Półdiable weneckie.pdf

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI

PÓŁDIABLĘ

WENECKIE

POWIEŚĆ OD ADRIATYKU

Tower Press 2000

L’amor comincia con suoni e con canti

E poi finisce con dolori w pianti...

Piosnka ludowa

Cofnąć się potrzeba aż w przeszłość, chcąc pocieszyć oryginalnością charakterów ludzkich,

samoistnością człowieka, który dawniej urabiał się mniej do formy jednej, swobodniej jakoś

wedle żyjącej w sobie fantazji, i był, czym go Pan Bóg stworzył, nie wstydząc siebie... Dzisiaj

Europę z końca w koniec przewędrowawszy, nie trafi się na wybitniejszą postać, żadna fizjo-

gnomia wyrazistsza nie przejrzy przez skorupę cywilizacji. Wewnątrz zapewne jest zawsze

toż samo, co tam i dawniej bywało, człowiek w gruncie jeden od początku świata, ale po

wierzchu wygląda dziś jak migdał cukrem oblany, i trudno zgadnąć, czy słodki czy gorzki,

świeży czy nadgniły, a nawet czy to migdał tam siedzi, czy kawałek suchej skorupki bez sma-

ku.

Dawne czasy i u nas, i wszędzie obfitsze były w oryginały, i nie było jeszcze tej łatwości

przebiegania świata, która dziś ściera piętna, ogładza obyczaje, przenosi ludzi, a z nimi jakiś

ogólny ton europejski, który w istocie zależy na tym, żeby być podobnym do wszystkich, a jak

najmniej do siebie samego. Nawet twarze tracą powoli charakter dawny, wybitniejszy, przy-

wdziewając jakąś maskę tandetną, którą staranne wychowanie nadaje... Wszyscyśmy do siebie

podobni, z małymi różnicami.

Śmiano się przed niewielu jeszcze laty z ekscentryczności Anglików, z Hiszpanów i

Niemców oryginalności, teraz by się dziwić potrzeba, że już w tłumie nikogo z nich rozpo-

znać nie można. Anglicy wyuczyli się po francusku bez akcentu, a Niemcy, zapuściwszy bo-

kobrody sążniste, tak udają obywateli Wielkiej Brytanii, jakby się nimi urodzili.

Życie też i obyczaj nie wyrabia się jak dawniej własnym kunsztem i dowcipem, ale wedle

pewnej recepty przyzwoitości, ogólnie za najlepszą przyjętej.

Dlatego i nieszczęśliwy bajarz, który wody by warzyć nie chciał, musi malowniczego wąt-

ku szukać w skrystalizowanej przeszłości, bo teraźniejszość staje ledwie na materiał do ra-

chunku i na temat do karykatury...

Wszystko to cel mieć musi i jest to widocznie stan jakiegoś przejścia, przerabiania się i ci-

chej fermentacji, z którego coś zapewne wyrośnie bardzo ładnego i bardzo pożytecznego dla

świata... ale z tego, co teraz pożywamy (ni kwaśno, ni słodko), nie ulepisz chyba bezbarwny i

bezwonny placek... Trzeba więc, pożegnawszy świat rachmistrzów i gazeciarzy, giełdę i ban-

kierskie elegancje, ozłocone na wszystkie boki, puścić się na wędrówkę... kędy pieprz rośnie.

Przysłowie to oznacza, że pieprz nieblisko rośnie, a pieprz jest tym, co osmacza, pobudza,

piecze, zachęca do życia.... tego potrzeba szukać w przeszłości. Klimat dzisiejszy dlań za

zimny, pójdziemy więc w tę przeszłość osławioną i uwielbioną... przerzucim spleśniałe ręko-

pismów karty, zajrzym do zbutwiałych trumien, na których wieku przegniłym siedzi uśpiona

poezja z zeschłym wieńcem w ręku.

Nich się tylko czytelnicy nasi nie ulękną bardzo, jeśli niestarą tę historią rozpocząć bę-

dziemy musieli od bardzo dawnych przypomnień: są one niezbędnymi dla zrozumienia na-

stępnych wypadków. Uznał to już i dowiódł ksiądz kanonik Ciampi, że pomiędzy Polską a

Włochami stosunki bardzo były ożywione, wymiana ludzi bardzo czynna. Myśmy im tam

posyłali bogatych suchotników, znudzonych wielkich panów, umierające panie i pobożnych a

zamożnych prałatów, oni nam oddawali pożyczkę w niedouczonych doktorach, w niefortun-

nych malarzach, w nieszczęśliwych prawnikach, niekiedy wszakże w artystach cale znakomi-

tych i rzemieślnikach niepospolitej wprawy.

Żart na bok, dużo naszej młodzieży uczyło się w Padwie, wyświęcało w Rzymie, bawiło w

Wenecji, a leczyło potem pod ciepłym słońcem Neapolu.

Ci, co w Padwie przesiadywali, pociągali za sobą, z powrotem do kraju jadąc, współucz-

niów lub nauczycieli. Słynęła Polska z zamożności, a z hojności jeszcze bardziej. Każdy się tu

cudzoziemiec czegoś dorobił, a niejeden per pedes apostolorum przyszedłszy powracał po-

szóstno. Trafia się to przybyszom i dzisiaj: my tylko jedni poszóstno wyjeżdżamy, żeby po-

wrócić z torbami, często jeszcze wstydu pełnymi...

Łatwo sobie wytłumaczyć, jak przodek mojego bohatera dostał się do Polski. Był on dokto-

rem przy królu Stefanie, któremu w wojnach i obozach towarzyszył; drugi z tej rodziny, Fran-

ciszek, ożenił się z siostrą lekarza Buccelli nadwornego przy Zygmuncie III. Trzeci się także

w Padwie medycyny wyuczył, aby ją w Polsce praktykować, i za Zygmunta III panowie Lippi

de Bucellis otrzymali indygenat i szlachectwo polskie, a do rodowitych ich tarczy dwubarw-

nych, przez szczególną przyjaźń dla Lippiego, Hieronim Gostomski, wojewoda poznański,

starosta sandomierski, dodał im górą w czerwonym polu swojego białego Nałęcza.

Lippiowie więc tu osiedli i z ubogich niegdy mieszkańców Belluno i Padwy, gdzie mieli

dwie stare kamieniczki, przeszli na zamożną polską szlachtę, posesjonatów co się zowie. Gdy

przyszło do tego indygenatu, o którym wspomniałem, na sejmie 1597 roku, musieli panowie

de Lippi produkować się jako szlachta wenecka, ale nie zrobił trudności doża Mazino Grima-

no i wydał im na pargaminie malowanym ze srebrną pieczęcią dyplom tak wspaniały, iż mogli

go śmiało pokazać najwybredniejszemu szlachcicowi. U góry stały dwie tarcze, jedna wzdłuż

podzielona na dwoje, druga dwóma w poprzek palami przecięta, z głową czarnego jastrzębia

czy orła o złotym dzióbie, wcale pokaźną 1 .

Lippi, syn doktora, już ożeniwszy się z Polką, poszedł na zagon gospodarzyć, powoli z

Lippich zrobili się nawet Lipińscy de Buccellis; a wnuki już mało co po włosku umiały. Prze-

chowywała się jednak tradycja o weneckim szlachectwie, o kamieniczce w Belluno i domu w

Padwie.

Dziad mego bohatera był nieco dziwacznego umysłu, ubierał się z włoska, niekiedy bardzo

bogato, czasem bardzo dziwacznie, jeździł w powozie, alias kolebce, malowanej pstro, spro-

wadził sobie Murzynka, którego stroił po wschodniemu i niedostępnie miewał zawsze przy

sobie... Coś tam we krwi jego włoskiej było fantazji, która się z polską butą zmięszała, i pan

Bernard, którego po prostu Bernatem zwano, choć wielkopolski szlachcic, urodzony z Polki, z

Polką żonaty, mało co włoszczyzny umiejący, bawił się w senatora weneckiego i patrycjusza.

Przez calutkie też życie wybierał się jechać do Padwy i Belluno dla rewindykowania dzie-

dzictwa, które mu, jak on dowodził, niesłusznie wydarto; ale z roku jakoś na rok odkładając

wybór – to dla słoty, to dla nieurodzaju, to dla niedobrego zdrowia, to z obawy, aby tam w

Wenecji wschodniego moru i zarazy nie zastał – dożył na zagonie rodzinnym do dni końca.

W dziedzicznym jegomości Robninie było piękne jezioro, a na nim wysepka mała, u brze-

gów trzcinami porosła, w środku piaszczysta; otóż z tego ostrowu Bernat sobie małą uczynił

był Wenecją, zmurowawszy tam parę domostw na palach, dosyć okazałej z dala struktury.

Nikt tam nie mieszkał, prócz jednego rybaka, ale dziedzic często różne zabawy wyprawiał,

gości spraszając i gondolami ich czarnymi, na sposób wenecki zbudowanymi, przewoził do

swej Isola Bella, jak ją nazywał.

1 Oryginalne przywileje i indygenat są w posiadaniu piszącego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: