szkoły wyższe i przygotowujące do studiów wyższych. Jedną z podstawowych zasad projektu Spasowskiego była łączność szkoły z życiem, przez łączenie nauki w szkole z pracą produkcyjną. Był on też propagatorem poglądu o konieczności zapewnienia wszystkim nauczycielom wyższego wykształcenia.

BIBLIOGRAFIA

1.      Dzieje oświaty polskiej 1795-1945, R. Worczyńśki, 1980, Warszawa PWN

2.      Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, red. J. Śnieciński, 1995, Warszawa, Żak

3.      Historia wychowania, red. Ł. Kurdybacha, 1967, Warszawa, PWN

1