1.WEBQUEST.doc

WEBQUEST: metoda pracy z uczniami

Autor: Dorota Kwiatkowska, Magdalena Lewandowska   

22.05.2003.

System edukacji stawia sobie, jako jedno z zadań, przygotowanie uczniów do życia we współczesnym świecie. Edukacja musi, więc dostosować się do zmieniających się warunków i rozwoju cywilizacji - nie może działać w oderwaniu od rzeczywistości, nie może, więc również działać bez współczesnej technologii

Wstęp

System edukacji stawia sobie, jako jedno z zadań, przygotowanie uczniów do życia we współczesnym świecie. Edukacja musi, więc dostosować się do zmieniających się warunków i rozwoju cywilizacji - nie może działać w oderwaniu od rzeczywistości, nie może, więc również działać bez współczesnej technologii informacyjnej. Technologie informacyjne, to już nie tylko pomoc dydaktyczna - są one wykorzystywane w chyba wszystkich dziedzinach nauki i nie są już dodatkiem, ale integralną częścią tych dziedzin, dlatego powinny być również integralną częścią procesu ich nauczania. 1
Artykuł poniższy przedstawia możliwości i zalety wykorzystania Internetu jako technologii wspomagającej nauczanie tradycyjne. Jego celem jest przedstawienie mało popularnej i znanej jeszcze w Polsce metody nauczania WebQuest, wykorzystującej Internet jako źródło informacji oraz jako narzędzie uczące celowego i rozsądnego korzystania z zasobów wirtualnego świata.
Przez metodę nauczania rozumiemy, zgodnie z definicją W. Okonia, celowy i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem, umożliwiający temu ostatniemu opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce oraz rozwijanie zainteresowań i kompetencji umysłowych. 2

Wykorzystanie Internetu w edukacji

Internet jest wykorzystywany w edukacji w różny sposób: może być „tylko” źródłem informacji (i narzędziem do ich poszukiwania), wspomagającym nauczanie tradycyjne, może być też pośrednikiem między uczniami i nauczycielem w procesie nauczania (e-learning, gdzie komunikacja między podmiotami nauczania jest realizowana wyłącznie za pośrednictwem Internetu, oraz - coraz bardziej popularny - blended learning, który łączy w procesie nauczania e-learning z zajęciami prowadzonymi metodą tradycyjną).
Pedagogika medialna wskazuje na dwie cechy Internetu, które sprawiają, że ma on istotne walory edukacyjne:

1.     Operuje on wszystkimi rodzajami kodów: słownym, obrazowym i działaniowym.

2.     Jest medium interaktywnym (interakcyjnym), a więc umożliwiającym i wymuszającym wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch osób lub obiektów. 3

Edukacyjne walory Internetu, w świetle wymienionych cech, rysują się, następująco:

1.     Internet jest medium bogatym w informacje, podawane w bardzo różnorodnych formach. Jego wykorzystanie w pracy z uczniami wpływa na poszerzenie ich pola poznawczego. Poprzez bogactwo zasobów sieć sprawia, że proces poznania staje się interesujący i zindywidualizowany, a co za tym idzie angażujący emocjonalnie.

2.     Internet umożliwia nie tylko docieranie do informacji, ale również ich przechowywanie, przekształcanie i przesyłanie, bez ograniczeń przestrzennych i czasowych, dzięki czemu zapewnia wszystkie rodzaje poglądowości: ilustratywną, operacyjną i wyobrażeniową.

3.     Internet daje szansę na rozwój nauczania problemowego, co w kontekście stosowanych dotychczas w nauczaniu tradycyjnym metod podawczych, jest jego istotnym walorem. Przed nauczycielami, przyzwyczajonymi do przekazywania (opowiadania, wykładania) treści nauczania stawia on nowe wyzwanie - budowania takich zadań, które pozwolą uczniom samodzielnie konstruować swoją wiedzę, w oparciu o zasoby internetowe. Ale również „stawia wymagania” uczniowi, bo jako medium interaktywne domaga się od niego różnorodnej aktywności.

4.     Internet wprowadza nowe formy porozumiewania się nauczycieli, uczniów i rodziców - nauczyciel ma możliwość przekazywania poprzez sieć (umieszczając na serwerze szkolnym) różnorodnych informacji dla uczniów i ich rodziców, może również np. kontaktować się z rodzicami i uczniami za pomocą poczty elektronicznej.

5.     Wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych przez ucznia w szkole oznacza także ich późniejsze wykorzystanie w życiu dorosłym. Działanie takie jest, więc istotne w kontekście wprowadzania społeczeństwa polskiego do społeczeństwa informacyjnego. 4

Badania eksperymentalne nad efektywnością wykorzystania technologii informacyjnych w procesie kształcenia na lekcjach w szkole podstawowej i gimnazjum wykazały, że użycie tychże technologii sprzyja:

1.     większemu zainteresowaniu tematem lekcji i większej satysfakcji uczniów z udziału w lekcji (większemu zaangażowaniu uczniów na lekcji);

2.     wyższemu poziomowi i bardziej zróżnicowanym formom aktywności uczniów;

3.     większej koncentracji uczniów, lepszemu wykorzystaniu czasu lekcji;

4.     większemu przyrostowi wiedzy, osiąganiu lepszych wyników nauczania;

5.     nabywaniu przez uczniów kompetencji związanych z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych w różnych sytuacjach życiowych. 5

Aby nie powstało wrażenie, że Internet, w kontekście pracy z młodymi ludźmi, posiada same walory, należy wspomnieć o zagrożeniach, jakie są związane z jego użytkowaniem. Na ten temat pojawiło się już niemało publikacji, zarówno zagranicznych, jak i polskich. W tym miejscu warto jednak wspomnieć o zagrożeniach związanych z treściami, jakie zawiera Internet, omawiana w artykule metoda wykorzystuje, bowiem Internet właśnie jako źródło informacji i narzędzie do ich poszukiwania. M. Braun-Gałkowska wymienia m.in. następujące zagrożenia, związane z zawartością stron internetowych: 6

1.     Poprzez Internet mamy dostęp do wielkiej liczby informacji, zarówno cennych, jak również mało wartościowych, czy wręcz fałszywych. Selekcja informacji i ich hierarchizowanie jest dla użytkownika trudna i często przerasta jego umiejętności.

2.     Zawartość Internetu jest bardzo różnorodna, jednak stronami szczególnie często odwiedzanymi są strony z pornografią (również prezentującą dewiacje, przemoc i pedofilię). Na strony takie można trafić także przypadkiem, przy poszukiwaniu innych informacji.

3.     W Internecie jest bardzo dużo reklam, działających w sposób zamierzony (zachęcenie odbiorcy do zakupienia określonego towaru) i niezamierzony (nie doprowadzający do zakupów, ale powodujący zmiany w psychice przez sam kontakt z reklamą): pobudzenie różnych emocji, takich, jak łakomstwo, pożądanie seksualne i pragnienie posiadania, które to emocje te wzmacniają orientację życiową typu mieć).

4.     Internet „wciąga” i pochłania wiele czasu - wielość i różnorodność informacji nierzadko prowadzi do wielogodzinnego przesiadywania przed komputerem, kosztem relacji rodzinnych i przyjacielskich (korzystanie z Internetu jest zajęciem indywidualnym, a jeżeli prowadzi do nawiązania znajomości, są to znajomości specyficzne). 7

Wykorzystanie Internetu w procesie nauczania pozwala w pewnym stopniu niwelować opisane wyżej zagrożenia. Liczba informacji, z jakimi styka się człowiek jest ogromna, i dynamicznie rośnie. Wykorzystywanie Internetu w szkole kształtuje u uczniów umiejętność poruszania się w gąszczu informacji, świadomego wybierania informacji ważnych, a filtrowania tych błahych i nieprawdziwych. Uczy również korzystania z Internetu jako narzędzia pracy, nie tylko zabawy, rozrywki, nawiązywania kontaktów towarzyskich, badania zaś wykazują, że rozmiar negatywnego wpływu tego medium jest zróżnicowany, w zależności od tego, do jakich celów jest on wykorzystywany. Badania użytkowników Internetu przeprowadzone przez E.B. Weisera wykazały, że cele, którymi kierują się jego użytkownicy można podzielić na dwie główne kategorie: (1) Regulacja Socjoafektywna (SAR), inaczej mówiąc nastawienie afiliacyjne wobec Internetu oraz (2) Uzyskiwanie Dóbr i Informacji (GIA), czyli nastawienie utylitarne, praktyczne. 8 Jeżeli internauta przejawia orientację SAR, efektem częstego korzystania z Internetu może być pogorszenie jego samopoczucia, szczególnie w zakresie funkcjonowania w relacjach społecznych. Jeżeli jednak cele użytkownika można zaliczyć do kategorii GIA, jego funkcjonowanie poprawia się, również w zakresie integracji społecznej.

Metoda WebQuest

Interesującą metodę wykorzystującą Internet jako narzędzie wspomagające tradycyjny proces nauczania zaproponowali naukowcy z San Diego University: Tom March i Bernie Dodge. Pojęcie WebQuestu zostało wprowadzone w połowie lat dziewięćdziesiątych przez B. Dodge’a dla określenia angażującego uczniów działania nastawionego na dociekanie, badanie, w którym wykorzystywane są narzędzia internetowe i gdzie większość lub wszystkie wykorzystywane informacje pochodzą z Internetu. 9 Metoda ta, oparta na teorii konstruktywizmu, uczy nie tylko ukierunkowanego poszukiwania informacji, ale również ich przetwarzania, pozwala na doskonalenie umiejętności rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia, współpracy w zespole. Wspomaga proces myślowy ucznia na poziomie analizy, syntezy i ewaluacji. WebQuest ma na celu rozwinięcie u uczniów umiejętności myślenia problemowego, a u nauczycieli promowanie nauczania metodą rozwiązywania problemów.
Z reguły WebQuest jest ćwiczeniem grupowym (uczy, więc pracy w zespole), ale może być także realizowany jako zadanie indywidualne. Poprzez opracowywanie ciekawych scenariuszy i przypisywanie członkom zespołów określonych ról pełni rolę motywującą - pobudza zainteresowanie uczniów danym zagadnieniem. WebQuest może być zaprojektowany dla jednej dyscypliny, ale może być także projektem interdyscyplinarnym. Czas realizacji zadania zbudowanego w oparciu o tę metodę waha się od jednej godziny lekcyjnej, do ćwiczeń, których realizacja trwa około miesiąca.
Niezależnie od tego, z jakim WebQuestem (długo-, czy krótkoterminowym), mamy do czynienia, ma on na celu jak najlepsze wykorzystanie czasu ucznia poprzez promowanie celowej i zorganizowanej pracy z Internetem.
Zadanie zbudowane w oparciu o metodę WebQuest powinno składać się z następujących części: 10

1.     Wprowadzenie - jego celem jest wprowadzenie uczniów w tematykę zadania i zainteresowanie ich zagadnieniem. Jeżeli w zadaniu przewidziano określony scenariusz i/lub podział na role, należy właśnie w tym miejscu „zarysować akcję” (np. Będziecie grupą detektywów, poszukujących słynnego poety; Jesteście rodziną, która ma opuścić dotychczasowe miejsce zamieszkania i przenieść się do innej części kraju, itp.). Jest to również miejsce, w którym nauczyciel określa problem - zadaje pytanie, wokół którego będzie koncentrowało się całe zadanie.

2.     Zadanie - krótki i klarowny opis rezultatu, jaki mają osiągnąć uczniowie.

3.     Proces - element zadania zawierający:

1.     szczegółowy opis kolejnych kroków, jakie uczniowie mają wykonać, aby zrealizować projekt;

2.     zasady podziału ról i zadań dla poszczególnych członków zespołu;

3.     wyszczególnienie źródeł internetowych, z jakich mogą korzystać uczniowie podczas pracy nad zadaniem (ten element bywa opisywany osobno, najczęściej pod nazwą „Źródła”, „Źródła internetowe”, „Zasoby”);

4.     ewentualne wskazówki odnośnie sposobów gromadzenia i porządkowania informacji.

4.     Ewaluacja - ten element projektu powinien zawierać jasne informacje odnośnie tego, jakie są kryteria oceny realizowanego przez uczniów zadania. Stworzone kryteria oceny nauczyciel zapisuje w tabeli (tabela nr 1). 11

Tabela nr 1. Tabela ewaluacji zadania zbudowanego w oparciu o metodę WebQuestu.

Aby stworzyć kryteria ewaluacji należy:

1.     Ustalić wymiary, jakie będą oceniane. W tym celu należy przeanalizować wszystkie aktywności, jakie będą wykonywać uczniowie podczas realizacji zadania.

Tabela nr 2. Przykładowe aktywności uczniów i wymiary ich ewaluacji. 12

1.     Wybór optymalnej liczby wymiarów, które będą oceniane. Podczas dokładnej analizy aktywności, jakich wymaga realizacja zadania, zazwyczaj wyodrębnionych zostaje wiele wymiarów. Teraz przychodzi czas na wybór tych, które będą najlepiej oddawać charakter pracy uczniów. Zazwyczaj ocena WebQuestu opiera się na 4-8 wymiarach, w zależności od rodzaju zadania. Wybrane wymiary należy wpisać do tabeli ewaluacyjnej (patrz: tabela nr 1).

2.     Stworzenie opisowych kryteriów oceny. Każdy z wymiarów będzie oceniany na 4-5-stopniowej skali ocen opisowych. Należy nazwać kolejne poziomy wykonania zadania, np. „Początkujący”, „Rozwijający się” (Średnio zaawansowany), „Bardzo dobry” (Zaawansowany), „Wzorcowy” (Ekspert, Znakomity) i przypisać każdemu z poziomów określoną liczbą punktów.

3.     Analiza poszczególnych wymiarów i ich operacjonalizacja (określenie, jakie elementy zadania i na jakim poziomie powinny zostać wykonane przez „Początkującego”, „Zaawansowanego” itd.).

4.     Na koniec należy przyporządkować określonym liczbom punktów oceny szkolne.

Zakończenie - to krótki tekst zamykający pracę nad zadaniem, a równocześnie zachęcający do refleksji nad zagadnieniem, którym zajmowali się uczniowie. To miejsce na podsumowanie tego, co uczniowie osiągnęli, czego się nauczyli, realizując postawione przed nimi zadanie. Warto dodać tutaj pytanie, skłaniające uczniów do refleksji lub odnośniki do internetowych źródeł wiedzy, których celem jest zainteresowanie uczniów dodatkowymi aspektami zagadnienia.
Strona dla nauczyciela (Przewodnik nauczyciela) - zadaniem tej części stworzonego przez nauczyciela projektu jest przekazanie pomocnych wskazówek innym nauczycielom, którzy będą chcieli wykorzystać projekt w pracy z uczniami. Warto zamieścić tutaj informacje o grupie docelowej (wiek uczniów, klasa), dziedzinie, której dotyczy projekt, informacje dotyczące standardów realizacji zadania, uwagi dotyczące realizacji zadania, ewaluacji itp. Przykładowe rodzaje zadań, w oparciu, o które można budować WebQuest, to: 13

1.     Raport z badań - zadaniem uczniów jest wyszukanie i zgromadzenie informacji, a następnie dokonanie ich prezentacji (dokonanie wyboru informacji, nadanie im formy, zaprezentowanie).

2.     Zestawienie - uczniowie poszukują informacji z różnych źródeł, a następnie zestawiają je, nadając im wspólny kształt (budują własne kryteria grupowania informacji).

3.     „Tajemnicze” zadania - np. poszukiwania detektywistyczne, wymagających dokonania procesu syntezy informacji z różnych źródeł, wyciągania wniosków).

4.     ...