IPN_10.pdf

Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów. przez morze czerwone

??????

Przez Morze Czerwone

Kościół w polsce pod rządami komunistów

Walka o młodzież

przez morze czerwone . Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów

Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów. przez morze czerwone

SowieCkie wzory

wStęP

stycznej władzy z Kościołem katolickim było młode

pokolenie Polaków. Komuniści dążyli do stworzenia

i wychowania „nowego człowieka”, oderwanego od

wiary i oddanego całkowicie nowej ideologii. Rodziło

to naturalny konlikt z Kościołem, który urósł do

roli głównego wroga w batalii o dusze młodzieży.

Z wagi tej rywalizacji doskonale zdawał sobie sprawę

prymas Wyszyński, który stwierdził: „Jaka będzie

młodzież, taka będzie przyszła Polska i los Kościoła”.

W niniejszym numerze, ostatnim z serii „Przez Morze

Czerwone”, prezentujemy m.in. zarówno „ofensy wę

ideologiczną” władz, realizowaną przez ZMP, dzia-

łania duszpasterskie Kościoła, obejmujące młodzież

(Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, ruch oazowy,

duszpasterstwo akademickie i harcerskie), jak i różne

formy protestu młodych ludzi w obronie Kościoła.

Omówione problemy przybliżają nas do odpowiedzi

na pytanie, jak to się stało, że komunistom nie udało

się zdobyć dusz młodzieży, że mimo zmasowanej in-

doktrynacji i ateizacji kolejne pokolenia młodzieży

w ychow y wanej w Polsce Ludowej pozostał y katolickie.

Model bolszewicki

Gdy w strefę dominacji

Związku Sowieckiego

weszła Europa

Wschodnia, zbudowany

w latach dwudziestych

w ZSRR system edukacji

ateistycznej został

powielony na całym

obszarze sowieckiego

imperium.

Adam Dziurok

Z frontu walki

o dzieci i młodzież

bolszewicy przystąpili do walki

z religią. 23 stycznia 1918 r. Rada

Komisarzy Ludowych Rosyjskiej Federacji

Socjalistycznych Republik Radzieckich

wydała dekret o rozdziale Kościoła od pań-

stwa i szkoły od Kościoła, który usuwał re-

ligię jako przedmiot z nauczania szkolnego.

Dekret stał się fundamentem sowieckiej po-

lityki oświatowej, obowiązującym do 1991 r.

Po 1945 r. bolszewicki dekret z 1918 r. stał się

także wzorem naśladowanym w polityce

oświatowej w całej Europie Wschodniej.

Piętno Lenina

Najważniejsze punkty dekretu z 1918 r.

osobiście napisał przywódca bolszewików

Włodzimierz Lenin. Wzorował się przy tym

na innych rewolucyjnych aktach z przeszłości,

dotyczących tej tematyki. Artykuł 1. bolsze-

wickiego dekretu: „Kościół zostaje oddzielony

od państwa” powtarzał art. 1. dekretu o religii

wydanego przez Komunę Paryską w 1871 r.

Artykuł 9. stanowił, że szkoła zostaje całko-

wicie oddzielona od Kościoła. Oznaczało to,

że państwo nie dopuszcza do jakiejkolwiek

ingerencji Kościoła w wychowanie oraz za-

kazuje nauczania religii wśród młodzieży.

W luty m 1919 r. zlikw idowano w bolszew ickiej

Rosji stanowisko nauczyciela religii, a jesienią

tego roku nastąpiła likwidacja wszystkich

szkół wyznaniowych, które zostały upań-

stwowione. Natomiast Państwow y Komisariat

Oświaty, a więc odpowiednik późniejszego

ministerstwa edukacji, wydał rozporządze-

nie w ykonawcze „O szkole radzieckiej”, któ-

re zobowiązywało wszystkich kierowników

placówek szkolnych do natychmiastowego

usunięcia religii z listy przedmiotów szkol-

nych oraz zwolnienia wszystkich nauczycieli

tego przedmiotu, zarówno duchownych, jak

i świeckich.

Tuż po zakończeniu

okupacji, w nowej

sytuacji ustrojowej,

władze komunistyczne

podjęły walkę o dusze

dzieci i młodzieży.

partii komunistycznej i w znacznym stopniu

uznała program reformy szkoły proponowa-

ny przez komunistów za swój. Naukę religii

i katechetów dotychczas pracujących w szkole

zaczęto wszystkimi metodami propagando-

wymi, administracyjnymi, a także za pomocą

sankcji karnych „wypychać” z murów szkol-

nych. W szkołach, pod naciskiem władz oświa-

towych, nauczyciele i administracja szkolna

podjęli się przeprowadzić akcję usuwania

krzyży ze szkół – znaną pod nazwą dekru-

cyikacja. W miejsce krzyży weszły portrety

Bolesława Bieruta.

timur i jego drużyna

W ustnych dyrektywach wydawanych

kierownikom i nauczycielom szkół poleca-

no do walki ideologicznej o świecką szkołę

wciągać komitety rodzicielskie i „organiza-

cje postępowe”, w tym zwłaszcza Związek

Młodzieży Polskiej. Ze szkół podstawow ych

i średnich usunięto katolickie organizacje,

a ich członków poddano represjom, o czym

świadczą liczne procesy sodalisów mariań-

skich i ich opiekunów. Indoktrynacji poddano

dzieci i młodzież. Do kanonu lektur szkolnych

weszły książki tłumaczone z języka rosyjskie-

go, miejsce katechizmu zajęła obowiązkowa

lektura ty pu „Timur i jego druży na”. Od 1947

roku na terenie szkoły średniej i zawodowych

oprócz Ligi Morskiej i PCK mogły działać

tylko Związek Walki Młodych, Organizacja

Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Ro-

botniczego (OMTUR), Związek Młodzieży

Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici”

i Związek Młodzieży Demokratycznej. Uak-

tywniło swoją działalność Robotnicze Towa-

rzystwo Przyjaciół Dzieci (RTPD), później

przemianowane na Towarzystwo Przyjaciół

Dzieci. Jego głównym celem było organi-

zowanie kolonii, domów dziecka, poradni

społeczno-wychowawczych. W ośrodkach

prowadzonych przez TPD dzieciom zabra-

niano modlitw y i uczestniczenia w niedziel-

nej Mszy św. Placówki organizowane przez

TPD stały się poligonem doświadczalnym dla

szkoły ideologicznej, całkowicie zlaicyzo-

wanej i ateistycznej. Opór opinii katolickiej

przepłacili duchowni aresztami i więzienia-

mi, a w 1952 roku trzech biskupów śląskich

– wygnaniem.

Podziemna katecheza

Ustawą z 1961 roku o rozwoju systemu

oświaty i wychowania nauka religii została

wycofana ze szkół. W odpowiedzi na te szy-

kany Kościół zorganizował naukę religii

w salkach katechetycznych, w zakrystiach,

w wynajętych prywatnych pomieszczeniach,

i zaczął tworzyć własny system nauczania.

Dzieciom i młodzieży zaproponował letnie

rekolekcje z Bogiem, które niebawem prze-

kształciły się w bardzo silny ruch młodzie-

ży – ruch oazow y oraz stowarzyszenia typu

„Dzieci Maryi”. W podziemiu powoli zaczę-

ło odradzać się harcerstwo odwołujące się

do korzeni skautingu i swego założyciela

Roberta Baden-Powella. Przełom nastąpił do-

piero po 1989 roku. Instrukcją Ministerstwa

Edukacji Narodowej nauka religii w roku

szkolnym 1990/91 wróciła do szkół, co wcale

nie znaczy, że środowiska laickie i ateistyczne

pogodził y się z faktem, że podstawą w ychowa-

nia nowych pokoleń w Polsce ma na powrót

stać się Dekalog.

Dzieci z sierocińca bawią się lokomotywą z fotograią Stalina i napisem „ofensywa pokoju”

Penalizacja

nauki religii

Sow ieckiego. Wszędzie tam zakazano naucza-

nia religii dzieci i młodzieży. Osoby, które

próbowały omjać te przepisy, były surowo

karane. Jak pisze ks. Roman Dzwonkowski

SAC: „W aktach śledczych i oskarżeniach

księży polskich elementarne nauczanie

katechizmu przygotowujące do spowiedzi

i I Komunii Świętej, mające czysto religjny

charakter, określane jest jako wychowanie

dzieci w duchu antysowieckiego nacjonalizmu

p o l s k i e g o”.

Wszystkie te działania uzyskały nową

sankcję praw ną po 1945 r. Na przykład naucza-

nie religii na Litwie zostało zakazane na mocy

uchwały Rady Ministrów Litewskiej Socja-

listycznej Republiki Radzieckiej z 13 wrze-

śnia 1948 r. Podobne akty wydały sowieckie

rządy na Ukrainie i Białorusi. Wszędzie tam

katechizacja młodzieży była traktowana jak

działalność antyradziecka i karana wyrokiem

nawet do 10 lat łagrów. Wśród skazanych z tego

powodu byli nie tylko duchowni, ale i siostry

zakonne oraz katechetki świeckie. Represjo-

nowani byli także młodzież i rodzice, którzy

z dziećmi chodzili do kościoła.

Istotą bolszewickiego modelu edukacji

i oświaty powszechnej był całkowity zakaz

nauczania religii w systemie szkolnym oraz

prowadzenie systematycznej edukacji anty-

religjnej. To były także najważniejsze prze-

słanki podejmowania decyzji przez władze

PRL w odniesieniu do problematyki edukacji

i wychowania młodzieży.

24 sierpnia 1918 r. Ludowy Komisariat

Sprawiedliwości wydał rozporządzenie wy-

konawcze o sposobie wprowadzenia w życie

dekretu o oddzieleniu Kościoła od państwa

i szkoły od Kościoła, które m.in. zabraniało na-

uki religii w budynkach kościelnych. Na tym

jednak się nie skończyło. 3 stycznia 1922 r. w y-

dany został bowiem okólnik do naczelników

biur kościelnych w sprawie nauczania religii

w kościołach oraz w domach prywatnych, któ-

ry zakazywał nawet domowego wychowania

religjnego. Za czyn kryminalny uznawany

był jakikolwiek kontakt z duchownym oso-

by do lat osiemnastu. W 1922 r. w sowieckim

ustawodawstwie znalazło się pojęcie „prze-

stępstwa religjnego”, które obejmowało m.in.

każdy przejaw prowadzenia edukacji religj-

nej dzieci i młodzieży. Uzupełnieniem tych

działań była wydana jesienią 1928 r. poufna

instrukcja Ludowego Komisariatu Oświa-

ty, zalecająca nauczycielom inwigilowanie

uczniów oraz ich rodziców pod kątem spraw

religjnych. To dziedzictwo sowieckiej peda-

gogiki lat dw udziestych było staw iane za wzór

także w późniejszym okresie.

kresy były pierwsze

Sowieckiego modelu ateistycznego w y-

chowania najwcześniej doświadczyli Polacy

na Kresach II RP, które po sowieckiej agresji

17 września 1939 r. stały się częścią Związku

program wychowania nowego czło-

wieka – socjalistycznego. W tej wal-

ce głównym celem stało się usunięcie nauki

religii ze szkół. Początkowo, w imię neutral-

ności światopoglądowej, aktywiści Związku

Nauczycielstwa Polskiego inspirowani przez

lew icow ych ideologów z środow isk komuni-

stycznych, ale również i peeselowskich zaczęli

lansować idee ponadpartyjneego wychowa-

nia młodzieży w duchu „nieprzemjających

wartości równości i braterstwa”.

zmiany w prawie

Podstawą prawną zmian, które zaczęły

kształtować nowe oblicze szkoły w całym

kraju, była konstytucja marcowa z 1921 roku.

Artykuł 120. konsty tucji, przew idujący obliga-

toryjne nauczanie religii w szkole,po wojnie

zinterpretowano w świetle artykułów 111. i 112.,

mówiących o wolności sumienia i wyznania.

Odtąd nauka religii w szkołach podstawowych

i średnich przestała być obowiązkowa, a decy-

dującą rolę w posyłaniu dzieci na lekcje religii

zaczęli odgrywać rodzice dziecka. Po 1948

roku większość członków ZNP przymuszo-

na, a częściej przekonana, wstąpiła w szeregi

ks. Jerzy myszor

Andrzej Grajewski

J edny m z najważniejszych „frontów walki” komuni-

N atychmiast po zdobyciu władzy

N a wzorach sowieckich zaczęto budować

przez morze czerwone . Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów

Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów. przez morze czerwone

zMP waLCzy z kośCiołeM

zlot młodych przodowników pracy, warszawa 1952 r.

powinna żyć”. Działania te obejmowały dwa

głów ne etapy. Pierwszy m było spowodowanie

akcesu młodych ludzi w szeregi OH i ZMP

lub – przynajmniej – skorzystania przez nich

z propozycji spędzenia wolnego czasu (roz-

gry wki sportowe, w ycieczki czy praca w kół-

kach zainteresowań i zespołach artystycz-

nych): „My nie będziemy się bić o to – mówił

przewodniczący ZW ZMP w Lublinie Bolesław

Nazimek – by młodzież [nie] wierzyła księdzu,

bjemy się, by młodzież przychodziła do nas”.

Zetempowską ofertę rozrywkową i kulturalną

traktowano jak swoistą przeciwwagę dla uro-

czystości religjnych: „Dobrze by było – mówił

w 1951 r. jeden z aktywistów – zorganizować

wycieczkę, wtedy dzieci nie poszłyby do ko-

ścioła i zrozumiałyby, że ta wycieczka daje im

więcej niż kościół”.

Uświadamianie młodzieży

Drugim etapem była już tzw. akcja uśw ia-

damiająca – często w ramach rozrywki – której

uzupełnieniem było zetempowskie szkolenie

masowe. Jej celem było zdyskredytowanie

w oczach młodych ludzi Kościoła katolickiego,

jako „starej instytucji siejącej fałszywy pogląd

na świat” i realizującej – przez swoją hierar-

chię (szczególny cel ataku propagandowego)

– „wrogie” cele (aktyw terenowy otrzymał

zadanie „demaskowania antypolskiej, impe-

rialistycznej polityki Watykanu i reakcyjnej

postawy episkopatu polskiego w stosunku

do realizacji socjalizmu w Polsce”). Kapłanów

pokazywano jako grupę przeciwstawiającą się

„postępowi społecznemu” i „wysługującą się

kapitalistom”. W trakcie jednej z pogadanek

głoszono, że „księża pomagali kapitalistom

w wyzyskiwaniu ludzi pracujących, nazy-

wając bezbożnikiem każdego, kto nie chciał

być roboczym bydlęciem fabrykanta albo

dziedzica. W czasie okupacji niemieckiej

księża z powiatu przeworskiego wydali ge-

stapowcom radykalnych działaczy chłopskich

i w iciow ych, którzy zginęli z rąk niemieckich

żandarmów. Po wojnie plebanie i klasztory

były przytuliskiem dla wszelkiego rodzaju re-

akcyjnych bandytów, anglosaskich szpiegów

i pospolitych zbrodniarzy”. Do tego dochodzi-

ło również sugerowanie rzekomych „prohi-

tlerowskich sympatii” Stolicy Apostolskiej.

Prowadzący wieczór poświęcony twórczości

Juliusza Słowackiego miał podkreślić, że „rola

Watykanu nie zmieniła się obecnie. W czasach

Słowackiego Watykan popierał cara, w czasie

ostatniej wojny błogosławił Hitlerowi, dziś

podsycając do nienawiści do Polski, obiecuje

Niemcom nasze ziemie zachodnie. Watykan

zmienia tylko pana – kiedyś car, później Hitler,

dziś – pan Harry Truman”.

„Chcemy, by wszyscy członkowie

zMP byli ateistami”

zakonnice z namysłowa na Dolnym Śląsku, prowadzące ośrodek wychowawczy

dla młodzieży, zostały w 1951 r. oskarżone o znęcanie się nad podopiecznymi,

którym m.in. zabraniały wstępowania do zmp

Z sutanną

będziemy walczyć

kolejnego etapu „uświadamiania”. Skutkiem

winno stać się nie tylko odrzucenie Kościoła

jako „archaicznej i wrogiej” instytucji, lecz

również przeniesienie tego sposobu jego

postrzegania na głoszone przez księży za-

gadnienia dogmatyczne (zakwestionowanie

wiary). Autor odpowiednio sfabrykowanego

życiorysu Mikołaja Kopernika przekonywał,

że nauki Kościoła wchodzą w skład „nad-

budowy” systemów politycznych, stając się

przez to implicite „fałszywe”, oraz służą je-

dynie utrzymaniu ludzi w ciemnocie. Przy

okazji indoktrynowani winni włączyć się

do ustaw icznej „walki klasowej”, miało temu

służyć m.in. zdeprecjonowanie zasad chrze-

ścjańskiej etyki: „Młodzież często nie wierzy

w podłość wroga – mówił jeden z aktywistów

– a wierzy, że człowiek jest dobry i że zawsze

można się dogadać. Musimy tej młodzieży

zawsze wyjaśniać i mówić o podłości wroga

i metodach walki z nim”.

Pożądany m, choć nie ostateczny m celem

zetempowskiej propagandy antykościelnej

była ateizacja młodych Polaków. Sam pro-

ces miał się odbywać stopniowo: „Chcemy

– mówił Berman – by kadra ZMP była cał-

kowicie ateistyczna, i stawiamy jej wysokie

wymagania. Chcemy mieć kadrę o skrysta-

lizowanym światopoglądzie. Aktyw ZMP

chcemy zbliżyć do tego. Jeśli zaś idzie o człon-

ków ZMP, to chcemy także nieustannie dążyć

do tego, by podniosły się nasze wymogi świa-

topoglądowe, chcemy hartować ich w tym

duchu tak, by w końcu wszyscy członkowie

ZMP byli ateistami”.

Odejście od katolicyzmu nie było jed-

nak wystarczającą przesłanką dla uzna-

nia kogoś za sojusznika nowego systemu,

gdyż „człowiek niewierzący – mówił jeden

z aktywistów – nie jest jeszcze marksistą”.

Ostatecznym efektem winna stać się bowiem

„konwersja” na nową w iarę w „przeobrażają-

ce św iat idee marksizmu-leninizmu” (według

propagandy, „jedy ną naukę, która tłumaczy,

dlaczego kapitalizm niesie nędzę i bezrobo-

cie, która uczy, jak należy walczyć z kapita-

lizmem i jak zbudować nowy ustrój”). Dalej

młodzież miała uwierzyć, że tylko w ramach

socjalizmu/komunizmu człowiek będzie

mógł osiągnąć najwyższy poziomo własnej

ewolucji oraz „w pełni wykorzystać prawa

przyrody” i podporządkowywać „jej energię

i bogactwa swym interesom”.

„Tam, gdzie do tej walki

(klasowej) zaplącze się

sutanna, będziemy z nią

walczyć i usuwać

z naszego terenu”.

w sobie ilozoiczne treści ideologicznej re-

akcji i nieustannie przekłada je na masy”.

Chodziło zatem o ograniczenia społecznej

roli Kościoła katolickiego przez pozbawienie

go wpływów i dokonanie laicyzacji „szero-

kich mas ludowych”, zwłaszcza młodzieży.

Ta grupa społeczna została bowiem przez

komunistów uznana za naturalnego sojusz-

nika w ich walce z pozostałościami „starego

s y t e m u”.

„Bijemy się, by młodzież

przychodziła do nas”

komunistów Związek Młodzieży Polskiej

(powstały w lipcu 1948 r.), który zmonopoli-

zował cały proces wychowania; symbolem

stała się kasata Związku Harcerstwa Polskiego

(funkcjonował on później jako część ZMP pod

nazwą Organizacja Harcerska). Do tego do-

szła decyzja Episkopatu Polski o zaw ieszeniu

działalności katolickich organizacji (listopad

1949 r.). Sytuacja ta oznaczała pozbawienie

młodzieży możliwości legalnej działalności

poza strukturami kontrolowanymi przez

komunistów.

Cytowane we wstępie słowa Józefa Ozgi-

-Michalskiego z prezydium ZMP wskazały

cele komunistycznej organizacji, która miała

uświadamiać „młodzież zbałamuconą przez

rozpolitykowanych księży”, pokazując jej, „jak

L ata 1948–1956 stanowiły trudny okres

w dziejach polskiego Kościoła katolic-

kiego, który dla władz komunistycznych

stał się wówczas jednym z najważniejszych

przeciwników. W 1947 r. Komitet Centralny

Polskiej Partii Robotniczej uznał go za „mate-

rialną siłę hamującą, ponieważ koncentruje

Jednym z realizatorów planów ideolo-

gizacji młodego pokolenia, w tym jego ate-

izacji, stał się w pełni dyspozycyjny wobec

Ukształtowanie negatywnego wizerun-

ku Kościoła katolickiego w sferze politycz-

nej i społecznej miało ułatwić realizację

Jacek witold wołoszyn

przez morze czerwone . Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów

Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów. przez morze czerwone

oPór

Partia, przystępując

do realizacji planów

„budowy nowego

człowieka”, za szczególnie

groźne uznawała

niekomunistyczne

organizacje

młodzieżowe.

KSM musi

zniknąć

we organizacje katolickie i ich aktyw.

Zaznajomić się z ich strukturą, rozpra-

cować, czy i w jakim stopniu stanowią bazę

dla podziemia względnie uprawiają niele-

galną i półlegalną działalność. Paraliżować

ich wrogą działalność. Na ile na to warun-

ki pozwolą – rozwiązywać poszczególne

szczególnie szkodliwe ogniwa” – nakazy-

wała jesienią 1947 r. swym podwładnym

Julia Brystygierowa odpow iedzialna w MBP

za walkę z Kościołem.

UB przeciwko kSM

Uwagi te odnosiły się między innymi

do organizacji młodzieżowych, w tym Kato-

lickiego Stowarzyszenia Młodzieży. Pierwszą

instrukcję w sprawie zwalczania KSM wy-

dano w MBP latem 1947 r. W województwie

krakowskim, które reprezentanci czerwonej

władzy uznawali za „wysoko sklerykalizo-

wane” i dotknięte „fanatyzmem religjnym”

– bezpieka przystąpiła do walki z KSM

z dużym rozmachem. Tuż po ogłoszeniu in-

strukcji z lata 1947 r., jej funkcjonariusze

raportowali do centrali: „w zw iązku z silniej-

szą akcją organizowania się K[atolickiego]

S[towarzyszenia] M[łodzieży] M[ęskiej] za-

żądaliśmy od władz administracy jnych na te-

renie województwa świadectw moralności

i pełnoletniości członków zarządu. Przy tym

poleciliśmy PUBP paraliżować operatywnie

powstawanie oddziałów KSMM”.

Przeszkadzać i rozwiązywać

U becy nie ograniczali się jednak do unie-

możliwiania powstawania nowych komórek,

ale przede wszystkim uderzali w istniejące

już ogniwa organizacji. Meldowali więc mię-

dzy innymi:

„Na terenie Tarnowa został zorganizo-

wany kurs instruktorski KSM. Miejscowy

UB rozwiązał w.w. kurs”;

„Na terenie powiatów: myślenickiego, wa-

dowickiego, ży wieckiego i chrzanowskiego

KSMM chciało urządzać akademie ku czci

Chrystusa Króla, na które nie otrzymali

p oz wolen ia”;

„W powiecie myślenickim K[atolickie]

S[towarzyszenie] M[łodzieży] Ż[eńskiej], któ-

ra występuje pod nazwą »Żywy Różaniec«

po wojnie w większości szkół wisiały krzyże

edward chachlica, żołnierz now, współpracownik emigracyjnej rady politycznej,

działacz KSm, w procesie kurii krakowskiej skazany na karę śmierci

Młodzi proszą i protestują

Młodzi ludzie

wielokrotnie w yrażali

swój sprzeciw

wobec ograniczania

praw Kościoła

w komunistycznej Polsce.

kończył się wezwaniem: „Nie przychodźcie

do szkoły w niedzielę. Jeśli nikt nie przyjdzie,

to nie ukarzą nikogo. Pamiętajcie, że pierwej by-

liście katolikami, a dopiero później uczniami”.

Tego typu próśb i protestów było wiele w skali

kraju. Nasilały się one w momentach wzmożo-

nej walki z Kościołem. Na przykład po procesie

„kurii krakowskiej”, mieszkający w internacie

uczniow ie szkoł y zawodowej w Żaganiu inicjo-

wali śpiew pieśni religjnych po porannych

i wieczornych apelach. Było to dowodem od-

porności młodzieży na ideologiczne „pranie

mózgów”. O postawie młodzieży wobec antyko-

ścielnej polityki komunistów św iadczyć może

też fragment anonimowej odpowiedzi na list

aktywisty ZMP z Zielonej Góry zamieszczony

w „Sztandarze Młodych”: „Młodzież polska

pogardza zaślepieńcami czczącymi darwinizm

i marksizm, których celem jest wyrwanie du-

cha polskości i Chrystusa z duszy młodego

pokolenia”.

Dobry uczynek

Najbardziej niebezpieczną formą oporu

wobec władzy „wyrywającej młodzież z rąk

Kościoła” była konspiracja młodzieżowa.

Głównie w latach 40. i 50. powstawały setki

tajnych organizacji młodzieżowych, które

w swych programach często odwoływały się

do haseł obrony wiary i Kościoła. Szczególnie

po likw idacji ZHP i rozw iązaniu stowarzyszeń

katolickich w 1949 r. konspirację zasiliło w ielu

młodych katolików. Jak stwierdził jeden z zało-

życieli organizacji Obrońcy Kościoła, „obecny

ustrój walczy w Polsce z Kościołem i dlatego

musieliśmy występować jako obrońcy Ko-

ścioła”. Przykładem determinacji, a zarazem

pewnej naiwności, była koncepcja założyciela

Polskiej Organizacji Podziemnej ze Święto-

chłowic, który liczył, że w wyniku konliktu

władz komunistycznych z Kościołem dojdzie

do otwartej walki, w której jego grupa przyj-

mie rolę obrońców wiary. Konkretne działa-

nia podjęła organizacja Ruch Oporu Armii

Krajowej, skupiająca warszawską młodzież

robotniczą, która po aresztowaniu prymasa

Wyszyńskiego kolportowała ulotki w jego

obronie. Jedna z największych dolnośląskich

młodzieżow ych organizacji antykomuni-

stycznych Wrocław–Północ–Proletariat za-

kładała m.in. opór przeciwko polityce władz

wobec Kościoła. Jeden z jej członków został

pobity podczas przesłuchania, gdy stwierdził,

że nie wspomniał podczas spowiedzi o swej

pracy konspiracy jnej, gdyż nie uważał swojej

działalności „za grzech”, raczej sądził, że „wal-

ka z komunizmem to dobry uczynek”.

Adam Dziurok

P ytamy się, Kochany nasz Opiekunie,

Ks. mieczysław noworyta, w latach 1945–1949 sekretarz generalny KSmm, aresztowany

w 1952 r. w związku ze sprawą kurii krakowskiej

czy wolno nam zatrzymać wiszący

od roku ubiegłego i zakupiony z wła-

snych składek krzyżyk, znak polskiej i kato-

lickiej młodzieży” – interweniowali u prezy-

denta Bieruta w 1952 r. uczniowie technikum

mechaniczno-elektrycznego w Gdańsku

w sprawie zdjętego krzyża w sali szkolnej. Kilka

lat wcześniej w Lublińcu 33 uczniów wystąpiło

z żądaniem „powieszenia krzyża na naczel-

nym miejscu”, a następnie protestacyjne wyszło

ze szkoł y. Z kolei w Pszczy nie UB odnalazł ulot-

ki nawołujące młodzież do buntu: „Koleżanki

i Koledzy! Rozporządzeniem Kuratorium mamy

w niedzielę iść do lasu czyścić go, mamy iść

o 6 rano. A co będzie z naszym obowiązkiem

wysłuchania mszy św. w niedziele?”. Apel

urządziło w dniu 18 I [19]48 r. opłatek bez

zezwolenia. Sprawę skierowano do Referatu

Karnego w Starostwie Powiatowym w Myśle-

nicach. Drugi wypadek miał miejsce w po-

wiecie ży wieckim, gdzie KSM urządziło

sobie zabawę bez zezwolenia. W tej sprawie

przesłuchano księdza”;

„Na terenie innych powiatów przeszka-

dzaliśmy przy pomocy Starostwa i MO w po-

wstawaniu now ych kół w urządzaniu zabaw

i akademii”…

Likwidacja

Wkrótce bezpieka, przy współpracy z te-

renow y mi organami wład z y Polski „ludowej”,

rozpoczęła akcję administracyjnego likwi-

dowania istniejących kół KSM, a ostatecz-

nie organizację rozwiązano jesienią 1949 r.

Jednocześnie wykorzystywano wszelkie

nadarzające się okazję do propagandowego

uderzania w katolickie organizacje młodzie-

żowe. Szczególnie chętnie eksponowano fakt

przynależności do nich osób skazywanych

za działalność niepodległościową – przedsta-

wianą wówczas najczęściej jako kryminalną.

Po rozwiązaniu organizacji zhańbione miało

zostać także jej dobre imię, a jej działacze

mieli uchodzić za w ykolejeńców z marginesu

społecznego.

Filip musiał

S ystematycznie rozpracowywać maso-

przez morze czerwone . Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów

Kościół w Polsce Pod rządami Komunistów. przez morze czerwone

oazy woLnośCi

Młodość + Ewangelia

= Kłopoty

młodzież

akademicka

stojąca na wew-

nętrznym

dziedzińcu

Jasnej Góry.

zdjęcie

operacyjne SB

„… najpiękniejszym

owocem ruchu

[oazowego] są sami

jego uczestnicy,

tysiące młodych,

pełnych entuzjazmu,

gotowych oddać życie

za Ewangelię”.

W 1978r. – 30 tys. „Najgorsze” miało nadejść

w połowie lat 80., kiedy liczba uczestników

letnich oaz rekolekcyjnych regularnie prze-

kraczała 75 tys.

Obaw y władz w y wołane rosnącą popular-

nością oaz – z perspektywy kilkudziesięciu

lat – należy uznać za uzasadnione. Ruch Świa-

tło–Życie przełamał monopol państwa na or-

ganizowanie letniego wypoczynku młodzieży

i wyrósł na groźną konkurencję w kształtowa-

niu postaw młodego pokolenia. Z atrakcyjną

formą letnich rekolekcji – dwutygodniowych

obozów w górskich miejscowościach – szedł

w parze równie atrakcyjny przekaz, stresz-

czony przez samego założyciela w pojęciu

nowej kultury. Chodziło w nim o uwolnienie

człowieka od wszystkiego, co poniża jego god-

ność, o przeciwstawienie się niebezpiecznym

trendom cywilizacyjnym, o kształtowanie

człowieka samodzielnego w myśleniu i war-

tościowaniu, gotowego przeciwstawić się złu

i porzucić lęk o konsekwencje takiej postawy.

Rekolekcje oparte były na aktywnej współpra-

cy uczestników z prowadzącymi – kapłanem

i grupą animatorów, którzy byli rówieśnikami

uczestników. Owocem było wpojenie młodym

uczestnikom rekolekcji praktyki systematycz-

nej lektury Pisma Świętego i wspólnej modlitwy

w formie znanej dotychczas raczej z Kościołów

protestanckich. Do tego dochodził bezpośredni

kontakt z kapłanem i indy w idualne traktowa-

nie każdego z uczestników.

kto się boi

O dziwo, władze administracyjne i bezpie-

kę bardziej niepokoiło to, że „ks. Blachnicki

zaopatrywał każdego animatora w komplet

materiałów do prowadzenia pracy z grupami

w paraiach”, które drukowane były poza za-

sięgiem cenzury. Za niebezpieczne uznawano

kontakty polskiej młodzieży oazowej z rówie-

śnikami z Czech, Słowacji, a w szczególności

z przedstawicielami międzynarodowego ruchu

misyjnego AGAPE. Drażniły także krzyże roz-

stawiane przez oazowiczów na górskich szla-

kach, w trakcie odpraw ianych tam nabożeństw

Drogi Krzyżowej. Podjęte w 1977 r. na szeroką

skalę próby powstrzymania oaz okazały się

nieskuteczne. Grzy w ny dla właścicieli kwater

udostępnianych na rekolekcje, administracyj-

ne nakazy zamknięcia „nielegalnych kolonii”,

uniemożliwianie dokonywania zakupu arty-

kułów spożywczych w miejscowych sklepach,

a nawet próba obciążenia odpowiedzialnością

za pożar we wsi – wszystko to dawało efekt

chwilowy. Ks. Franciszek Blachnicki mawiał:

„Oni się boją! Dlaczego w ięc my się ich boimy?”.

T a opinia niemieckiego czasopisma

wydawanego przez „Kirche in Not”,

przytoczona w dokumencie Wydziału

Spraw Wewnętrznych Urzędu Wojewódzkiego

w Nowym Sączu z listopada 1978 r., to jeden

z kluczow ych argumentów, by uznać ruch oa-

zowy za zjawisko ze wszech miar niepokojące

i zagrażające władzy komunistycznej.

Groźny konkurent

Stworzony przez ks. Franciszka Blachnic-

kiego Ruch Światło–Życie od lat 60. ub. wieku

w miesiącach letnich organizował rekolekcje

dla młodzieży. W 1970 r. uczestniczyło w nich

ok. 1 tys. osób. Pięć lat później było to już 14 tys.

„Wierni” studenci

Wyższe uczelnie

w PRL-u były polem

walki o dusze i umysły

młodej inteligencji

pomiędzy władzami

komunistycznymi

a Kościołem katolickim.

z opozycją, założył sprawę obiektową, kryp-

tonim „Wierni”, na krajowe duszpasterstwo

akademickie. W ramach tej spraw y wszystkie

terenowe Wydziały III KW/KM MO, których

terytorium obejmowało ośrodki akademic-

kie, prowadziły obserwację poszczególnych

duszpasterstw. Służba Bezpieczeństwa bacznie

przyglądała się świątyniom, w których odby-

wał y się nabożeństwa dla studentów. W 1961 r.

milicja wtargnęła nawet do kościoła domini-

kanów w Poznaniu, by „rozwiązać nielegalne

zebranie”. Niemal każdy z ośrodków DA oraz

pracujący w nich księża byli stale inw igilowani.

SB korzystała także z podsłuchów instalowa-

nych w mieszkaniach lub telefonach najbar-

dziej aktywnych studentów i duchownych.

Kontrolowano także pry watną korespondencję

igurantów. Jednak by zapewnić sobie stały

dopływ informacji o DA, funkcjonariusze roz-

wjali sieć tajnych współpracowników. Tylko

w województwie katowickim zarejestrowanych

było co najmniej 30 TW. SB w większości wer-

bowała samych akademików, którzy uczestni-

czyli w spotkaniach i nabożeństwach. W w ielu

przypadkach, na podstawie zebranych w ten

sposób informacji, SB szykanowała i nękała

studentów poprzez wezwania na rozmowy oraz

aresztowania, zwłaszcza w czasie obchodów

milenjnych. Doprowadziła również do rele-

gowania z uczelni studentów zaangażowanych

w działalność DA. Zdarzały się także pojedyn-

cze przypadki proboszczów, którzy donosili

na wikarych pracujących w paraii z młodzieżą.

Władze interesowały się także wszelkimi wy-

jazdami organizowanymi przez ośrodki DA.

Zorganizowanie obozu akademickiego mogło

być pretekstem do wytoczenia postępowania

sądowego i wymierzenia kar administracyj-

nych dla opiekuna duchownego, co spotkało

m.in. ks. Norberta Ruckiego z DA w Łodzi.

trudne pielgrzymowanie

Jednak największym wyzwaniem dla SB

były pielgrzymki na Jasną Górę, gdzie młodzież

spotykała się z hierarchią kościelną. Władza

robiła więc wszystko, by utrudnić studentom

wzięcie w nich udziału. W 1961 r. minister szkol-

nictwa wyższego wystosował nawet pismo

do rektorów, by ci, pod groźbą dyscyplinarnych

konsekwencji, nie dopuścili do ich wyjazdów.

Funkcjonariusze mobilizowali także swoich

TW, którzy na bieżąco informowali o tym,

co działo się na Jasnej Górze. Przy ich pomocy

dezorganizowali transport, łączność i zaopa-

trzenie. Funkcjonariusze nagrywali również

kazania i fotografowali pątników.

Mimo stosowania coraz drastyczniejszych

środków, SB nie udało się ograniczyć zasięgu

oddziaływania duszpasterstwa akademickie-

go. Przeciwnie. Studenci pozostali mu wier-

ni, a wybór Karola Wojtyły na papieża i jego

pierwsza w izy ta w kraju spowodowały jeszcze

większy jego rozwój.

Andrzej Sznajder

sumus”, 9 maja 1953 r., episkopat za-

twierdził wytyczne dla duszpasterstwa

akademickiego. Od tej chwili lokalni biskupi

powoły wali w miastach akademickich duszpa-

sterzy, którzy swoją opieką duchową mieli objąć

środowiska wyższych uczelni. Ich zadaniem

było organizowanie życia religjnego, dni sku-

pienia, rekolekcji, wykładów oraz pomocy naj-

bardziej potrzebującej młodzieży. W ten sposób

hierarchia chciała wychować nowe pokolenie

inteligencji katolickiej, które w przyszłości

miało być silnie związane z Kościołem.

kryptonim „wierni”

Rozwjające się Duszpasterstwo Akademic-

kie (DA) niepokoiły władze państwowe. Jednak

dopiero 4 stycznia 1961 r. Wydział IV Depar-

tamentu III MSW, który zajmował się walką

Sługa Boży ks. Franciszek Blachnicki

po prawej: wisła-Kozińce 1982 r. Droga Krzyżowa podczas rekolekcji oazowych

ewelina małachowska

D zień po słynnym memoriale „Non pos--

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: