upa.pdf

Wschodnich.

Wrocław.

WszystkieprawazastrzeŜone.

WŁADYSŁAWś0ŁNOWSKI

Ogniemikarabinem

Miałytobyćimpresjedziecka.Pisanewprawdzieprzezdorosłego,aleprzecieŜ

przeŜyteizapamiętaneprzezdziecko;Awięcobrazynocypełnejwystrzałów,

płomieniiczerwonychtwarzymorderców.Późniejmiałatobyćrelacja,informacjadla

historii,jednaknapisaniejejodkładanebyłozrokunarok,boczasyniesprzyjały

ujawnianiuprawdy.Aterazpełnejprawdyotym,cosięwydarzyłonocą

przedpalmowąz13na14marca1945rokuwRohaczyniemiasteczkukoło

BrzeŜanniedasięjuŜchybazewszystkimirealiamiujawnić,odsłonićiopowiedzieć.

NieŜyjejuŜwielutych,którzytępamiętnąnocprzeŜyli,aci,którzyŜyją,nie

pamiętająwszystkichnazwiskiszczegółów.Dlategomojawyprawawtęnocbędzie

pomieszaniemtechnikpisania:relacjizimpresjąirefleksjąitylkocząstkowym

przedstawieniemtego,cosięwówczaswydarzyło.BędątomojeprzeŜycia

uzupełnionewyznaniaminajbliŜszych.Awięcwspomnieniadziecka,opistego,co

widziałoisłyszało.Zapisobrazów,przeŜyćimyślidorastającegochłopca,naktóre

nakładająsięinformacjeirefleksjedorosłych.

Zpamięciwyłaniająsiępostacie,którymdajŜycie.Jaknascenieustawiająsięjedne

obokdrugichlubnaprzeciwkosiebie.Przesuwająsięobrazyprezentującetło

dziejącychsięzdarzeńoŜywionewidzeniemiprzeŜywaniemczłowiek,któryje

zapamiętał.ZapamiętaneprzezdzieckoniektóretylkoprzeŜyciaubarwiająniektóre

osoby,zdarzeniaikrajobrazy,podczasgdypewnefragmentyzprzeszłościzanikają,

pozostawiająuczucieniepokojuiniedosytu.

MiędzyŜyciemaśmiercią

Dotychczasjeszczeczujętonapięciewwiosennymbladoniebieskimnieboskłonie.

Zawartebyłmiędzypłaszczyznądolinyakościółkiemwbudowanymwstokłagodnie

wznoszącegosięzboczu.Kościółekstałnapoczątkuwsi(patrzącodstronydrogi

wiodącejdomiasta)istądpanowałnadniŜejpołoŜonymizabudowaniami.Odkilku

lattylkodźwiękdzwonuzjegowieŜyprzypominałoniedzielachiświętach,bood

dawnajuŜnieodbywałysiętuŜadnenaboŜeństwa.Bramakościółkabyłastale

zamknięta,atylkocotydzieńlubrzadziejdzwoniłdzwon.Dźwiękniósłsięnadpustą

płaszczyznądoliny,nadłąką,pastwiskiemiobejściami.Wprzestworzuunosiłasię

pustkaismutnalękliwacisza.ChoćjuŜświeciłowiosennesłońce,wyrastałaświeŜa

trawaiczarnoziemnaglebanagrzewałasię,niemoŜnabyłowybieczapłotnałąkęi

pohasaćpooŜywiającejsięziemi.Mamyogarniałyrękamiwyrywającesiędziecii

nakazywały,abyniewybiegałypozaobejście.Zczarnychoczodołówpobliskiegolasu,

rosnącegozarzekąpoprzeciwnejstroniekościółka,wyzierałagroza.Stamtądw

kaŜdejchwilimoglinadejśćbandyci.Łąka.byłapusta.Tylkośmigałynadniączarno

białejaskółki.Pomiędzynamiaobszaremłąkistanąłniewidzialnymur.Widzenie

przezemnieświatazaczęłosięodpatrzenianałąkę,odpoznaniajejzielonej,

rozległejzpunktuwidzeniadzieckapłaszczyzny.Potemzobaczyłemdwaokalająceją

wzniesienia:nagą"dubynę",zaktórąznikałypłynącenazachódbiałepuszyste

obłoki,iprzeciwległemniejszewzgórzeporosłeciemnymlasem.

Dnodoliny,iwznoszącesięzobustronwzgórzabyłykolebką,wktórejrosłem,

zacząłempoznawaćinazywaćrzeczy,kształtyigłosy.Tuporazpierwszy

odczuwałemistnienietrzechstanówmaterii:ziemi,wodyipowietrza.Potemmój

światcorazbardziejotwierałsięnanieskończoność.Dolinęłąkępamiętamcałąw

słońcu,mimoŜeczęstotonęławpotokachdeszczuipowodzi.Pozostaładlamnie

jednakmiejscemświatła,ciepła,pachnącejtrawyiptasichodchodów.Wśródtraw

wyróŜniałsięwonnyrumianek.WdłoniachrozbierałosięjegoświeŜeowoce,a

następnieprzykładałodotwarzy.PachniałatakŜenaniesionaprzezpowodziemulista

ziemiaNagrzewanaprzezsioncetwardniała,pękałaiparzyłastopy.Tutajbiłyz

ziemidwieczystekrynice,tworzącemałepotoki.Piliśmyznichzimnączystąwodę,

nachylającsięizanurzającwniejtwarzelubczerpiącjązłączonymidłońmi.Gdybyło

gorąco,chłodziliśmyniączołaiszyje.Zkrynickobietynabierałydometalowych

błyszczącychwiaderczystąwodęizanosiłyna"koromysłach"dodomów.

Wskwarzedniachodziliśmynadrzekę,bynagonurzaćsięwjejpłynącymleniwie

nurcie.Nurkowaliśmywbłękitnejiłagodniepłynącejwodzie,któraszumiaław

uszachiopiekuńczowynosiłanaszedrobneciałanapowierzchnię.

Letnimiwieczoramizdolinyunosiłysiębiałeoparymgły.KumkałyŜabyirechotały

ropuchy.Anagranatowejkopulezaczynałyiskrzyćsiębliskiegwiazdy.Oglądałemje

leŜącnawznaknazroszonejtrawie.Czułemwtedycałymsobąbijąceserceziemi.

Polatachnadtądolinązawisłodrugiesłońcesłońcemojejtęsknoty,zktórej

powstałalegendabardziejrzeczywistaniŜŜycie.

JuŜwtedy,kiedyjeszczetambyłemioglądałemzbliskanasządolinę,zaczęłarodzić

siętamojadoniejtęsknotaipowstawałobrazrajuniedostępnegoodczasuwojny.

Czekałananasjaknieosiągalnyeden,wktórymniebyłojuŜdlanasmiejsca.Tylko

krąŜyłytamjaskółki...Isłońcesiałoblaskinazielonąmurawę...Wiosną1945roku

ziemiabudziłasiędoŜyciaiZmartwychwstaniemiałobyćjakzawszejego

nieodłącznyminajwaŜniejszymaktem.Alejednesercapełnebyłyzła,nienawiści,a

drugiezatroskaneistrwoŜone.DźwiękdzwonuzwieŜykościelnejopadałicichł.Był

nieśmiałąpamiątkąodbywającegosięniegdyśZmartwychwstania.Czasiprzestrzeń

rozciągałysięmiędzyŜyciemiśmiercią.ChociaŜpoczątkowowydawałosię,Ŝe

zwycięŜyŜycie.Wodczuciustarszychidziecimaszerującenazachódwojska

radzieckiemiałyjakbyzetrzećzziemizbrodnieizapobiecimwprzyszłości.

Następującyczasmiałbyćinny,lepszy.

Alewłaśniepowyzwoleniukrągnienawiścizacieśniłsięnaglewokółdolinyiwsi.Zło

zmaterializowałosię.Wkwietniowąnocnadolinępadłykrwaweblaskipłomieni.

Noc

Mamajakwyznałatopóźniejinstynktowniewyczuwała,ŜecośzłegomoŜestać

siętejnocy.Mnieibratupowiedziała,Ŝebyśmyposzlispaćwubraniu.Jakbyna

przekórtejuwadzerozebraliśmysię.Pozostawiliśmymamękrzątającąsięwkuchni

przypiecu.Piekłaciasto..JutroprzypadałaNiedzielaPalmowa.

Naglepoczułemszarpanieiusłyszałemwołaniemamy,Ŝebyśmynatychmiastwstalii

szybkoubralisię.Słyszępojedynczeiseryjnewystrzały.RozespaniniemoŜemyod

razuznaleźćubrańibutów.Wszystkodziejesięjakwsennymkoszmarze.Nasze

czynnościisłowasąbezładne,nieskoordynowaneigorączkowe,Odpocisków

zapalających,którymistrzelająnapastnicy,płonąpobliskieobejścia.Wniebowzbijają

sięcorazwiększepłomienie.Przybiegasąsiadka,KatarzynaAndruszków,zdwoma

małymidziećmi.JejdomigospodarstwoznajdującesięnaskrajuwsijuŜcałepłonie.

MamazbabciąznoszązboŜedochaty,którajedynazewszystkichbudynków

gospodarstwajestmurowanaikrytadachówką.

PotemjuŜtylkoŜarliweurywanemodlitwy.Ibezładnerozmowy.Corobić?Zostaćczy

uciekać?Idokąd?...PłomieniezbliŜająsię,anaszebudynkiGospodarskiekrytesą

słomą,stodołapełnasianaisłomy.Wprawdziewmurowanej,krytejdachówkąi

połoŜonejwpewnejodległościodinnychbudynkówchaciemoŜemyuchronićsięod

poŜaru,aleczybandyciniewejdądonas?Poszliwstronęcentrumwsi,więcjest

pewna,choćdość"płonnanadzieja,ŜemoŜejuŜniewrócą...Aleczynapewno?

Pochwilizobaczyliśmydwieciemnepostaciezkarabinamiizesłomianymi

powrósłaminarękach.ByłtoznakrozpoznawczywyróŜniającynapastników.Bandyci

szliwąskądrogąścieŜkąprowadzącądoobejściasąsiadów.Torozstrzygaosposobie

naszegopostępowania.Pośpiesznietylnymidrzwiamiopuszczamydomizaczynamy

biecprzezpodwórzewgórę...

PrzedNiedzieląPalmową

Przedkilkomagodzinamitopodwórzezamiotłemstaranniedoczysta.śyliśmyjuŜ

przypadającymizatydzieńŚwiętamiWielkanocnymi.Mamazbabciąpobieliłyna

bladoniebieskodomiścianywszystkichzabudowań.Jasnobłękitnewapnojaśniałow

wiosennychpromieniachsłońca.Jegoostryblaskpadałnawschodzącągdzieniegdzie

zielonąruńtrawy.Ziemiapodwpływemłagodnegociepłaodmarzała,stawałasię

miękkaipachniałaczarnoziemnawilgocią.

Przyszławolność

Poprzedniego,1944rokuwiosnąprzeszłatędy,kierującsięnazachód,Armia

Czerwona.WyzwolenieprzeŜyliśmywpobliskichBrzeŜanach,gdzieznaleźliśmy

schronienieprzedbandamiUPA.Pospaleniuprzeznichwmarcu1944r.pobliskiego

osiedlaHutaiwymordowaniupozostałychwnimjeszczePolaków,obawiającsięo

naszeŜycie,uciekliśmydomiasta.

Jechaliśmytamnafurmankach,eskortowaniprzezprzybyłychzBrzeŜankilku

włoskichŜołnierzy.JechaliśmydrogąpełnąmijającychsięniemieckichcięŜarówek

wojskowychiwzniecanegoprzezniekurzu.Chłonąłemzpewnymzafascynowaniem

porazpierwszyoglądanyświatruchuitechniki.Równocześniewyławiałemz

otoczeniapowodydolęku.OtojakbyfilmoweprzypomnieniezbliŜenie.Upowiecstoi

opartyostógsianawpobliŜudrogi.Podbluząskrywaautomat.Natenwidokwłoscy

ŜołnierzewmilczeniugotująsiędouŜyciabroni.PrzejeŜdŜamydalejwmilczącym

napięciu.

Wolnośćprzyszłabezwalk.RozkopanewzgórzenadBrzeŜanaminiezostałona

szczęściewykorzystanedoobronyprzezcofającesiępośpieszniewojskaniemieckie.

Wzgórzeto,zwaneBernardyńskim(odpobudowanegonajegoskrajuklasztoruoo.

Bernardynów),panowałonadcałymmiastem.Niemcyprzygotowalisiętudowalki.

NaobłymszczycierękamiPolakówwykopanosiećrowówmającychsłuŜyćwojskom

niemieckimdoobrony.NaszczęścieniezostałyuŜytedotegocelu.PóźniejsłuŜyły

dzieciomdozabawy.Biegaływtymlabirynciezglinyidarni.

Wolnośćnadeszławciszyizwiosennąciepłąpogodą.Noc,wczasiektórejmijała

okupacjaniemiecka,choćpełnalękuoczekiwania,niewybuchławojennymhukiem.

ZebranitłumniewduŜejpiwnicywrazzsąsiadamidoczekaliśmysięporanka,w

którymniebyłojuŜNiemców.

Śmierćdziadka

Wtejnocnejciszy,wktórejodchodziływojskaniemieckie,umarłwmiejscowym

szpitalunasercedziadekMarcin.Dziadek,powalonyatakiemserca,leŜałnasienniku

bliskootwartegookna.Byłociepło.JakrąŜyłemwpobliŜu.Dziadkaotaczalidorośli,

późniejzostałsam.LeŜałwmilczeniu.Zajrzałemzzewnątrziutkwiłemwoknie,

wpatrującsięwleŜącegodziadka.Miałcierpiącątwarzizmęczoneoczy.Powiedział

domniełagodnie,alestanowczo,Ŝebymprzestałnaniegopatrzeć.Zrobiłomisię

bardzosmutno.Dziadekzostałprzewiezionydoszpitala.Tamwnocywobawie

przeddomniemanymnalotemschodziłzinnymichorymidopiwnicyiumarłna

schodach.Widziałemgopotemwprosektorium.Ustamiałsine.Byłemtymwidokiem

mocnoporuszony.PorazpierwszyzobaczyłemwtedymartwegoiobnaŜonego

starszegoczłowieka.OczywiściewraŜeniepowiększyłoto,Ŝetymczłowiekiembył

mójdziadek.Szczególnąatmosferętworzyłosamomiejsce,wktórymonleŜał.Naga

kamiennaposadzka,dezynfekowanaśrodkamionieznanymjeszczezapachu,inagie

suroweścianyzfigurąChrystusanakrzyŜu.Pochowaliśmydziadkanacmentarzuw

BrzeŜanach.Wdzieńpogrzebubyłozdajesiępochmurnoideszczowo.Wolnośćdla

nasnapoczątkubyłapełnasmutku.

NacmentarzuŜydowskim

Trochędalej,natymsamymwzgórzu,naktórymznajdowałsięcmentarz

chrześcijański,byłnanajwyŜszejiodkrytejnagiejpołaciwzniesieniacmentarz

Ŝydowski.Nakrótkoprzedwkroczeniemwojskradzieckichoglądałemodbywającesię

nanimstrasznewidowisko.Oglądałemzniewielkiegooddalenia,bopodwzgórzem

cmentarnymwtedychwilowomieszkaliśmy.Nacmentarzupłonęło.Buchały

płomienieiwznosiłysiękłębyczarnegodymu.CzułemwtedyraczejniŜwidziałem,Ŝe

dziejesiętamcośstrasznego.Uwydatnionetobyłojeszczekontrastemmiędzy

ogniemidymemarosnącyminazboczuwzgórzabujnymi,dojrzewającymizboŜamii

zielonymitrawami.Iciepłym,pełnymrosy,wieczorem.

Późniejdowiedziałemsię,Ŝewtedypłonęłyciałaiubraniapomordowanychśydów.

Poniespełnarokubyłemnatymmiejscu.WidocznebyłyzarysyduŜychkwadratów

pokrytychpiaskiemigliną.Takiekształtymiałydołyprzeznaczonenapochowanie

ciałrozstrzelanychśydów,Jakpóźniejsłyszałem,szlitutajnawzgórzeodcentrum

miasta,gdziemieszkali.Pojednejstronierynkustałyichkamienice.Po

przymusowymopuszczeniuichprzezśydówzostałyspalone,anajednejfrontowej

ścianiewśródoczodołówokienwidniałponiemieckuduŜyczarnynapis:

"Tumieszkaliśydzi".JeszczedoteraztrwawemniewraŜenieabsurdutegonapisu

nawypalonychizrujnowanychkamienicach.

Jakawolność?

Wolnośćprzyszławrazzwiosną1944rokuibyłapoczątkowojakwiosna,wypełniona

obietnicami.śyliśmyznównadzieją.Latemwróciliśmynawieśdoswoichpieleszy.I

tamurządzaliśmysięodnowa.Nastałspokój.Powstałazazezwoleniemwładz

radzieckichpolskamilicjadosamoobrony.Nielicznawprawdzie,aledającapewne

poczuciebezpieczeństwa.Byłownaszejwsikilkumłodychludziuzbrojonychlegalnie,

apozostalimielibrońuprzedniozdobytą.PowstawałytujuŜbowiemkilkalattemu,

podczasokupacjiniemieckiej,zaląŜkiArmiiKrajowej.

DoIIArmiiWojskaPolskiego

Niedługoczuliśmysięwmiarębezpieczni.Jesienią1944rokuponad20młodych

męŜczyznzostałozmobilizowanychdoIIArmiiWojskaPolskiego,Odeszlizgłośnym

śpiewem.ChcielinimzagłuszyćniepokójpoŜegnaniainiepokójoto,coichczeka.

PomaszerowałwtedyznimistryjJózef,któryprzeszedłcałyszlakIIArmiidoPragi

(czeskiej)idalejdoNiemiec.ZmłodymiPolakamiposzłowtedyrównieŜkilku

UkraińcówprzedstawiającychsięwładzomwojskowymjakoPolacy.Chcieliwten

sposóbuniknąćdalszejsłuŜbywUPA.

Ci,którzyodchodzilidowojskaimy,którzyzostawaliśmy,przeczuwaliśmy,Ŝestało

sięcośwaŜnego,coś,cobędziemiałodlapozostającychnamiejscutragiczne

następstwa.Bonagleubyłoobrońców.Pozostałonawsikilkumłodychuzbrojonych

męŜczyzniczasemtylkoprzyjeŜdŜaładonaspolskamilicjazpobliskichBrzeŜan.

Wolnośćcorazbardziejtraciłaurodę,apotemnagleprzekształciłasięwpostać

płonącąŜagwiąikarabinem.

Nocciągdalszy

Podwórzewznosiłosięwgóręmiędzyszopąibudynkiemgospodarczymzpiwnicą.

Bliskoniejstałstógsiana.Dlategozobawyprzeduduszeniemsięnieukryliśmysięw

piwnicy.Biegliśmywgóręprzezsadnagrządki.Tu,zwracającsiękukościołowi,

biegliśmydalejwzdłuŜpłonącychobejść,obokstodółbuchającychwielkimijęzykami

płomieni.Drewnianebelki,dachiścianytrzaskaływogniu.PoŜaromiatałciemności.

SpieszyliśmywstronępogrąŜonejwnocysylwetkikościoła.Pogrudachgrządekipól,

wzlatującychznógbutach.Omalniezgubiłembutanazamarzniętychskibach.W

niewielkimoddaleniuodnajbliŜszych,obejśćiodwielkiejdrogistałkościół

wbudowanywłagodnystokwzgórza.Dodrzwiwejściowychprowadziłypodwójne

schody,podktórymibyłopodpiwniczenie.Tenszczegółokazałsiędlanasbardzo

waŜny.Tejnocyjednąstronękościoła,tęoddrogi,oświetlałpoŜar.Dlatego

biegliśmywgórę,kuzaciemnionejczęścimurów.Chcieliśmysięschronićza

nieoświetlonepoŜaremprezbiterium.Alestamtąd,spozamuru,wychyliłasięciemna

sylwetkaizawołała:"stój".Zawróciliśmyiuskoczyliśmywbok.Ukryliśmysięwe

wnęcemurupomiędzykamiennymiwspornikami.Tuusiedliśmy.Pochwilimama

zaciągnęłanasdopiwnicypodschodamiprowadzącymidodrzwikościoła.Tam

przycupnęliśmyizzauchylonychdrzwiobserwowaliśmyto,cosiędziałonazewnątrz.

DrogęiplacprzedkościołemoświetlałpoŜar.Wblaskachpłomieniwidocznebyły

leŜąceciemnesylwetki.Jednaznichpodniosłasięipodeszładodrzwipiwnicy,za

którymiczuwaliśmystrwoŜeni.Ogarnęłomniewtedyuczuciedziwnejobojętnościna

wszystko,cosiędziało.Byłemwstaniezadziwieniaiszoku.Czułemsiętak,jakby

niebezpieczeństwoniezagraŜałomnie,alekomuinnemu,temu,któregoja

obserwujęzzewnątrz.Ztejdziwnejapatiiwyrwałmniegłosmatki.Pierwsza

odezwałasiędobandyty,uprzedzającgo.Powiedziała,kłamiąc,ŜejestUkrainkąi

nazywasięNarajewska...Zabrzmiałotochybaprzekonywająco,boupowieczapytał:

"Aktoztobąjest?"

"Tylkodwojemałychdzieci" odpowiedziałamama

"Tozamknijdrzwiisiedźcicho" powiedział.

Tarozmowaodbyłasięjakbypozamną.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: