Richelson Jeffrey T. - Ścisle jawne - nauka i wywiad.pdf - świat nauki - joliet_

åciæle jawne: nauka i wywiad

Jeffrey T. Richelson

nej wojny USA wyda¸y kilka-

set miliardw dolarw na

projektowanie, budow« i uýytkowanie

imponujcego zestawu zaawansowa-

nych systemw zbierania informacji wy-

wiadowczych oraz wytyczania pewnych

okreælonych cech Ziemi sprzyjajcych

instalacji obiektw wojskowych. Dzie-

sitki satelitw krýcych w przestrze-

ni kosmicznej przekaza¸y miliony obra-

zw powierzchni naszej planety. Jed-

noczeænie czujniki podczerwieni zamon-

towane w innych satelitach rejestrowa-

¸y odpalenia rakiet, wybuchy i inne zda-

rzenia zwizane z wydzielaniem energii.

Po niebie krýy¸y specjalnie zaprojekto-

wane samoloty przekazujce zdj«cia wy-

wiadowcze i dokonujce pomiarw

meteorologicznych. Z kolei pod wod

systemy hydroakustyczne æledzi¸y ru-

chy okr«tw podwodnych, a z okr«tw

kartowano dno morskie z niezwyk¸

dok¸adnoæci.

Miliony zdj« i by moýe biliardy baj-

tw danych zebranych przez t« global-

n sie obserwacji spoczywaj obecnie

w centrach przetwarzania danych, kom-

puterach, archiwach, bibliotekach prze-

chowujcych zdj«cia i innych obiektach

rozmieszczonych g¸wnie wok¸ Wa-

szyngtonu. Cho niektre spoærd tych

danych zachowa¸y do dziæ pewn

wartoæ wojskow lub wywiadowcz,

to zarwno up¸yw czasu, jak i upadek

Zwizku Radzieckiego wyranie j

zmniejszy¸y.

W ostatnich latach jednak zacz«¸a zy-

skiwa sobie zwolennikw doæ rady-

kalna koncepcja, formu¸ujca nowe za-

dania, ktre mog¸yby pe¸ni owe

zdobyte tak wielkim kosztem zasoby in-

formacyjne. Uwaýa si«, ýe znaczna cz«æ

tych danych zebranych dla celw woj-

skowych lub wywiadowczych jest uýy-

teczna naukowo i, co wi«cej, ýe dane te

mog zosta udost«pnione naukowcom

bez naruszenia jakichkolwiek impera-

tyww wojska lub wywiadu, takich jak

skrytoæ, z ktr dane te pozyskiwano

i wykorzystywano.

Idea ta zaowocowa¸a utworzeniem

zespo¸u kilkudziesi«ciu naukowcw

amerykaÄskich, ktrym udzielono do-

st«pu do pilnie strzeýonych tajemnic

i ktrzy poddali niezwykle starannej

analizie cz«æ informacji, obrazw i in-

nych danych zdobytych przez rozbu-

dowany amerykaÄski aparat rozpo-

znawczy. Cz¸onkw tej grupy (nazwa-

nej Medea) zapoznano z najg¸«biej utaj-

nionymi i zaawansowanymi systema-

mi rozpoznania oraz zbierania informa-

cji. Przedstawiciele wywiadu poprosili

ich nawet, by im doradzili, jak projek-

towa nowy sprz«t wywiadowczy i jak

pos¸ugiwa si« sprz«tem istniejcym,

aby mg¸ jeszcze skuteczniej s¸uýy po-

trzebom naukowcw.

Wsp¸prac« t« zainicjowano zaledwie

kilka lat temu, trudno wi«c przesdza

czy okaza¸a si« ona sukcesem czy po-

raýk. Juý sam fakt, ýe przetrwa¸a te kil-

ka lat, zas¸uguje jednak na uwag«. åwiat

wywiadu nigdy przedtem nie wsp¸-

pracowa¸ z niezaleýnym od rzdu ze-

spo¸em naukowcw na tak skal«, z ta-

k doz zaufania i tak blisko, co przecieý

jest niezb«dnym warunkiem, jeæli na-

ukowcy maj moýliwie najpe¸niej spo-

ýytkowa rzdowe zasoby danych oraz

sprz«t. Najistotniejszy jest fakt, ýe

wsp¸praca ta b«dzie wymaga¸a wza-

jemnego dostosowania si« dwch kul-

tur Ð naukowej i wywiadowczej, ktre

maj w zasadzie przeciwstawne meto-

dy pos¸ugiwania si« informacj. åwiat

nauki traktuje nieograniczone rozpo-

wszechnianie informacji jako niezb«d-

ny warunek post«pu, natomiast wywiad

æciæle ogranicza jej przep¸yw, kierujc

si« zasad ãczy X musi to wiedzie?Ó

Z informacji mog korzysta jedynie

osoby upowaýnione do dost«pu i te, kt-

re nie s w stanie wykonywa powie-

rzonych im zadaÄ bez okreælonego za-

sobu wiedzy lub danych.

Jak dotd wi«kszoæ prac wykona-

nych przez cz¸onkw grupy Medea

zmierza do ustalenia, czy istniejce zaso-

by danych i sprz«t nadaj si« do wyko-

rzystania przez naukowcw zajmuj-

cych si« takimi problemami, jak globalne

ocieplenie klimatu, temperatura wd

oceanicznych, wegetacja roælin, lesistoæ,

pustynnienie, stan polarnej pokrywy lo-

dowej, i pokrewnymi zagadnieniami

z dziedziny nauk o Ziemi. Dotychczas

na podstawie danych zebranych przez

wywiad opublikowano dwa artyku¸y

naukowe. Ukazuj one po raz pierwszy,

w jaki sposb do jawnych prac nauko-

wych moýna wykorzystywa dane z ar-

chiww rzdowych stanowice nadal

36 å WIAT N AUKI KwiecieÄ 1998

W cigu pi«dziesi«ciu lat zim-

W ramach wyjtkowej wsp¸pracy naukowcy i przedstawiciele wywiadu

usi¸uj ustali, co przepastne tajne archiwa rzdu USA

mog ujawni na temat Ziemi

tajemnic« paÄstwow. Ponadto coraz

wi«ksza gotowoæ do wsp¸pracy przed-

stawicieli wywiadu ze ærodowiskiem

ekspertw naukowych z zewntrz (in-

spirowana w niema¸ym stopniu przez

Mede«) przynios¸a nieoczekiwane ko-

rzyæci. By¸y one bodaj najlepiej widocz-

ne w dziedzinie ratownictwa, kiedy utaj-

nione obrazy rejestrowane przez satelity

wywiadowcze okaza¸y si« bezcenne dla

brygad walczcych ze skutkami kata-

strofalnej erupcji wulkanicznej na wy-

spie Montserrat w basenie Morza Kara-

ibskiego, a takýe z poýarami lasw na

Alasce.

kiej rozdzielczoæci uýywanych w latach

1963-1984, (oznaczonych skrtami KH-7

i KH-8), o satelicie rozpoznawczym

KH-9 przekazujcym obrazy rozleg¸ych

obszarw, a takýe o KH-11 i Advanced

KH-11. Mimo to do prasy fachowej prze-

ciek¸o wiele informacji, w tym niektre

spoærd przekazanych przez nie obra-

zw. Jeszcze wi«cej informacji o tych sa-

telitach ujawniono w zwizku z post«po-

waniem karnym przeciwko by¸emu

pracownikowi CIA Williamowi Kampile-

sowi i analitykowi wywiadu marynarki

wojennej Samuelowi Loringowi Moriso-

nowi, ktrzy zostali skazani za ujawnie-

nie bez zezwolenia informacji o KH-11.

Satelity Keyhole wczeæniejszych ge-

neracji Ð KH-1 do KH-9 (programu bu-

dowy satelitw KH-10 zaniechano przed

wystrzeleniem pierwszego egzempla-

rza), dostarcza¸y na Ziemi« pojemniki

zawierajce obrazy celw w Zwizku

Radzieckim, Chinach, na Kubie, Bliskim

Wschodzie i w innych rejonach. Progra-

my KH-1 do KH-9 obj«¸y 144 wystrzele-

nia satelitw w latach 1960-1972, jednak

nie wszystkie spoærd nich zakoÄczy¸y

si« sukcesem. Satelity te wykona¸y po-

nad 800 tys. obrazw, ktre niedawno

odtajniono [patrz: Dino A. Brugioni,

ãSztuka interpretacji zdj« wywiadow-

czychÓ; åwiat Nauki , maj 1996]. Odtaj-

nienie to, nawiasem mwic, dokona¸o

si« po cz«æci za przyczyn naukowcw

z grupy Medea. Kamery zainstalowane

na satelitach KH-1 dawa¸y rozdzielczoæ

oko¸o 12 m. Na satelitach KH-4 popra-

wiono j do 1.5 m.

Bardziej zaawansowane satelity wy-

sokiej rozdzielczoæci KH-7, KH-8 i KH-9

wykona¸y w latach siedemdziesitych

i na pocztku osiemdziesitych kilka mi-

lionw obrazw. Wyjtkowo sprawny

KH-9 mia¸ moýliwoæ uj«cia na jednym

obrazie dziesitek tysi«cy km 2 z roz-

dzielczoæci oko¸o 2 / 3 m. Programy

zwizane z eksploatacj satelitw KH-8

i KH-9 zamkni«to w 1984 roku.

Kolejn grup satelitw wyranie

przydatnych w nauce, wyposaýonych

w czujniki podczerwieni, s satelity eks-

ploatowane w ramach programu US Air

ForceÕs Defense Support Program (DSP

Oczy spogldajce z nieba

Poniewaý wi«kszoæ danych wywia-

dowczych wciý nie jest dost«pna og-

¸owi spo¸eczeÄstwa, trudno stwierdzi

z wszelk pewnoæci, na ile s one przy-

datne dla prowadzonych obecnie badaÄ

w dziedzinie nauk o Ziemi. Jednakýe

z biegiem lat dosz¸o do oficjalnego ujaw-

nienia lub przecieku do wiadomoæci pu-

blicznej wielu szczeg¸w dotyczcych

charakterystyk i moýliwoæci tajnego

sprz«tu wywiadowczego, urzdzeÄ

zbierajcych dane i okresw, kiedy ich

uýywano.

Przez ostatnich 37 lat na orbit« oko¸o-

ziemsk wysy¸ano rýnego typu sateli-

ty s¸uýce do rozpoznania obrazowego.

Kaýdy spoærd nich stanowi¸ w swoim

czasie ogromne osigni«cie w zakresie

techniki kosmiczno-lotniczej i optycznej.

Satelity te s przyk¸adem najbardziej

zaawansowanych technologii okresu

zimnej wojny. Najnowszymi produkta-

mi z owej serii s Keyhole-11 (KH-11)

i Advanced KH-11, ktre mog dostar-

czy uchwycony obraz niemal natych-

miast za poærednictwem satelity prze-

kanika (poæredniego). W latach 1976-

1988 wystrzelono 9 satelitw KH-11,

a w latach dziewi«dziesitych Ð 3 sate-

lity Advanced KH-11. Te ostatnie, z kt-

rych kaýdy kosztowa¸ 1.5 mld dolarw,

s nadal uýytkowane i dostarczaj obra-

zy o rozdzielczoæci 15 cm lub wi«kszej.

W¸adze USA wciý nie odtajni¸y

danych o systemach satelitarnych wyso-

SPOTKANIE DWîCH åWIATîW Ð nauki i wywiadu Ð stwarza problemy w dziedzinie

rozpowszechniania informacji, ale moýe przynieæ znaczne korzyæci naukom o Ziemi.

å WIAT N AUKI KwiecieÄ 1998 37

Wybrane systemy wywiadowcze i ich zastosowania naukowe

TYP

EKSPLOATOWANY

CZUJNIKI,

ZASTOSOWANIA

W LATACH

CECHY SZCZEGîLNE

WOJSKOWE

NAUKOWE

KH-1 Ð KH-6

1960Ð1972

Rejestracja obrazu

Rozpoznanie

Badania powi«kszania si«,

KH-7 i KH-8

1963Ð1984

na kliszy fotograficznej

zmniejszenia lub zblokowania

gruntw ornych i lasw, pustyÄ

KH-9

1971Ð1984

Optyka szerokoktna,

oraz innych ekosystemw;

obrazy obejmujce tysice

monitorowanie erozji linii

kilometrw kwadratowych

brzegowej, poýarw lasw

i aktywnoæci wulkanicznej

KH-11

1976Ð1995

Przekazywanie obrazw

Advanced

1992 do dziæ

na Ziemi« w czasie

KH-11

rzeczywistym

DSP

1970 do dziæ

PodczerwieÄ

Wykrywanie

Monitorowanie drogi

startw rakiet,

meteorw w atmosferze

wybuchw i poýarw

ziemskiej

Lacrosse

1988 do dziæ

Obrazy radarowe

Rozpoznanie

Monitorowanie rozmieszczenia

przy kaýdej pogodzie

lodowcw i æniegu;

i o dowolnej porze doby

lokalizowanie niedost«pnych

jezior, ciekw i rde¸ oraz

okreælanie ich poziomw

U-2

1956 do dziæ

Obecnie optoelektroniczna

Obserwacja powi«kszania si«,

rejestracja obrazw

zmniejszania lub zblokowania

w czasie rzeczywistym

gruntw ornych i lasw,

Rozpoznanie

pustyÄ oraz innych

SR-71

1964Ð1990

Moýliwoæ sfotografowania

ekosystemw, monitorowanie

ponad 260 000 km 2

erozji i kl«sk ýywio¸owych

w cigu godziny

Okr«ty

1950 do dziæ

Wielowizkowy system

Dane o morskim polu

Dane podstawowe

hydrograficzne

hydroakustyczny do

grawitacyjnym

dla przysz¸ych badaÄ morskich;

(TAGS-60

kartowania dna morskiego

i magnetycznym;

kalibracja algorytmw

Ð jeden z serii

i profilowania dna oceanu

batymetria dna,

systemw satelitarnych;

najnowszej

w¸asnoæci osadw;

bardziej efektywne

generacji)

pionowe profile

pomiary zasolenia

zasolenia i temperatury

i temperatury wody

SOSUS

Od po¸owy lat

Czujniki hydroakustyczne

Identyfikacja

Monitorowanie temperatury

pi«dziesitych

i æledzenie okr«tw

oceanw, monitorowanie

do dziæ

podwodnych

populacji wielorybw

przeciwnika

i ich w«drwek

Ð Program Wsparcia Obronnego Si¸ Po-

wietrznych USA) . Pierwszy satelita z tej

serii zosta¸ wystrzelony w 1970 roku,

a osiemnasty Ð w lutym 1997 roku. Zo-

sta¸ on umieszczony na orbicie geosta-

cjonarnej na wysokoæci 35 900 km nad

Ziemi. Zasadnicze czujniki DSP pra-

cuj w podczerwieni, a zaprojektowa-

no je do wykrywania piropuszy dymu

podczas startw radzieckich (a potem

rosyjskich) i chiÄskich rakiet mi«dzykon-

tynentalnych wystrzeliwanych z wyrzut-

ni ldowych i okr«tw podwodnych. Sa-

telity te wyposaýone s takýe w zestaw

czujnikw do wykrywania wybuchw

jdrowych w atmosferze. Podczas wie-

loletniej eksploatacji pracujce w pod-

czerwieni czujniki satelitw serii DSP

wykrywa¸y rwnieý odpalenia rakiet

æredniego zasi«gu (w tym SCUD-w),

samoloty lecce z w¸czonym dopala-

czem, satelity na niskich orbitach wok¸

Ziemi, a nawet duýe eksplozje.

Do zgromadzenia olbrzymich zaso-

bw obrazw przyczyni¸ si« takýe ko-

lejny program satelitarny nazwany La-

crosse. Satelity tej serii nie fotografuj

obiektw, lecz wysy¸aj fale radiowe.

Czujniki satelity rejestruj odbicia tych

fal, ktre moýna nast«pnie przekszta¸-

ci na obraz obserwowanego obiektu.

Poniewaý fale radiowe przenikaj przez

chmury i nie przeszkadza im ciemnoæ,

satelity serii Lacrosse daj w zasadzie

Stanom Zjednoczonym moýliwoæ ci-

g¸ego uzyskiwania takich obrazw.

Z wyjtkiem satelitw serii DSP, eks-

ploatowanych przez Si¸y Powietrzne

USA, wszystkie opisane satelity zapro-

jektowano i uýytkowano pod patrona-

tem National Reconnaissance Office

(NRO Ð Narodowego Biura Rozpozna-

nia). By¸a to niegdyæ g¸«boko utajniona

organizacja utworzona 6 wrzeænia 1961

roku w celu koordynacji przedsi«wzi«

rozpoznania kosmicznego prowadzo-

nych przez CIA i si¸y powietrzne. Biuro

by¸o pocztkowo tak tajne, ýe jego na-

zwa i skrt mog¸y pojawia si« jedynie

w dokumentach opatrzonych klauzul

tajnoæci powyýej ãTop SecretÓ. Dopiero

w 1992 roku Departament Obrony ofi-

cjalnie potwierdzi¸ fakt istnienia NRO.

Do wykonywania znacznej liczby ob-

razw spoczywajcych dziæ w archiwach

wykorzystywano nie tylko satelity, ale

takýe samoloty. Najlepiej znanym samo-

38 å WIAT N AUKI KwiecieÄ 1998

lotem rozpoznawczym USA jest U-2,

ktrego szpiegowski charakter zosta¸

ujawniony w dramatycznych okolicz-

noæciach w 1960 roku po zestrzeleniu

nad Zwizkiem Radzieckim pilota CIA

Francisa GaryÕego Powersa. Incydent

ten po¸oýy¸ kres lotom nad Zwizkiem

Radzieckim, niemniej jednak przez po-

nad 40 lat samoloty U-2 lata¸y po ca¸ym

æwiecie i fotografowa¸y rozmaite cele.

Obecnie s¸uý one do æledzenia, czy Irak

przestrzega warunkw zawieszenia bro-

ni z 1991 roku koÄczcego wojn« w Za-

toce Perskiej. Inny typ samolotu roz-

poznawczego, SR-71, lotnictwo amery-

kaÄskie uýytkowa¸o od koÄca lat szeæ-

dziesitych aý do przejæciowego wyco-

fania go w 1990 roku. (Niedawno przy-

wrcono do s¸uýby dwie maszyny, ale

jak si« wydaje, zostan z powrotem ode-

s¸ane na emerytur«.) Samoloty te, lataj-

ce na wysokoæci 26 000 m z pr«dkoæci

przekraczajc 3 Ma, potrafi¸y sfotogra-

fowa ponad 260 000 km 2 w cigu zale-

dwie godziny. Po ich lotach pozosta¸y

zdj«cia terenw o powierzchni wielu

milionw kilometrw kwadratowych.

ýa USA. Sieci te co pewien czas ulep-

szano i dziæ s to juý urzdzenia pitej

lub szstej generacji.

Dane zebrane o kaýdym okr«cie pod-

wodnym obejmuj jego echo hydroaku-

styczne i szumy pochodzce z silnikw,

uk¸adu ch¸odzenia i ærub nap«dowych.

Dwi«ki te s przetwarzane na pojedyn-

czy sygna¸ rozpoznawczy, ktry pozwa-

la ekspertom okreæli nie tylko typ okr«-

tu, na przyk¸ad uderzeniowy typu Alfa

lub nosiciel rakiet balistycznych typu

Tajfun, ale takýe wskaza konkretn

jednostk«.

rodowa Agencja Oceaniczna i Atmosfe-

ryczna) . Na pierwszym oficjalnym posie-

dzeniu w padzierniku 1992 roku na-

ukowcy rozwaýali, jakie dane o æro-

dowisku s potrzebne i skd je czerpa.

Naukowcy spotkali si« takýe z kolega-

mi, ktrzy nie s upowaýnieni do do-

st«pu do wiadomoæci niejawnych w ce-

lu opracowania listy kluczowych za-

gadnieÄ i informacji potrzebnych do

pracy nad nimi. Na przyk¸ad jedna spo-

ærd grup badawczych pracujca nad

gazami cieplarnianymi postanowi¸a, ýe

przede wszystkim trzeba zaj si« pro-

blemem ozonu. Naukowcy uzgodnili,

ýe aby mc lepiej skorelowa ocen« nad-

miaru tych czsteczek z obserwacjami

klimatycznymi, powinni zna pionowy

rozk¸ad ozonu w funkcji pory roku i sze-

rokoæci geograficznej z dok¸adnoæci po-

zwalajc na wykrycie zmian o 5%

w cigu 10 lat.

Gdy badacze okreælili, jakie s ich po-

trzeby informacyjne, ærodowisko wywia-

du, zw¸aszcza CIA i NRO, a takýe De-

partamenty Obrony i Energetyki zacz«¸y

organizowa odprawy w celu zapozna-

nia ich z ponad 100 utajnionymi syste-

mami i zbiorami danych. Nast«pnie pod

koniec listopada 1992 i z pocztkiem 1993

roku naukowcw wprowadzono do

ãczarnegoÓ æwiata amerykaÄskiej tech-

nologii wywiadowczej i jej produktw.

Podawane na tych odprawach informa-

cje o eksploatowanych w przesz¸oæci

i obecnie technikach zbierania danych

obejmowa¸y systemy od kosmicznych

po podmorskie. Uwzgl«dnia¸y mnstwo

szczeg¸w, takich jak kryptonimy, g¸«-

boko utajnione dane o satelitach wywia-

dowczych (gdzie je umieszczono i jakie-

go typu informacje zbieraj). Oprcz

udzielania naukowcom pomocy w okre-

æleniu, ktre dane przechowywane w ar-

chiwach mog¸yby by przydatne do ba-

daÄ ærodowiska naturalnego, na odpra-

wach rozwaýano, w jaki sposb wyko-

rzysta do zbierania danych o ærodowi-

sku eksploatowane nadal satelity, sieci

sonarw i inne systemy.

W grudniu 1993 roku naukowcy

stwierdzili w swoim pierwszym rapor-

cie, ýe olbrzymie archiwa danych ãobra-

zowychÓ oraz dane otrzymywane obec-

nie z satelitw rozpoznania fotograficz-

nego maj w istocie szerokie zastoso-

wanie w badaniach naukowych nad æro-

dowiskiem. Zauwaýyli oni, ýe jednym

z takich oczywistych zastosowaÄ jest

wype¸nienie luk w ewidencji zmian

w dziedzinie urbanizacji, a takýe prze-

biegu granic mi«dzy obszarami pokry-

tymi roælinnoæci a pustynnymi, czyli

takich, ktre uwaýa si« za istotne wska-

niki zmian klimatu. Pierwszy cywilny

system zbierania danych w tym zakre-

Za czarnymi drzwiami

Z pewnoæci ta ãglobalna kolekcjaÓ

czujnikw umieszczonych w morzu, po-

wietrzu i kosmosie sprawnie wype¸nia

zadania wywiadowcze i wojskowe, dla

ktrych zosta¸a powo¸ana, wciý jednak

nie by¸o dotd pewne, czy zbierane

przez nie dane (w przesz¸oæci i obecnie)

mog przynieæ korzyæ nauce. Wielce

zbiurokratyzowany proces udzielenia

odpowiedzi na to pytanie zainicjowano

w maju 1990 roku, kiedy senator Al

Gore ze stanu Tennessee wystosowa¸

list do pewnego wyýszego urz«dnika

CIA. Gore pragn¸ dowiedzie si«, czy

agencja dysponuje baz danych o oce-

anach, chmurach, wiatrach i opadach

tropikalnych, ktre moýna by wykorzy-

sta do prac nad rozmaitymi problema-

mi naukowymi i dotyczcymi ærodowi-

ska przyrodniczego. Okaza¸o si«, ýe CIA

posiada istotne dane na temat wielu

zagadnieÄ wymienionych w liæcie sena-

tora. Wkrtce potem przedstawiciele

agencji zorganizowali spotkanie z kil-

koma naukowcami spoza ærodowiska

wywiadu. Wærd nich byli Jeffrey Do-

zier, dziekan wydzia¸u nauk o Ziemi

w University of California w Santa Bar-

bara, i Gordon J. MacDonald, geofizyk

z University of California w San Diego.

Po cz«æci za przyczyn innego listu,

ktry otrzyma¸ od GoreÕa, Robert Gates,

wczesny dyrektor CIA, wiosn 1992 ro-

ku udzieli¸ grupie naukowcw zezwo-

lenia na dost«p do niejawnych informa-

cji. Zezwolenie to pozwoli¸o im na

przestudiowanie danych wywiadow-

czych pod ktem okreælenia przydatno-

æci naukowej. Utworzono jedenaæcie ze-

spo¸w panelowych zwizanych z po-

szczeglnymi dyscyplinami nauk o æro-

dowisku przyrodniczym. Do uczestnic-

twa w tych zespo¸ach zaproszono oko¸o

70 naukowcw z oærodkw akademic-

kich, przedsi«biorstw prywatnych i agen-

cji rzdowych, takich jak Environmental

Protection Agency (Agencja Ochrony

årodowiska) i National Oceanic and At-

mospheric Administration (NOAA Ð Na-

Uszy ukryte w morzu

Przez ca¸ zimn wojn«, gdy CIA,

NRO i si¸y powietrzne USA zajmowa-

¸y si« fotografowaniem terytorium wro-

gw i sojusznikw, marynarka eksplo-

atowa¸a oglnoæwiatow sie nas¸uchu

hydroakustycznego pozwalajcego na

æledzenie pozycji i ruchw radzieckich

okr«tw podwodnych. Informacje te

mia¸y zasadnicze znaczenie w zabawie

w kotka i myszk« mi«dzy okr«tami pod-

wodnymi przeciwnikw, kiedy okr«ty

z pociskami balistycznymi stara¸y ukry

si« przed okr«tami uderzeniowymi, kt-

re prbowa¸yby je natychmiast znisz-

czy w wypadku wojny atomowej.

Omawianym sieciom sonarw nadano

nazw« SOSUS (Sound Surveillance Sys-

tem Ð System Rozpoznania Akustyczne-

go). W okresie zimnej wojny w rýnych

miejscach dna oceanicznego rozmiesz-

czono 20 sieci nas¸uchowych SOSUS

przeznaczonych do rejestracji sygna¸w

akustycznych z radzieckich okr«tw pod-

wodnych. Sieci te s na tyle czu¸e, ýe eks-

perci mog okreæla nie tylko klas« okr«-

tu, ale takýe poszczeglne egzemplarze.

Ponadto SOSUS potrafi nadzorowa ruch

okr«tw na powierzchni, a nawet samo-

lotw leccych nad wod na niewielkiej

wysokoæci.

Prace nad systemem SOSUS rozpo-

cz«to w 1950 roku. Doprowadzi¸y one

do zainstalowania w cztery lata pniej

pierwszego zespo¸u czujnikw hydro-

akustycznych na szelfie kontynental-

nym w pobliýu wschodniego wybrze-

å WIAT N AUKI KwiecieÄ 1998 39

SOUND SURVEILLANCE SYSTEM, w skrcie SOSUS (System Rozpoznania Akustyczne-

go), sk¸ada si« z sieci czujnikw hydroakustycznych rozmieszczonych na dnie oceanu. Na po-

cztku lat osiemdziesitych oko¸o 66 takich sieci dzia¸a¸o w rejonach zaznaczonych na ma-

pie. Wkrtce po zakoÄczeniu zimnej wojny ich liczba zosta¸a zmniejszona.

portw na temat tego, jak dane archiwal-

ne i istniejce systemy zbierania infor-

macji mog dopomc w rozwoju nauki

o ærodowisku przyrodniczym. Raporty

te dotycz takich zagadnieÄ, jak progno-

zowanie wybuchw wulkanw, lepsze

metody identyfikacji i wyznaczania gra-

nic terenw podmok¸ych, poprawa ocen

dotyczcych falowania i cyrkulacji oce-

anicznej, rozliczenie bilansu masy lodow-

cw. Wszystkie wspomniane raporty

z wyjtkiem jednego zosta¸y utajnione.

Wyjtkiem by¸o sprawozdanie zatytu-

¸owane: ãPrzydatnoæ naukowa danych

o ærodowisku przyrodniczym zebranych

przez marynark« wojennÓ opubliko-

wane w czerwcu 1995 roku. Powsta¸o

ono z inicjatywy marynarki, ktra zwr-

ci¸a si« do Medei z proæb o zbadanie

baz danych, opracowaÄ i zakresu dzia-

¸ania Naval Meteorology and Oceano-

graphy Command (Dowdztwa Mete-

orologii i Oceanografii Marynarki

Wojennej). 52-stronicowy raport zawie-

ra¸ mi«dzy innymi weryfikacj« nauko-

wej przydatnoæci posiadanych przez do-

wdztwo baz danych dotyczcych lo-

dowcw szelfowych, geologii, geofizy-

ki oraz charakterystyk mas wd oce-

anicznych i brzegw. Raport zawiera

takýe szereg zaleceÄ w kwestii rozsze-

rzenia zakresu nauki o oceanach. Pro-

ponuje si« na przyk¸ad utworzenie

specjalnego oærodka, gdzie naukowcy,

ktrzy zyskali prawo dost«pu do taj-

nych danych mogliby korzysta z wi«k-

szoæci baz danych dowdztwa. Zasuge-

rowano takýe, aby marynarka wzmog¸a

swoje wysi¸ki w kierunku budowy re-

gionalnych modeli oceanicznych, ktre

pozwalaj na komputerow symulacj«

warunkw panujcych w oceanie.

Naukowcw z grupy Medea po-

proszono takýe o ocen«, w jaki sposb

zmiany w istniejcych juý i planowa-

nych systemach satelitarnych mog¸yby

zwi«kszy ich przydatnoæ do zbiera-

nia danych o ærodowisku naturalnym.

W odpowiedzi powsta¸o kilkanaæcie ra-

portw o podwjnym przeznaczeniu

przes¸anych do NRO, ktre jeden z je-

go przedstawicieli okreæli¸ mianem ãnie-

co ezoterycznychÓ. Wspomniane prace

zawieraj konkretne zalecenia konstruk-

cyjne i, zdaniem tego samego przedsta-

wiciela, zosta¸y ãpotraktowane powaý-

nieÓ oraz ãwywr wp¸ywÓ na przysz¸e

systemy satelitw wywiadowczych.

Medea przyczyni¸a si« takýe do uru-

chomienia Global Fiducials Program

(Globalnego Programu Monitoringu

årodowiska), w ramach ktrego istnie-

jce i przysz¸e satelity rozpoznania foto-

graficznego b«d wielokrotnie obser-

wowa oko¸o 500 rejonw interesuj-

cych dla naukowcw badajcych ærodo-

sie Ð satelity z serii Earth Resources

Technology Satellite Ð dzia¸a dopiero od

1972 roku, toteý tajne archiwa obrazw

satelitarnych pozwoli¸yby uzupe¸ni

brakujce dane, si«gajc aý do poczt-

ku lat szeædziesitych.

Naukowcy uæwiadomili sobie rw-

nieý, ýe obrazy uchwycone przez sateli-

ty szpiegowskie umoýliwi ãkalibracj«Ó

cywilnych systemw o niýszej rozdziel-

czoæci. Porwnanie obrazw tego same-

go obiektu wykonanych sprz«tem o ni-

skiej i wysokiej rozdzielczoæci moýe

pozwoli na wy¸owienie dodatkowych

informacji ze zdj« o niskiej rozdziel-

czoæci. Taka ãkalibracjaÓ by¸aby szcze-

glnie pomocna podczas opracowywa-

nia danych o wegetacji roælin, pozwa-

lajc przyk¸adowo na okreælenie gatun-

kw roælin i stopnia ulistnienia.

Obrazy o wysokiej rozdzielczoæci po-

winny takýe by na tyle szczeg¸owe,

by umoýliwi ocen« rozwoju lub zaniku

lasw, pustyÄ i bagien. Winny ponadto

umoýliwi bardziej szczeg¸owe bada-

nia nad zmianami w obr«bie gruntw

ornych, stopnia skupienia ekosystemw

oraz rozk¸adu siedlisk zwierzt, szkd

powsta¸ych w lasach wskutek zanie-

czyszczenia ærodowiska lub innej dzia-

¸alnoæci cz¸owieka, wykorzystania za-

sobw wodnych i erozji brzegu morskie-

go, a wi«c zagadnieÄ wywierajcych po-

waýny wp¸yw na ludzkie zdrowie.

W raporcie tym stwierdzono rwnieý,

ýe satelity serii DSP moýna wykorzy-

sta do wykrywania i monitorowania

poýarw lasw w odleg¸ych rejonach,

kiedy wydzielaj si« gazy cieplarniane

Ð tlenek i dwutlenek w«gla. Zasugero-

wano takýe, ýe sonary systemu SOSUS

moýna wykorzysta do detekcji global-

nego ocieplenia: dwi«k rozchodzi si«

szybciej w wodzie ciep¸ej niý w zimnej,

dlatego teý pomiary zmian w pr«dko-

æci rozchodzenia si« dwi«ku w oceanie

na odleg¸oæci rz«du tysi«cy kilometrw

pozwalaj wykry nawet nieznaczne

zmiany temperatury. Dzi«ki systemo-

wi SOSUS moýna rwnieý monitorowa

w«drwki wielorybw, co dostarcza no-

wych danych o ich populacji. Wszyst-

kie powyýsze sugestie spowodowa¸y

podj«cie konkretnych dzia¸aÄ pod pa-

tronatem Departamentu Obrony lub in-

nych instytucji.

Zaproponowano ponadto przepro-

wadzenie 15 eksperymentw, aby si«

przekona, czy systemy wywiadowcze

mog¸yby by przydatne do oceny gru-

boæci lodowcw szelfowych, zakresu

wylesienia, zawartoæci wody w tropo-

sferze, a takýe obecnoæci odpadw radio-

aktywnych lub toksycznych pod ziemi.

Medea pozostanie

årodowisko wywiadu, zach«cone po-

wodzeniem tego partnerstwa, podj«¸o

w 1994 roku inicjatyw« nadania mu

trwa¸ych ram organizacyjnych. Nazwa

Medea, wybrana przez pracownika CIA,

Lind« Zall, pochodzi od imienia czaro-

dziejki z mitologii greckiej, ktra pomo-

g¸a Jazonowi i Argonautom w zdoby-

ciu z¸otego runa i zosta¸a pniej jego

ýon. (Nieprzypadkowo Zall jest z ra-

mienia CIA przedstawicielk agencji

w grupie doradcw naukowych pracu-

jcych na potrzeby wojska, oznaczonej

kryptonimem Jazon). Oko¸o 70 naukow-

cw zosta¸o upowaýnionych do dost«pu

do informacji niejawnych, a takýe ma

prawo wst«pu do biura programu

w McLean w Wirginii, niedaleko cen-

trali CIA.

Dotychczas naukowcy (cz¸onkowie

grupy Medea) opracowali kilkanaæcie ra-

40 å WIAT N AUKI KwiecieÄ 1998

Richelson Jeffrey T. - Ścisle jawne - nauka i wywiad.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: