ALKALOIDY- zasad. zw. org. poch. rośl. zaw. układy cykliczne z co najmniej jednym zasadowym at. N w pierścieniu lub poza nim. Silne, trujące dział. Powst. z aminokwasów. Subst. krystaliczne, niektóre lotne, większość ma char.3-rzędowych zasad, trudno rozp. w H2O, łatwo w rozpuszcz. org. Podział: 1-właściwe-atom N w pierścieniu heterocyklicznym, powst. z aminokwasów lub amin biogennych (np. papaweryna). 2-protoalkaloidy- atom N w łańcuchu bocznym, powst. z aminok. lub amin biogennych (np.efedryna) 3-pseudoalkaloidy-zasady rośl., atomN nie poch. od aminokwasów, został wbudowany w trakcie biosyntezy do już istniejącego szkieletu, powst. z irydoidów, sterydów, terpenów. Wyst. w rośl.wyższych jako sole kw. org, np.kw.cytrynowego; rzadziej jako sole kw. nieorg.; jako sole rozp. się w soku kom.; w nielicznych rośl. połączone z cukrami lub garb.Zastos. chronią rośl. przed zw. roślinożer., patogenami (toks., nieprzyj. smak); niskie dawki-dział. lecznicze: uśmierza ból (morfina), łagodzi kaszel (kodeina), leczenie malarii (chinina), niektóre dział. narkot. ZIELE LOBELII (STROICZKI) (Lobeliae herba)-Lobelia inflanta- Lobelia (stroiczka) rozdęta, Lobeliaceae-Dzwonkowate. Wykaz B. 0,2-0,6% alkaloidów poch. pirydyny i piperydyny, gł. lobelinę. Lobelina-analeptyk, pobudzająco na ukł. oddech., wada-dawka terap. bliska dawce toks. (przedawk.); p/astmat. LIŚĆ POKRZYKU (WILCZEJ JAGODY) (Belladonnae folium)- Atropa belladonna-Pokrzyk wilcza jagoda, Solanaceae-Psiankowate. Wyk.B Alkaloidy pochodne tropanu-hioscyjamina, atropina. Rozkurcz. na mięśnie gładkie, przyśp. akcję serca, poraża nerwy ukł. przywspółczul., w potliwości, ślinotoku. Zatrucie-odtrutka to pilokarpina. KORZEŃ POKRZYKU (WILCZEJ JAGODY) (Belladonnae radix)- jw. LIŚĆ BIELUNIA (Stramonii folium)-Datura stramonium-Bieluń dziędzierzawa, Solanaceae-Psiankowate. Wyk.B jw. OPIUM- stężały sok mleczny, Papaver somniferum-Mak lekarski, Papaveraceae-Makowate. Wyk. B. 25%alkaloidów (morfina, kodeina, narkotyna, papaweryna). Morfina-uspokaj., zniesienie bólu, hamuje oddech., powod. uzależ. Kodeina- uspokaja, znosi kaszel. Narkotyna- p/kaszl., pobudza ośr. oddech. Papaweryna- przy kolce jelitowej, wątrobowej bo blokuje bodźce nerwowe powod. skurcz.

KORZEŃ IPEKAKUANY (WYMIOTNICY) (Ipececuanhae radix)- Cephaelis aquminata (ipecacuanha)- Wymiotnica lekarska, Rubiaceae-Marzanowate. Wyk. B. Alk. poch. izochinoliny-emetyna, cefalina. Wykrzt., duże dawki wymiot. leczenie czerwonki pełzakowatej, motylicy wątrobowej. przedawkow.-zapaść. ZIELE GLISTNIKA (Chelidonii herba), Jaskółcze ziele- Chelidonium maius-Glistnik jaskółcze ziele, Papaveraceae-Makowate. Alk. poch. izochinoliny-chelidonina. Spazmolit., w stanach skurcz., zapal. dróg żółć. NASIENIE KULCZYBY (Strychni semen), Nuxvomica- Strychnos nuxvomica-Kulczyba wronie oko, Loganiaceae-Połatowate. Wyk B. Strychnina (50% alkaloidów), brucyna. Mniej-kolubryna. Dział. ośrodkowe i obwodowe, powod. wydz. soków żołądk., poprawa samopoczucia. SPORYSZ (Secale cornutum), Sclerotium clavicepitis purpure, Przetwalniki buławinki czerwonej. Claviceps purpurea-Buławinka czerwona, Hypocreaceae/Ascomycetes-Workowce. Alk. poch. kwasów D(-) lizergowego: ergometryna, ergotamina, ergozyna. Wywoł. skurcz mięśni gładkich, podwyższ. ciśń., hamuje zakończenia nerw. ukł. sympatycznego. KORZEŃ RAUWOLFII (Rauwolfiae radix)- Rauvolfia serpentina- Rauwolfia żmijasta, Apocynaceae- Toinowate. 0,8-1,3% alk. indolowych-rezerpina. Uspokajające, zwalnia czynność serca, hipotensyjne; rzadko stos. ZIELE MĘCZENNICY (Passiflorae herba)- Passiflora incarnat- Męczennica cielista, Passifloraceae- Męczennicowate. Alk. indolowe-herman, hermina, hermalina. Uspokaj., stos. w lecz. alkohol., narkom., w stanach pobudzenia nerw. ZARODEK KOLA (Embryo colae), Semen colae, Cola vera-Kola prawdziwa, Cola acuminata- Kola zaostrzona, Sterculiaceae- Zatwarowate. Alk. purymowe, gł. kofeina. Dział. obwodowe, ośrodkowe, zwiększaj. zdolność do dłuższego wysiłku umysł. KORA CHINOWA (Cinchonae cortex), Cortex Chinae- Cinchona succirubra- Chinowiec czerwonosoczysty, Rubiaceae-Marzanowate. Alkal.poch. chinoliny- chinina, chinidyna. Wydz. soku żołądk., p/gorącz., p/ból., p/malarii, p/arytm.

GLIKOZYDY-zw. org.-poch. cukrów prostych-utworz. przez połącz. cukru (glikon) z hydroksylowym skład. niecukr.(aglikon). W rośl. powst. przy udziale glukotransferaz. GLIKOZYDY FENOLOWE Zaw. pierścień poch. fenolu oraz cukier. Arbutyna, metyloarbutyna, Arbutyna w chor. nerek i pęcherza. Subst. rozpada się i uwalnia hydrochinon który dział.odkaż., moczop. LIŚĆ MĄCZNICY (Uvae ursi folium) Arctostaphylos uva ursi- mącznica lekarska, Ericaceae- Wrzosowate. Arbutyna, metyloarbutyna. Dezynf.na drogi moczowe, ściągaj., pomocniczo w lecz.kamicy moczanowej. LIŚĆ BORÓWKI BRUSZNICY (Vitis idaeae folium) Vaccinium vitis idaea-Borówka brusznica, Ericacae. glikoz.fenol do 7% (arbut., metyloar.), Dezynf. drogi mocz., zwiększenie wyd.moczu, b/bójcze w drogach mocz., zakaż. ukł.mocz,, dezynf.na przew.pok, wzdęcia, biegunki, uszczelniająco na nacz. włosowate, zapal.naczyń włos., garbniki do tabl. p/biegunk., p/zaplane, ściagające. LIŚĆ GRUSZY – Pyrus communis- Grusza pospolita, Rosaceae. Sur. arbutynowe. ZIELE WRZOSU (Herba callunae). Calluna vulgaris-Wrzos zwyczajny, Wrzos pospolity, Ericaceae. Arbutyna. Moczopędne, dezynf.drogi mocz., zakaż.dróg moczowych, kamica moczanowa,  biegunki, zapal.przew.pok., nieżyty niedokwaśne żołądka, chor.wątroby, dróg żółć., dolegliwościach stawowych, gościec, nerwowość, bezsenność. GLIKOZYDY SALICYLOWE- Łatwo rozpadają się w p.pok, uwalniając alkohol salicylowy, który w wątrobie utlenia się do kw.salic., nie powod. uszkodz.bł. śluz. żołądka. Salicyna, populina, fragilina, wiolutozyd. KORA WIERZBY (Salicis cortex). Salix Purpurea-Wierzba purpurowa, Wiklina, Wierzba czerwona, szpagatówka. Salicaceae-Wierzbowate. Salicyna, salikortyna, populina, fragilina, garbniki z gr.katechin, glikozydy flawonowe, fenolokwasy. Przezięb, grypa, reumat. zapal. stawów, reumatyzm, p/ból.w migrenie i nerwobólach, potliwość, garbniki-p/zapalne i p/dbn, ściągaj, glikozydy flawonowe-moczop., uszczeln. nacz.włosowate, zapob. nadmiernej krzepliwości krwi. KWIAT WIĄZÓWKI (Ulmariae flos) Filipendula ulmaria-Wiązówka błotna, Rosaceae. G.salic. P/gorącz., napotnie, moczop., p/ból, p/reumat., przezięb., chor. górnych dróg oddech., p/bakt, p/zapal, gościec.

GLIKOZYDY NASERCOWE- Zw. złoż. z wielu cukrów (glikon) i zw. niecukrowych(aglikon). Bezp. dział.na mięsień sercowy. Niektóre dział. szybko i silnie, inne powoli, jedne nagromadz. się w org.i mogą wywoł. zatrucia, inne szybko ulegają rozpadom. Niektóre wpływają pobudz., inne uspokajająco. Powod. zwiększ. wydal. moczu przez rozszerz. nacz. krw. nerek. Ze wzgl. na str.pierścienia laktonowego: 1-kardenolidowe-5-cio członowy; 2-bufadienolidowe-6-cio człon. Nasycenie pierścienia=zanik dział., otwarcie=zanik. Właśc. fizykoch.: -subst.kryst., rozp. w wodzie i alkoh. zależy od ilości cząst.cukru, ulegają hydrolizie kwasowej, zasad., enzymat., gorzki smak, dają szereg reakcji barwnych. Zastos.: na miesień sercowy, w dawkach leczn.pobudzają akcje serca, dział. inotropowo (+)-wzmagają siłę skurczu, chronotropowo(-) przedłużają fazę rozkurczową pomiędzy kolejnymi skurczami, zwiększają objętość wyrzutową krwi, zwalniają tętno, zwiększają odpływ krwi z ukł.żylnego, co powod. obniż.ciśń. żylnego, zwiększają filtrację nerek, w dawkach toks. porażają mięsień sercowy i zatrzymują akcję serca w fazie skurczu –śmierć. MECH. dział.: wyw. zmiany w transporcie jonów K, Na, Ca i glukozy przez bł.kom., stos. w niewydolności serca, obrzękach na tle sercowo-naczyn., doustnie i dożyl. Na siłę i szybkość dział. wpływa: stopień wchłan.z przew.pok. (b.szybko), zdolność do wiązania z białkami krwi, stopień kumulacji w ustroju, szybkość eliminacji z ustroju. OLEJKI ETERYCZNE- mieszaniny subst. lotnych o różnym char. chem. o silnym, przyjem.zapach. Właść.: konsyst. płynna, oleista, bezbarwne, żółtawe lub brunatne (wyj.niebieskie azuleny), lotne, char. zapach, lżejsze od wody (wyj. ol. gorczycz., goździk.), optycznie czynne, ulegaj. żywicowaniu. Wyst. w rośl.: struktury zewnatrztkankowe-włoski gruczołowe, struktury wewnątrztkankowe- kom., zbiorniki, przewody olejkowe; w niektórych wyst. w soku kom. Dział.: do użytku zewn-drażniące skórę, antyseptyczne, do użytku wewn- wykrztuśne, rozkurczowe, wiatropędne, żółciopędne, żółciotwórcze, poprawiające smak, p/zapal., uspokajaj., p/robacze, moczopędne. OLEJEK ANYŻOWY (Anisi aetheroleum), OLEJEK CYTRYNOWY (Citri aetheroleum), OLEJEK EUKALIPTUSOWY (Eucalypti aetheroleum), OLEJEK KOPERKOWY (Feoniculi aetheroleum), OLEJEK MIĘTOWY (Menthae piperitae aetheroleum), OLEJEK TYMIANKOWY (Thymi aetheroleum).

GLIKOZ. KARDENOLIDOWE: LIŚĆ NAPARSTNICY PURPUROWEJ (Digitalis purpureae folium) Digitalis purpurea-Naparstnica purpurowa, Scrophulariaceae-Trędownikowate. G.kardenolidowe pierwotne (purpureaglikozydy Ai B) i wtórne (digitoksyna, gitoksyna) w ilości 0.3%. Wzmacniaj.na mięsień sercowy (zwiększ. kurczliwości, zwiększ. napięcia, zwolnieni rytmu pracy-wolniej ale wydajniej), sł.moczop., wydalane wolniej niż naparst. wełnistej i łatwiej ulegają kumulacji w org. LIŚĆ NAPARSTNICY WEŁNISTEJ (Digitalis lanatae folium) Digitalis lanata-Naparstnica wełnista, Scrophulariaceae. G.kardenolid. pierwotne (lanatozydy A,B,C,D) i wtórne (digoksyna-podst.glik. stos. w lecznictwie, acetylodigitoksyna, acetylogitoksyna). Lanatozyd C–najcenniejszy, lek kardioton., szybko wchł. z przew. pok. Wzmacnia mięsień serc., zwiększ. kurczliwości, poprawa wydajności serca. ZIELE MIŁKA WIOSENNEGO (Adonidis vernalis herba) Adonis vernalis-Miłek wiosenny, Ranunculaceae-Jaskrowate. G.kardenolid. (adonitoksyna, cymaryna, adonitoksol, glikoz. poch. strofantydyny. Zmniejsza częstotliwość akcji serca, zwiększa siłę jego skurczu, moczop. uspakaj. miażdzyca, niewydolność mięśnia serc. ZIELE KONWALII (Convallariae herba) Convallaria majalis-Konwalia majowa, Liliaceae-Liliowate. G.kardenolid. (konwalatoksyna, konwalozyd, konwalatoksol). Nasercowe, moczop., uspokaj., niewydolność serca, serce płucne, kołatanie serca. NASIONA STROFANTUSA (Strophanti semen) Strophantus gratus-Strofantus wdzięczny, Apocynaceae-Toinowate. Strofantyna G, Beta-strofantyna K, cymaryna, strofantozyd. Wzmacniająco na miesień serc., ostra niewyd krąż. GLIKOZYDY BUFADIENOLODOWE CEBULA CEBULI MORSKIEJ (Scillae bulbus) Urginea maritima-Urginia morska, Liliaceae. ScylarenA, glukoscylaren A, proscylarydynaA. Nasercowe, niewydol. krąż. z towarzysz. marskością wątroby, rozedmą płuc, skrzyw.kręgosłupa,  na serce działa podobnie jak naparstnica i jest bezpieczniejsza.

OLEJEK ANYŻOWY (Anisi aetheroleum) pozyskiwany przez destylację z parą wodną owocu Biedrzeńca anyżu-Pimpinella anisum z rodz. Umbelliferae-Baldaszkowate. Skład: poch. felylopropanolu: trans-anetol (min. 80%), izoanetol. Wykrzt., spazmolit., zwiększa czynność wydzielniczą żołądka, gruczołów mlecznych, wiatropęd. OLEJEK CYTRYNOWY (Citri aetheroleum) wytłaczanie świeżej naowocni Cytryny-Citrus limon, Rutowate- Rutaceae. Skład: limonen (min.90%), beta-felandren, cytral (min.3%), kamfen. Corrigens smaku i zapachu. OLEJEK EUKALIPTUSOWY (Eucalypti aetheroleum)- otrzym. przez destylację z parą wodną liści i ulistnionych gałęzi Eukaliptusa gałkowego- Eucalyptus globulus, Mirtowate-Myrtaceae. Skład: tlenki i nadtlenki monoterpenowe, np. cyneol (eukaliptol-70-80%), alkohole seskwiterpenowe- endesmol, globulol-wywoł. ataki kaszlu, inne: pinen, terpined, kamfen. Spazmolit., wykrzt., w inhalacjach, drażniąco na skórę, bakt.-bójczy, grzybobójczy, odleżyny. OLEJEK KOPERKOWY (Feoniculi aetheroleum) –destylacja z parą wodną owocu Kopru włoskiego-Feoniculeum vulgare, Baldaszkowate-Umbelliferae. Poch. felylopropanolu: trans-anetol(50-60%), izoanetol. Wykrzt., spazmolit., zwiększa czynność wydzielniczą żołądka, gruczołów mlecznych, wiatropęd. OLEJEK MIĘTOWY (Menthae piperitae aetheroleum) destylacja z parą wodną ziela Mięty pieprzowej-Mentha piperita, Wargowe-Labiatae. Monoterpeny monocykliczne: mentol (50%), ketony terpenowe, mentofurcon-niepożąd. skład. o nieprzyj. zapachu, inne: pinen, kamfen, limonen, felandren, cyked. Antysept., p/skurcz., spazmolit., żółciopęd., w schorz. wątroby. OLEJEK TYMIANKOWY (Thymi aetheroleum) destylacja z parą wodną świeżego ziela Tymianku-Thymus vulgaris, Wargowe-Labiatae. Poch. felylopropanolu: tymol, karwakrol, estry metylowe tymolu i karwakrolu, cyneol, borneol, linalol, kariofilen. Wykrzt., dezynfek., spazmolit., w schorz. górnych dróg oddech., syropy p/kaszl., do płukania jamy ustnej, śr. rozgrzew.

ŻYWICE- nielotne miesz.bezpostac.zw. terpenowych, zbliżone do ol.eter., prod. ich utl., subst. stałe, rozpuszcz. w tłuszcz., alkoh., czasem w wodzie (gumożywice). Wyróżniamy żywice, balsamy, gumożywice. BALSAMY- subst. rośl. wytwarz. przez drzewa balsamowe, r-t żywic w ol.eter. lub terpentynie, nierozp. w wodzie, rozpuszcz. w alkohol. etyl., eterze. TERPENTYNA (Terebinthinae)- balsam otrzym. przez żywicowanie sosny zwycz. Pinus sylvestris, Pinaceae-Sosnowate. Ol.eter. Oleum terebinthinae 15-30%, kalafonia. Rozgrzewa, p/bakt., zapal. opłucnej, odmrożenia, nerwobóle, do nacierania. KALAFONIA (Colophonium)- Żywica nat., pozostałość po oddestylow. terpentyny z drzew iglastych, gł. gat. sosny., nierozp. w wodzie, alk. etyl., acetonie; Zaw. kwasy abietynowy, pimarowy, ich poch. Do plastrów, mydeł, maści. BALSAM PERUWIAŃSKI (Balsamum peruvianum)- wytwór pni drzewa Woniawiec balsamowy- Myroxylon balsamum, Fabaceae-Bukowate. gęsta, nie wysych. ciecz, dobrze miesza się z alkoh, tłuszcz. Kw. fenolowe i ich estry, terpeny i polifenole. Rzadko stos.-wykrzt., odkażaj., maści, p/pasożyt, p/świądowo. SUR. WITAM. OWOC RÓŻY (Rosae fructus), Fructus Cynsobati-Owoc szypszyny. Rosa canina-Dzika róża, Rosaceae-Różowate. Wit.C, mniej A, B1, B2, E, K. Przezięb, niedobór wit.C. OWOC PIEPRZOWCA (Capsici fructus), Papryka ostra. Capsicum annuum-Papryka roczna, Solanaceae-Psiankowate. Kepsaicyna, ol. eter., wit.E,C, cukry, białko. Przem. materii, detoksykacja, zwiększa wydziel.soków traw., nie stos. dzieci<12r.ż., kobiety karmiące.  OWOC JARZĘBINY (Sorbi fructus)- Sorbus aucuparia- Jarząb pospolity, Rosaceae. Kw. org. (parasorbowy, jabłkowy),wit.C. Braki wit.C, świeże-biegunka; osłabienie czynności nerek, zaburz. traw. OWOC CZARNEJ PORZECZKI (Ribri fructus)- Ribes nigrum-Czarna porzeczka, Saxifragaceae-Skalnicowate. Wit.C, A, B1, B2, PP. Reumat., biegunki, zaburz. wątroby, wzmacnia org. LIŚĆ PIETRUSZKI (Petroselini folium)- Petroselinum sativum- Pietruszka zwyczaj., Umbelliferae-Baldaszkowate. Ol.lotne, wit.A, C,E, Fe. Antysept. w ukł. mocz., rozkurcz. przew.pok., żółciopęd., napotnie. Obrzęki, kamica moczowa, zapal. nerek, pęch.mocz. OWOC CYTRYNY (Citri fructus)- Citrus limon- Cytryna zwyczajna, Rutacea-Rutowate. Ol.lotne, wit.A, B1, B2, B3, C. Antysept., p/bakt., wrzody,przezięb.,zapal.dziąseł, gardła, zewn.-tradzik, odmroż., oparz. słoneczne, brodawki.