WARNING!
All rights reserved.
Copy made by the group of amazing people. We spent hell a lot of time on creating this piece. Bear in mind there may be some inconsistencies. Usage at your own risk.
ROZDZIAL 1
WSTĘP: PSYCHOLOGIA RELIGII W ZMIENIAJĄCYM SIĘ ŚWIECIE
Wstęp – psychologia religii w zmieniającym się świecie
Bezprecedensowy kryzys – koniec życia na ziemi grozi nam, jako niewyobrażalna, lecz jednak coraz bardziej prawdopodobna możliwość. Kryzysowi temu towarzyszy inny – w nas samych. Świat współczesny jest „wiekiem lęku”, „czasem zachwiania standardów i wartości”, stanem „bolesnego poczucia zagrożenia” – lęk ten pogłębia się (wg 2 badań w USA – 1957 i 1976). W okresie między tymi badaniami pojawił się inny trend – po raz pierwszy w dwustuletniej historii większość głównych amerykańskich kościołów protestanckich traciła swoich wyznawców, a podobne lecz mniej dramatyczne zmiany liczby wyznawców pojawiły się w obrębie kościoła rzymskokatolickiego i tradycji żydowskiej. --> spadła liczba budowanych kościołów, czasopisma wyznaniowe zmniejszyły nakłady, mniej misjonarzy wysyłano za granicę. W tym czasie spadł również odsetek uważających religię za „bardzo ważną” w życiu (z 70% do 52%) i od tej pory utrzymuje się w przedziale 50-60%. Trend ten nie dotknął wszystkich wyznań chrześcijańskich (np. Zbory Boże, Zielonoświątkowcy, Ruch Świętości) ani mormonów, świadków Jehowy i adwentystów Dnia Siódmego.
Dlaczego te i podobne im grupy prosperują, jeśli tak często łamią współczesne normy rozsądku, przyzwoitości i tolerancji? Czy lepiej trafiają do „współczesnej choroby na brak sensu”? Czy jest związek między tą rewolucją w USA, a wzrostem antysemityzmu i innych form uprzedzeń? Czy pojawiająca się „religijna odpowiedź” dotyczy pojawiającego się kryzysu? Czy jest ona jego objawem, czy elementem jego zaostrzenia? Czy musimy być obserwatorami, czy możemy wywrzeć jakikolwiek wpływ na bieg zdarzeń? --> pytania tego rodzaju są jądrem psychologii religii dla wielu jej przedstawicieli.
· niektórzy (Fromm, Jung) odnoszą się bezpośrednio do tych kwestii i to z widocznym naciskiem
· inni (Allport) podchodzą do nich bardziej metodycznie i empirycznie, poszukując cierpliwie wyjaśnienia poprzez systematyczne gromadzenie dobre opracowanych wyników badań
Psychologia religii jest również zainteresowana treściami mitycznymi i rytualnymi – dotyczącymi wymiaru lub zespołu wartości, które przekraczają doczesną realność, trwając niezmiennie mimo politycznych czy społecznych wstrząsów (np. IIWŚ)
Psychologia religii – myląca nazwa (z 2 powodów):
· liczba pojedyncza sugeruje, że jest jedna psychologia – psychologiczna interpretacja… Niektórzy prezentują wyniki swoich badań, jakby tak właśnie było.
· rzeczownik „religia” – „którego zadowalająca definicja wymyka się do dziś naukowcom) – w każdym z poniższych, odnosi się do „czegoś, co ktoś czyni, co głęboko odczuwa, co wpływa na jego wolę – wymuszając posłuszeństwo, grożąc katastrofą lub oferując nagrodę czy wiążąc kogoś ze społecznością”
o łac. „religio” – używane dla oznaczenia ponadludzkiej potęgi, która skłania osobę do pewnej reakcji w celu uniknięcia jakichś poważnych konsekwencji
o to też - uczucie żywione przez osoby, które są świadome takiej potęgi i oddają jej cześć
o albo – akty rytualne dokonywane w świątyni danego boga
Przez stulecia znaczenie słowa „religia” wyraźnie ewoluowało, a ogólny trend prowadził w kierunku reifikacji (uprzedmiotowienia), a więc sposobu określania systemu abstrakcyjnego i bezosobowego. Takie podejście do pojęć religijnych, z założenia służąc deprecjacji, nie uwzględniają dynamicznej, osobistej jakości życia religijnego i pomijają zasadniczy czynnik transcendencji.
Dlatego Smith proponuje używanie alternatywy:
· tradycja zbiorowa – odnosi się do wszystkich obserwowalnych elementów: świątyń, rytuałów, pism, mitów, kodeksów moralnych, instytucji społecznych
· wiara – nieobserwowalna i mniej (niż ww.) podatna na zmiany cecha; to czyjaś orientacja lub całościowa odpowiedź wobec siebie, innych i wszechświata; jest podstawową właściwością ludzką, jeśli nie fundamentalną ludzką kategorią; jest czymś u swych podstaw religijnym.
W książce, słowa:
· religia – powinno oznaczać całościowy sposób odnoszenia się zarówno do wiary, jak i do tradycji
· pobożność – należałoby rozumieć jako synonim religijności – odnosząc je do wew. stanu lub procesu i jego zew. objawów.
Obecnie wiele osób zamiast używać „religia” i „religijny”, uważa za bardziej odpowiednie „duchowy” i „duchowość”. Duchowość pochodzi od łac. „spiritus” – oddech, „spirare” – oddychać lub dmuchać, a „spiritualis” czy osoba duchowa – to ktoś, kto jest kierowany lub znajduje się pod wpływem Ducha Świętego czy Ducha Bożego. Samo słowo „duchowość” także ewoluowało, aktualnie oznaczając:
· konwencjonalnie – wiara w Boga, modlitwa i chodzenie do kościoła, pomaganie innym
· mniej konwencjonalnie – ludzki duch/dusza, medytacja/refleksja, poczucie bycia całością/jednością oraz z wew./zew. przejawami świadomości…
Autorzy piszący o współczesnej duchowości mają inne spojrzenie na termin „duchowy” – myślą oni o duchowości jako o naturalnym procesie, pokrewnym wzrostowi fizycznemu lub rozwojowi. Jego zasadniczy napęd pochodzi zatem z wewnątrz, czasem w formie odczuwanej zdolności albo pragnienia, innym razem z głęboko negatywnego uczucia pustki i konfliktu.
W dzisiejszym rozumieniu duchowości zwraca uwagę brak konkretnego transcendentnego obiektu na zewnątrz Ja, a więc życie kierowane jest zgodnie z możliwościami ludzkiego ducha, a nie Ducha Świętego.
Clive Beck – Duchowość jest kombinacją jakości ludzkich, które mogą posiadać osoby religijne i niereligijne.
Roof – Duchowość jest wyrazem bycia, które jest w nas, ma ona wiele wspólnego z uczuciami, z siłą, która pochodzi z zewnątrz, ze świadomością naszego najgłębszego ja i tego, co jest dla nas święte.
Nowy pluralizm religijny
Bezpośrednia obecność tak wielu kiedyś obcych tradycji religijnych zdecydowanie zwiększyła świadomość istnienia religijnego pluralizmu. Wymaga to też pewnego przystosowania i szacunku, który nie był wcześniej widoczny (na przykładach z USA, GB, D, F, S). W GB szkoły finansowane przez państwo są zobowiązane do nauczania religii i do codziennej modlitwy – próbując sprostać – nauczyciele oferują coś na kształt religioznawstwa: zwraca się uwagę na główne święta w różnych tradycjach i omawia je w momencie, kiedy nadchodzą; kładzie się także istotny nacisk na wspólne światowym tradycjom wartości, takie jak: współczucie i dzielenie się.
Poza obecnością „odmieńców” występuje też zjawisko globalizacji – rosnące poczucie nowej światowej społecznej rzeczywistości i współzależności zachodzących w systemie światowym. Jakie znaczenie będzie miała ona dla religijnych tradycji na świecie? Beyer uważa, że wiele, jeśli nie większość ludzi na świecie pozostanie zwolennikami form tradycyjnych. Staną się oni jednak świadomi religijnych przekonań innych ludzi – a to czyni coraz trudniejszym twierdzenie, że własna religia jest lepsza. Wow wow, tyle świadomości, wow, uszanowanko… Z jednej strony wiadomo, że religia wynika z przypadkowego czasu i miejsca urodzenia + z drugiej strony – różne tradycje religijne są w tym samym stopniu zdolne do nadawania życiu spójności i sensu.
Roof, Carroll, Roozen – badania nowego pluralizmu religijnego, odbieranego jako odrębna forma duchowości, mająca pięć cech:
· nacisk na indywidualny wybór, podejście „wielu opcji”, dobór przekonań, praktyk, zasad moralnych
· pomieszanie w indywidualnej formie duchowości elementów z różnych religijnych i quasi-religijnych tradycji
· zainteresowanie nowymi ruchami religijnymi, szczególnie New Age albo konserwatywnymi tradycjami protestanckimi, szczególnie Zielonoświątkowcami
· pozytywne wartościowanie doświadczenia religijnego, wzrostu, bliskości Boga i osobistej transformacji
· obojętność wobec religijnych instytucji i hierarchii
Postmodernizm
· Pluralizm i duchowość w swych nowych formach są integralnie związane z szerszym kontekstem kulturowym, który jest znany jako postmodernizm (następca świata nowoczesnego)
o postmodernizm przeczy samej możliwości poznania rzeczywistości – wszelkie przekonania (religijne, naukowe) to społeczne konstrukcje, językowe produkty negocjacji między osobami żyjącymi w określonym czasie i miejscu.
o w wieku postmodernizmu pojawiła się nowa polaryzacja spektrum politycznego
SPEKTRUM POLITYCZNE
(konserwatywno - liberalno - rewolucyjne)
przekonani, że posiedli prawdę lub przynajmniej środki do jej zdobycia - religijni fundamentaliści, zacięci scjentyści, “prawdziwi wierzący”
jeśli rzeczywistość istnieje, to nie ma żadnej możliwości jej poznania - postmodernistyczni konstrukcjoniści i relatywiści
rzeczywistość jako taka jest wynalazkiem jednostki - SOLIPTYŚCI
Nowy pluralizm we współczesnej psychologii
Psychologia od swych początków była nauką pluralistyczną – dziesiątki szkół i teorii współzawodniczących o dominację – a jedyna zgodność dotyczyła nadziei na stworzenie spójnej, systematycznie postępującej dyscypliny i tego, że potrwa to jeszcze bardzo długo :D
Niektórzy nadal opowiadają się za jednolitym charakterem nauki, podczas gdy inni uznają postępującą specjalizację za dowód, że takie zjednoczenie to beznadziejne marzenie. Psychologia to dziedzina multidyscyplinarna z różnymi segmentami wykorzystującymi nie dające się pogodzić orientacje. W psychologii można liczyć co najwyżej na wzajemne zrozumienie konkurujących stanowisk metodologicznych i uznanie dla decyzji, które doprowadziły do ich przyjęcia. (Kendler)
Postmodernizm w psychologii
Pluralizm w postmodernizmie nie jest oznaką niedojrzałości, ale dowodem zdrowia i twórczego charakteru. Roth, filozof radzi badaczom społecznym przyjęcie pluralistycznego poglądu racjonalnej dociekliwości – pluralizmu metodologicznego – perspektywy, która pobudzi badania i wesprze intelektualną dociekliwość. Postmoderniści wierzą, że model postępowania podzielany przez większość psychologów w ciągu XX wieku ustąpi w końcu miejsca nowym i bardziej adekwatnym rozwiązaniom.
Przejawy postmodernistycznej psychologii religii
Również psychologia religii od swego początku miała wysoce pluralistyczny charakter – trudno znaleźć taką teorię czy metodę psychologii, która nie byłaby wykorzystana przez kogoś w badaniach psychologii religii. Sprawę komplikuje niezgoda co do tego, częścią jakiej nauki jest psychologia religii:
· czy jest ona dziedziną psychologii?
· czy jest ona specjalnością w obrębie religioznawstwa?
Watson – „psychologia religii jest produktem oświeceniowego sposobu myślenia i jego pretensji do nieomylnej racjonalności oraz obiektywnego empiryzmu; oba punkty widzenia zakładają możliwość przekroczenia lokalnych lub historycznych granic wiedzy”
/apologetyka – obrona własnego stanowiska
/etnocentryzm – uprzedzenie w sądach na temat innego stanowiska
Jones – „Nauka ma wiele wspólnego z innymi sposobami ludzkiego poznania, w tym z religią”
Historyczne i funkcjonalne powiązania między psychologią i religią
· Zaobserwowane podobieństwa między religią i psychologią zachęciły niektórych komentatorów do przypisania pewnym formom psychologii charakteru religijnego:
o wzbudzanie poczucia świętości przez charyzmatycznych liderów lub proroków, przyczyniających się do sformułowania dogmatów i wyznań wiary
o istnienie obiektów uwielbienia – aparatury eksperymentalnej, testów psychologicznych, komputerów
o istnienie obiektów służących za ofiary – zwierzęta laboratoryjne
o święte miejsca – np. sale konferencyjne – gdzie zbierają się okresowo w celu wypowiedzenia swojego credo i jego potwierdzenia, jak sale wykładowe gdzie poświęcają się zdobywaniu nowych wiernych
· U podłoża tych zjawisk leży wiara, że podążenie za naukami danej tradycji przyniesie z czasem zbawienie, jeśli nie w formie osobistej kariery, to w formie zdrowia pacjenta lub przekształcenia społeczeństwa
· Tradycyjnie odpowiedzi na pytania na temat natury egzystencji ludzkiej udzielano w kontekście religijnym. Obecnie wiele z tych pytań kieruje się bezpośrednio do psychologów – to od nich oczekuje się teraz wiedzy na temat natury człowieka, służenia pomocą w kłopotach czy nadawania sensu całemu życiu. Nierzadko to właśnie psychologowie podejmują zagadnienia dobra i zła, moralności i odpowiedzialności społecznej. Jako psychoterapeuci stają się oni często spowiednikami i kierownikami duchowymi.
· nauka i religia dążą do tego samego – ujawniania tego, co niejawne
Zastrzeżenia wobec psychologii religii
Zakładamy, że większość psychologów uważa psychologię za działalność ściśle naukową, która nie ma nic wspólnego z religią, a niektórzy widzą nawet te dziedziny jako ze sobą sprzeczne – psychologia jako ścisły zbiór procedur i konstrukcji interpretacyjnych, a religia jako obiekt niezaangażowanego badania… W taki sposób religia będzie traktowana w książce. Choć zadziwiająco wielu największych psychologów wniosło swoje idee do psychologii religii, dziedzina ta jest powszechnie pomijana, jeśli nie traktowana podejrzliwie lub z niechęcią. (no co ty nie powiesz…) Czemuż tak się dzieje, o czemuż?
Zastrzeżenia z religijnego punktu widzenia
Niektórzy ludzie zdają się znajdować powody do obrazy w każdym studium religijnego doświadczenia. Powszechny odruch odrzucania może być odbiciem lęku przed skutkami jakiejkolwiek formy autorefleksji nad własną naiwną pobożnością.
· REDUKCJONIZM
o Nieustanna debata nad zasadniczością jakiejkolwiek społecznej i naukowej interpretacji religii koncentrowała się głównie na zagadnieniu redukcjonizmu, który oznacza wyjaśnianie złożonych zjawisk w kategoriach prostszych – procesów leżących u podłoża tych zjawisk. W tym kontekście zakładamy, że zjawiska religijne mogą być zrozumiane w adekwatny sposób dzięki zastosowaniu wyjaśnień powstałych poza obrębem religioznawstwa – a to podaje w wątpliwość istnienie samego obiektu wiary oraz sposób rozumienia genezy i wartości tej wiary.
o Max Scheler – o ile inne dziedziny psychologii zakładają istnienie obiektów, których wpływ badają, o tyle psychologia religii zajmuje się obiektem, którego istnienia można doznać jedynie w stanie wiary. Wyjaśniająca psychologia religii jest ateistyczna, a więc i nieautentyczna – pozbawia religię jej znaczenia i intencji. „istnieje zatem tyle psychologii religii ile jest pojedynczych wyznań wiary”
o Smith – „możemy wykluczyć możliwość jakiejkolwiek psychologii religii, bo nawet w obrębie tej samej tradycji wiara ma zawsze osobisty i wyjątkowy charakter”
· REKONSTRUKCJA ZŁOŻONOŚCI
o Wilson – Redukcja obserwowanych zjawisk do sprawdzalnych prawidłowości jest „istotą metody naukowej” – jest to jednak tylko połowa drogi – druga składa się z rekonstrukcji złożoności poprzez wykroczenie poza syntezę, pod kontrolą praw nowo ustalonych w drodze analizy.
o Obawa i odraza, jaką żywią humaniści wobec metody redukcji są oparte na błędnym zrównaniu tej metody z postawą zubożania.
o Mamy różne podejścia psychologów do redukcjonizmu:
§ jedni tylko redukują, nie rekonstruując
§ inni twierdzą, że religia jest unikatowa i nie można jej redukować
§ większość jednak stara się wypośrodkować te tendencje – np., starając się analizować treści wiary zamiast samej idei Boga.
Zastrzeżenia z psychologicznego punktu widzenia
Krytycy tej dziedziny przeciwstawiają się głównie mieszaniu nauki i wiary – „dopóki dziedzina ta będzie zdominowana przez badaczy, którzy sami są wierzący, nie można być pewnym, ile z wyników badań ma charakter obiektywny i rzetelny. Z drugiej strony – większość przeciwników psychologii religii wie niewiele lub nie wie nic na temat jej przedmiotu.
Z braku rzetelnych dowodów empirycznych można mieć skłonność do osądzania przeważającej postawy psychologów wobec religii, jako wahającej się między ostrożnym dystansem a umiarkowaną wrogością.
· PODEJRZLIWE LEKCEWAŻENIE
o takie podejście wynika z praktycznej nieobecności psychologii religii jako tematu w większości podręczników psychologii
o w literaturze pojawiają się badania nad medytacją lub sensacyjne masowe samobójstwa Świątyni Ludu w Jonestown w Gujanie w 1978r.
o niektórzy argumentują, że religia, jako zjawisko wyższego rzędu, słusznie jest pomijana w podręcznikach omawiających podstawy psychologii – z tego samego powodu lekceważone są także sztuka, muzyka i poezja
o JEDNAK – zjawiskami wyższego rzędu zajmują się wszystkie podręczniki wprowadzające do psychologii w rozdziałach o osobowości, psychopatologii i psychologii społecznej
o ORAZ - zgodnie z zasadą rekonstrukcji złożoności Wilsona, zjawiska te są przynajmniej po cichu uznane za wymagające nowatorsko formułowanych prawidłowości, których nie można wyprowadzić z wiedzy na temat zdarzeń niższego poziomu.
· ANTYPATIA WOBEC RELIGII
o obecne i dawne dane wskazują na prawdziwą niechęć pewnego rodzaju psychologów wobec religii – niska średnia arytmetyczna Skali Rodzaju Przekonań Kirkpatricka i Stone – na losowej grupie psychologów (1935)
o im bardziej czyjś charakter zainteresowań przypominał charakter zainteresowań psychologów, tym bardziej prawdopodobne, że odrzucał konwencjonalne przejawy pobożności.
o badanie na studentach Harvardu – silna negatywna korelacja między pozytywną postawą wobec psychologii a życzliwym ustosunkowaniem do religii.
o Allport – Spekulacja na temat ludzkiej natury była długo domeną religii i filozofii, zatem jedynie przez odrzucenie tych tradycji psychologowie mogą uznać siebie za zdolnych do stworzenia nowych metod i nakreślenia innego podejścia.
o zbawienie to nie problem religii – jedynie nowe nauki społeczne wspólnie z przyrodniczymi stanowiły nadzieję uwolnienia ludzi od lęków i cierpienia, które zainspirowały pierwsze modlitwy i czynności magiczne.
o „Nie ma żadnej innej sfery kultury ludzkiej, która tak jak ta byłaby wyłączona z zasady sympatyzującej akademickiej obserwacji na podstawie domniemanych zagrożeń dla naukowości, zasad rozumowania i logiki oraz całego dziedzictwa Oświecenia.”
o oświeceniowy fundamentalizm – to pogląd, że nauka i wiedza historyczna skutecznie oddaliły błędne przekonania religijne; jeśli religioznawstwo ma w ogóle jakieś miejsce w obrębie uniwersytetu, to po to, aby ukazać prawdziwe powody tego, że ludzie wierzący są tak wprowadzani w błąd.
Spojrzenie w przyszłość – czyli co dalej nas czeka w tej wspaniałej książce
· Podejścia obiektywne
o ich przedstawiciele patrzą na istoty ludzkie z perspektywy zewnętrznej, a doświadczenie wewnętrzne jest sprawą prywatną i nieweryfikowalną, a więc nieużyteczną dla badań naukowych.
o traktowanie religii alko jako obserwowalne zachowanie, albo jako ...
elcordobes