Wykład 1 – Wprowadzenie do ekonomii
R. Milewski, „Podstawy ekonomii”, str. 17-42
· definicja ekonomii – ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych, stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami (prawami ekonomicznymi)
· ekonomia jako nauka społeczna – ekonomia pokazuje, w jaki sposób ludzie, działający w różnych warunkach społeczno-gospodarczych, korzystają z ograniczonych zasobów, jak ich używają do prowadzenia działalności gospodarczej, jak je rozdzielają między różne, konkurencyjne wobec siebie zastosowania, a także czym się kierują dokonując tego typu wyborów; pokazuje również czy wykorzystanie ograniczonych zasobów jest efektywne, czy nie i analizuje czynniki, od których to zależy, m.in. czynniki związane z ustrojem
· homo economicus – homo sapiens, który stara się zgromadzić jak najwięcej dostępnych informacji, w celu racjonalnego ich użycia z zamysłem poprawy własnego losu, bytu; mający potrzeby i starający się je zrealizować w sposób ekonomiczny (praca, dochody, nabywanie dóbr, inwestowanie
· ograniczoność zasobów i jej skutki dla człowieka
o zasoby – środki takie jak budynki fabryczne, maszyny, urządzenia, narzędzia, surowce i minerały, siła robocza oraz ziemia z bogactwami naturalnymi, niezbędne do produkcji towarów i usług
§ ziemia – wszystkie zasoby naturalne mogące być użyte w procesie produkcji
§ kapitał – wszystkie dotychczas wytworzone środki produkcji, które używane są do produkowania dóbr i usług materialnych
§ praca – fizyczna i umysłowa zdolność ludzi wykorzystywana do wytworzenia dóbr materialnych
§ technologia – wiedza techniczna i organizacyjna potrzebna do prowadzenia działalności gospodarczej
o ograniczoność i jej skutki
§ ponieważ ograniczone są zasoby, ograniczona jest również liczba dóbr i usług, jakie możemy z nich wyprodukować
§ społeczeństwo nie jest w stanie wyprodukować i skonsumować wszystkiego co by chciało – w ekonomii nazywa się to „rzadkością ekonomiczną”
§ ograniczoność zmusza nas do maksymalnie wydajnego użycia ograniczonych zasobów:
· wszystkie dostępne w danym czasie zasoby ekonomiczne powinny zostać w pełni wykorzystane
· zasoby ekonomiczne powinny być tak zaangażowane w proces produkcji, by wytwarzały największą ilość dóbr i usług
§ ponieważ gospodarka nie jest w stanie dostarczyć na rynek nieskończonej ilości towarów, przed producentem i konsumentem zawsze zajdzie konieczność wyboru
§ korzystanie w danym czasie z określonego towaru czy usługi kosztuje nas rezygnację lub poświęcenie innego pożądanego czy upragnionego przez nas produktu
· podział ekonomii na mikro i makro
o mikroekonomia – bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę, analizuje sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców; bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji oraz podaży poszczególnych produktów i usług, rozmiarów popytu na nie oraz wysokości ich cen
o makroekonomia – zajmuje się analizą gospodarki jako całości, bada czynniki wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych jak globalna produkcja i konsumpcja w danej gospodarce, globalna podaż produktów i usług, globalny popyt na nie, ogólny poziom ich cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa itd. – ogólnie rzecz biorąc zajmuje się przede wszystkim badaniem wielkości agregatowych, czyli wielkości dotyczących całej gospodarki
· podział ekonomii na pozytywną i normatywną
o ekonomia pozytywna – odwołuje się do faktów, stara się w sposób maksymalnie bezstronny, przy użyciu naukowych metod, wyjaśnić prawidłowości dotyczące rzeczywistości społeczno-gospodarczej
o ekonomia normatywna – wyraża przekonanie ekonoma i formułuje zalecenia oparte na subiektywnym wartościowaniu zjawisk
· systemy ekonomiczne (gospodarcze):
o gospodarka towarowa lub towarowo-pieniężna – produkcja przeznaczona jest na sprzedaż, towary są zazwyczaj sprzedawane i kupowane za pieniądze, czyli za towary pełniące rolę powszechnego ekwiwalentu innych towarów
o gospodarka naturalna – nastawiona na bezpośrednie zaspokajanie własnych potrzeb wytwórców
o można wyodrębniać na podstawie kryteriów dzedzinowych, skali działalności, sfery gospodarowania
o wątpliwy jest podział na gospodarkę kapitalistyczną i socjalistyczną (lub komunistyczną)
o gospodarka rynkowa – zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czy też mechanizm rynkowy
o gospodarka nakazowa – procesy gospodarcze regulowane są głównie regulowane za pomocą różnego typu nakazów, zakazów i dyrektyw wydawanych przez biurokrację państwową
o gospodarka zdecentralizowana – uprawnienia do podejmowania decyzji gospodarczych należą wyłącznie do poszczególnych producentów i konsumentów
o gospodarka scentralizowana – uprawnienia do podejmowania decyzji gospodarczych należą wyłącznie do centralnej biurokracji państwowej
· krzywa możliwości produkcyjnych:
o połączenie punktów maksymalnego wykorzystania dwóch konkurencyjnych wobec siebie dóbr w różnym stopniu ich wyprodukowania otrzymujemy krzywą możliwości produkcyjnych
o wyznacza ilościowe możliwe do osiągnięcia stosunki produkcji konkurencyjnych wobec siebie dóbr
Wykład 2 i 3 – Popyt, podaż i rynek. Reakcje popytu na zmiany cen i dochodów
R. Milewski, „Podstawy ekonomii”, str. 97-124
· co to jest rynek? – całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają
o według kryterium podmiotu obrotu – produktów i usług
o według kryterium zasięgu geograficznego – lokalny, światowy itd.
o według kryterium zależności od sytuacji rynkowej – sprzedawcy i nabywcy
o według kryterium jednorodności – jednorodny, heterogeniczny
o w zależności od stopnia wyrównywania się cen
§ doskonały – rozproszenie po stronie popytu i podaży, brak barier wejścia na rynek, przejrzystość oraz jednorodność dóbr
§ monopolistyczny – w szczytowym przypadku jeden producent dyktujący ceny, mający wyłączność produkcji i zbytu jakiegoś towaru
· popyt i podaż na rynku
o popyt
§ efektywny - ilość danego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie
§ potencjalny – pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi
· ze względu na motywację nabywców:
o funkcjonalny – wynika z cech jakościowych danego dobra
o niefunkcjonalny – użyteczność dobra może się zmieniać w zależności od zachowania innych konsumentów
o spekulacyjny – oczekiwanie na zmianę cen w przyszłości
· trzy rodzaje zachowań nabywców:
o owczy pęd – popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni je kupują
o snobizm – popyt maleje, gdy inni kupują to dobro
o efekt veblenowski – popyt na dobra prestiżowe, wzrasta mimo wzrostu cen
§ popyt a cena – zależność ta jest zależnością odwrotną, wzrost ceny powoduje spadek popytu
· efekt substytucyjny zmiany ceny – wzrost ceny danego dobra skłania nabywcę do rezygnacji z dobra relatywnie droższego i zastąpienia go innym dobrem, relatywnie tańszym
· efekt dochodowy zmiany ceny – wzrost ceny danego dobra obniża siłę nabywczą konsumenta
§ popyt nietypowy
· 1. popyt doskonale nieelastyczny lub sztywny – dobra zaspokajające niezbędne potrzeby i nie mające substytutów
· 2. popyt doskonale elastyczny – teoretyczna sytuacja rynku doskonałego
· 3. popyt paradoksalny – nietypowe zachowanie się popytu:
o paradoks Veblena – mimo wzrostu cen dóbr prestiżowych popyt na nie rośnie
o paradoks Giffena – dobro podrzędne mimo zmiany ceny i obniżenia realnego dochodu nadal jest wybierane przez konsumenta, gdyż pozostaje wciąż relatywnie tańsze
o paradoks spekulacyjny – jeśli panuje przekonanie, że cena w przyszłości nadal będzie rosła, o popyt rośnie mimo wzrostu ceny
§ pozacenowe determinanty popytu:
· dochód – jego zmiana może zmienić popyt w sposób przewidywalny lub paradoksalny
· dobra substytucyjne – wzrost ceny jednego dobra powoduje wzrost popytu na drugie
· dobra komplementarne – dobra uzupełniające się, wzrost ceny jednego z nich spowoduje spadek popytu na oba
· gusty i preferencje nabywców
· liczba ludności i jej struktura według płci oraz wieku
o podaż – ilość dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie
§ podaż a cena – zmieniają się jednakowo – wzrost ceny oznacza wzrost podaży, natomiast spadek ceny spadek podaży
§ pozacenowe determinanty podaży
· koszty wytwarzania
· rentowność produkcji dóbr substytucyjnych
· czynniki naturalne (przy pewnych rodzajach produkcji)
· inne czynniki o charakterze obiektywnym
§ podaż i cena a czynnik czasu – reakcja podaży na zmianę czynników ją określających wymaga czasu, występuje w trzech różnych sytuacjach
· okres ultrakrótki – podaż jest stała, w tej sytuacji cena jest funkcją popytu
· okres krótki – następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału wytwórczego przez lepsze jego wykorzystanie – podaż może wzrosnąć w ramach zakreślonych przez możliwości produkcyjne
· okres długi – zdolności produkcyjne zwiększają się na skutek inwestycji, a co za tym idzie zwiększają się możliwości produkcyjne, które dają największe możliwości wzrostu podaży
· ruch po krzywej popytu i podaży a przejście na inną krzywą
o wzrost dochodów nabywców powoduje przesunięcie krzywej popytu do góry, spadek dochodów – w dół – w obu tych przypadkach musi dojść do ukształtowanie się nowej ceny równowagi, równoważącej popyt z podażą
o wzrost kosztów wytwarzania produktów powoduje przesunięcie krzywej podaży do góry, a spadek kosztów – w dół – w obu tych przypadkach musi dojść do ukształtowania się nowej ceny równowagi, równoważącej popyt z podażą
· cena równowagi rynkowej – gra popytu i podaży to istota mechanizmu rynkowego - w jej trakcie ustala się cena równowagi rynkowej usuwająca z rynku nadmiar produktów lub likwidująca ich niedobór, czyszcząca rynek z niedopasowań popytu i podaży
· stan nierównowagi rynkowej i mechanizm przywracania równowagi – stan nierównowagi rynkowej zachodzi wtedy, gdy pojawia się rażąca dysproporcja pomiędzy popytem a podażą – zwalczać go można albo poprzez oczekiwanie na autoregulację rynku, bądź tez poprzez interwencje producentów lub państwa
· przypadki istnienie szczególnie trwałego stanu nierównowagi rynkowej – cena maksymalna i minimalna
o cena maksymalna – w warunkach gospodarki rynkowej ustalona przez rząd pod naciskiem konsumentów cena, powyżej której nie wolno sprzedawać danego towaru – może to spowodować konieczność wprowadzenia subwencji dla producentów w celu przeciwdziałania zmniejszaniu produkcji i podaży; cena maksymalna stosowana jest często jako instrument polityki antymonopolowej
o cena minimalna – w warunkach gospodarki rynkowej ustalana przez rząd na żądanie producentów cena, poniżej której nie wolno sprzedawać danego towaru – może to spowodować konieczność zapewniania rekompensat dla konsumentów, aby przeciwdziałać zmniejszeniu wielkości popytu i spożycia
· skutki stosowania cen minimalnych na przykładzie cen produktów rolnych w krajach UE i Polsce – w wyniku stosowania cen minimalnych rząd często musi de facto dopłacać do produkcji rolnej, stosować interwencyjne skupy i ingerować w rynek – cena minimalna musi również zapewnić rolnikom opłacalność produkcji
· elastyczność cenowa, dochodowa oraz mieszana popytu
o cenowa elastyczność popytu – miara reakcji popytu na zmianę ceny
§ |Ecp| = 0 – popyt nieelastyczny, zmiany ceny nie powodują zmiany popytu
§ |Ecp| = 1 – elastyczność wzorcowa
§ |Ecp| > 1 – zmiana popytu jest większa od względnej zmiany popytu – popyt wysoce elastyczny
§ |Ecp| = ∞ - popyt doskonale elastyczny
o mieszana cenowa elastyczność popytu – reakcja popytu na dobro X na zmianę ceny dobra substytucyjnego lub komplementarnego Y
§ Ecmp > 0 – dobra substytucyjne
§ Ecmp = 0 – dobra obojętne wobec siebie
§ Ecmp| < 0 – dobra komplementarne
o dochodowa elastyczność podaży – reakcja popytu na zmianę dochodu
§ Edp < 0 – dobra podrzędne, na które popyt spada wraz ze wzrostem dochodów
§ Edp > 0 – dobra normalne, wzrost dochodów powoduje wzrost popytu
§ Edp < 1 – dobra wyższego rzędu, względna zmiana popytu jest większa od względnej zmiany dochodu
§ Edp > 1 – dobra podstawowe, względna zmiana popytu jest mniejsza od względnej zmiany dochodu
§ Edp = 0 – popyt sztywny
o cenowa elastyczność podaży – reakcja podaży na zmianę ceny
§ Ecpd = 0 – podaż nie reaguje na zmianę ceny, jest nieelastyczna
§ Ecpd 0 > < 1 – mała elastyczność podaży
§ Ecpd > 1 – podaż wysoce elastyczna
§ Ecpd = ∞ - podaż może przybierać dowolną postać przy danej cenie
· dobra normalne i niższego rzędu
o dobra normalne – popyt na nie rośnie w miarę wzrostu dochodów nabywców
o dobra niższego rzędu – popyt na nie spada w miarę wzrostu dochodów nabywców (np. używana odzież)
Wykład 4 i 5 – Organizacje gospodarcze. Formy rynku. Zasady działania rynku kapitałowego
R. Milewski, „Podstawy ekonomii”, str. 24-27, 163-171, 203-230, 483-487
· od manufaktury do przedsiębiorstwa – etapy rozwoju firm
o manufaktura
o fabryka z zapleczem surowcowym
...
politologiaUMK