Wierzenia skandynawskie.pdf

Wierzenia skandynawskie

Autor tekstu: Przemysław Piela

I. Wstęp

Religia skandynawska zaliczana jest do grupy wierzeń germańskich, religie germańskie

są do siebie bardzo zbliżone, a bogowie i opisy stworzenia świata oraz jego końca różnią się

niemal tylko nazewnictwem. Kult germański powstał wcześnie, wyznawany był już przez

plemiona germanów w czasach starożytnych, jednak najwięcej wiemy o odłamie

skandynawskim popularnym wśród Wikingów.

Epoka Wikingów rozpoczyna się mniej więcej pod koniec VIII wieku, a kończy ze śmiercią

Hardeknuda, ostatniego skandynawskiego króla Anglii, w połowie XI wieku, nie jest to jednak

definitywny koniec, gdyż w wielu miejscach Normanowie dominują jeszcze w XII wieku. Można

również przyjąć, że kres nastąpił w momencie chrystianizacji krajów skandynawskich, czyli

Danii około roku 965, Norwegii na początku XI wieku oraz stopniowo Szwecji w tym samym

stuleciu. Samo przyjęcie chrztu miało jednak podobnie jak w Polsce znaczenie wyłącznie

polityczne, miało na celu zwiększyć władzę królewską w kraju, gdyż dla zwykłego zjadacza

chleba nie miało to początkowo znaczenia, wciąż kultywowano stare wierzenia, dopiero z

czasem zaczęto siłą nakłaniać do przyjęcia chrztu i praktyk chrześcijańskich.

Obecnie najważniejszym źródłem są poematy o bogach ze Starszej Eddy spisane w XII

wieku oraz dzieło Snorriego Sturlusona o sztuce poetyckiej z około 1220 roku. Korzystamy

również, ze źródeł arabskich podróżników oraz relacji chrześcijan. Dzięki archeologii wiemy

najwięcej o obrzędach pogrzebowych, pomnikach, ofiarach i piśmie runicznym. Źródłami, z

których czerpiemy swoją wiedzę na temat początku świata są trzynastowieczne poematy:

Völspa (Wieszczba Wölwy), Grimnísmál (Pieśń Grimnira) oraz Vafthrúdnismál (Pieśń o

Wafthrundnirze), wszystkie rozwinięte i przełożone w " Eddzie młodszej " Snorriego Sturlusona.

II. Powstanie świata

Na początku była wielka pustka, zwana Ginungagap , czyli niezgłębiona przepaść. Na

północ od niej znajdowała się zimna i ponura kraina zwana Niflheim, w której było źródło

Hwergelmir, dające życie jedenastu rzekom o jednakowej nazwie: Eliwagar, woda tych rzek im

dalej odpłynęła od źródła gromadziła trujące osady, twardniejące i zmieniające się w lód, który

z czasem pokrył całą pustkę Ginungagap .

W zaczątkach świata za czasów Ymira

Ni piasku, ni morza, ni chłodnych bałwanów,

Nie było ziemi i nie było niebios

Ni traw nie było — lecz czeluść otchłani.

Cytat z Wieszczby Wölwy

Na południu zaś leżał Muspellheim, kraina diametralnie różna, gdzie panowały płomienie i

żar oraz niezmiernie wysokie temperatury.

Teraz zimno zakryło najbardziej na północ wysunięty kraniec Ginungagap , gdyż południe

wciąż było ogrzewane żarem południa. Lód w zetknięciu z ciepłem począł się topić dając życie.

Krople stopionego lodu utworzyły ciało olbrzyma Ymira (Imira), praojca olbrzymów lodu,

pierwsza para wyrosła spod pach Ymira, kiedy ten spocił się we śnie. Dwie nogi olbrzyma

spłodziły zaś syna.

Inne krople utworzyły Audumlę, krowę, z której wymion płynęły cztery mleczne rzeki,

odtąd żywiące Ymira. Sama krowa żywiła się szronem zlizanym z kamieni. Pierwszego dnia,

gdy lizała taki kamień wyłoniły się włosy, drugiego dnia wyłoniła się głowa, a pod koniec

trzeciego dnia powstał człowiek. Człowiek ów był wielkiej postury, silny i przystojny, a zwał się

Buri. Miał syna, którego nazwał Borr, a ten z kolei poślubił Bestlę, córkę olbrzyma lodu

Bolthorna. Z małżeństwa tego było trzech synów: Odyn, Wili i We, którzy to z biegiem czasu

uknuli podstępny plan zabicia Ymira. Gdy ten padł, z jego ran wyciekła krew topiąc wszystkie

olbrzymy, za wyjątkiem Bergelmira, który po swojej ucieczce dał początek nowej rasie

gigantów.

Odyn wraz z braćmi stworzyli świat z Ymira. Zanosząc go na środek Ginungagap , z jego

ciała stworzyli ziemię, z jego kości powstały skały, a z zębów i innych potrzaskanych kości żwir

Racjonalista.pl

Strona 1 z 7

i kamienie, z krwi zaś jego powstały rzeki, jeziora i morza. Czaszka olbrzyma stała się

sklepieniem niebieskim, które trzymane było przez cztery karły o imionach Nodri, Sudri, Austri,

Westri, postacie te symbolizowały kierunki świata, odpowiednio północ, południe, wschód,

zachód. Z włosów Ymira powstała flora, zaś z jego mózgu bogowie utworzyli chmury.

Bracia rozrzucili iskry zabrane z Muspellheimu po całym niebie otaczającym ziemie z góry

i z dołu, gdyż ta była okrągła, tworząc tym samym stojące w miejscu lub poruszające się

gwiazdy. W głębi lądu znajdował się Midgard, świat ludzi, został on odgrodzony od reszty

płotem z rzęs Ymira. Bogowie obmyślili też cały kalendarz, ustalając cykl dnia i nocy, upływ

dni, tygodni, miesięcy i pór roku. Pomogła im w tym pewna olbrzymka, której imię znaczyło

noc, jeden z jej trzech mężów — Delling spłodził z nią syna zwanego Dniem, który wdał się

swoim wyglądem w ojca, będąc świetlistym, jasnowłosym chłopcem. Dzień i Noc zostali

umieszczeni przez Odyna w rydwanach sunących po niebie. Nocny rydwan ciągnął koń

Hrimfaksi (Szronogrzywy), z którego pyska leciała piana opadająca w postaci rosy, wóz dnia

natomiast ciągnął koń Skinfaksi (Lśniącogrzywy), którego grzywa rozświetlała niebo i ziemię.

Przyszła również kolej na stworzenie ludzi. Pewnego dnia Odyn wraz z braćmi

przechadzając się po wybrzeżu natknął się na dwa pnie drzew, z których wystrugali mężczyznę

imieniem Ask („Jesion") oraz kobietę o imieniu Embla (prawdopodobnie „Winorośl"). Odyn

tchnął w nich życie, Wili dał świadomość i ruch, a We twarz, słuch, mowę i wzrok. Dwoje ludzi

stało się prarodzicami wszystkich ludzi zamieszkujących Midgard.

Mundilfari, bardzo zarozumiały człowiek dał swoim dzieciom imiona Sol i Mani (Słońce i

Księżyc) rozwścieczając tym samym bogów, którzy uczynili z dzieci jeźdźców prowadzących

niebiańskie rydwany. Słońce i księżyc musiały prowadzić bardzo szybko, gdyż Sol ścigana była

przez Skölla, Mani zaś przez Hatiego Hrodowitnissona — wilki, które według przepowiedni

miały połknąć swoje ofiary w dniu Ragnarök.

Najprawdopodobniej ówczesne wyobrażenie powstania świata powstało w wyniku

obcowania Normanów z przyrodą Islandii, wyspy zimnej, a zarazem gorącej, bo pełnej

tryskających gejzerów i potoków lawy dobywających się z licznych wulkanów.

III. Yggdrasil — axis mundi

Yggdrasil, - czyli dosłownie „koń Yggra", który należał do Odyna, a jednym z jego imion

było „Yggr", czyli „Straszliwy". — pod tą nazwą kryje się drzewo, a konkretnie jesion będący

osią świata w mitologii germańskiej. Znajdowało się na nim dziewięć różnych światów

połączonych ze sobą przez konary.

Wikingowie wierzyli, że wszystkie światy

umiejscowione są na 3 głównych poziomach. Na niebie

znajdował się Asgard, Wanaheim oraz Alfheim —

krainy bogów oraz dobrych jasnowłosych Alfów. W

środku znajdowały się Midgard — świat ludzi, oraz trzy

krainy olbrzymów: Jötunnheim, Muspellheim,

Hrimthursheim. Pod ziemią zaś był Svartalfheim —

świat krasnoludów. Na najniższym poziomie znajdował

się Niflheim, królestwo umarłych władane przez córkę

Lokiego, Hel.

IV. Panteon bogów skandynawskich

W mitologii skandynawskiej pojawiają się dwa

boskie rody, liczniejszy ród Asów, żyjący w Asgardzie

oraz ród Wanów, zamieszkujący Wanaheim. Asowie

byli bardzo podobni do ludzi, miłowali się w ucztowaniu

i pijatykach, byli bogami wojny. Ich świat był również

podobny do Midgardu, miejsca gdzie żyli ludzie. Asom przewodził Odyn oraz Thor. Wanowie to

ród spokojniejszy, w jego skład wchodzą bogowie płodności i urodzaju.

Asowie i pokrewni:

z kamienia runicznego z Gotlandii, Szwecja" border=0 align=right>

Odyn - władca bogów i ludzi, zwany również ojcem wszechrzeczy (Alfödr, Alfadhir) oraz

opiekunem poległych (Walfödr), bogiem wisielców (Hangagod), więźniów (Haptagod) i

przewoźników (Farmagod), sam często określał się jako Harr (wysoki), Swipall (kapryśny),

Hnikarr (ognisty), Grimr (w masce), Glapswidir (zręczny sztukmistrz), Sigfodr (ojciec

zwycięstwa), Blindi (ślepy), Baleygr (fałszywo patrzący), Gondlir (ten z magiczną laską),

Widurr (niszczyciel), Yggr (przerażający). Snorri Sturlusson wymienił łącznie 49 imion Odyna.

Bóg ten to skandynawski odpowiednik zachodniogermańskiego Wodana (zwanego też Wotan,

Wuotan) i anglosaskiego Wodena.

Główny bóg Asów, ich władca, patron wojny,

zwycięstwa, poległych w boju bohaterów, poezji,

rolnictwa, zasiewów, mądrości, mag oraz mistrz

czarów. Za cenę utraty oka wypił wodę ze źródła

Mimira, co uczyniło go najmądrzejszym z bogów.

Wyobrażany jako jednooki, potężny starzec

przywdziany w błękitny płaszcz, kapelusz z

szerokim rondem, który kładzie cień na część

twarzy i oko, z kijem w ręku. Uważany jest za

wynalazcę znaków runicznych i magii runicznej, co

czyni go patronem poetów. Poezja nosiła miano

daru, wynalazku, zdobyczy, napoju Odyna (miód

poezji — czyli po prostu miód pitny, wierzono, że po

jego wypiciu słowa same wchodziły w usta poety).

Bóg ten zamieszkiwał Gladsheim, jego pałacem w

Asgardzie była Walhalla. Odyn był synem Borra,

bratem We i Wiliego, jego żoną była Frigg, a także

Freja i Jord. Należały do niego dwa kruki — Huginn

(Pamięć) Muninn (Myśl), które przynosiły mu wieści

z ziemi, ośmionogi rumak Sleipnir (spłodzony przez

Lokiego), wilki Geri i Freki. Własność Odyna

stanowiły okręty Skidbladnir i Naglfar, niechybiająca

włócznia Gungnir, pierścień Draupnir, tron Hlidskjalf

(z którego to można było obserwować cały świat).

W dniu ostatecznej walki bogów Odyn miał zostać

pożarty przez Fenrira. Środa jest dniem Odyna w języku angielskim (Wednesday), a także w

duńskim, norweskim i szwedzkim (onsdag).

Racjonalista.pl

Strona 3 z 7

Thor walczący z gigantami." border=0 align=right>

Thor - pierworodny syn Odyna, władca piorunów; zwany też Thórr. Jeden z ważniejszych

bogów skandynawskich, jak również najbardziej poważany i lubiany przez ludzi - wnioskujemy

to po występowaniu jego imienia jako członu w nazwach geograficznych np. Thorsnes,

Thorshofn na Islandii, czy Thorsberg, Thorsey w Norwegii oraz imionach skandynawskich

zarówno męskich jak i żeńskich: Thorkel, Thorir, Thorgrim, Thorbjorn — ty tylko jedne z wielu.

Jego atrybuty to Młot Mjölnir, Pas i Żelazne Rękawice. Władał piorunami, patronował domowi,

rodzinie, urodzajom, trzodzie. Jego żoną była wieśniaczka Sif, symbolizująca Ziemię. Przez

plamiona germańskie czczony był jako Donar, a przez Sasów pod imieniem Thunera. Germanie

nadali czwartkowi imię Thora - „donnerstag", podobnie uczynili Anglicy — „thursday" i

Duńczycy, Norwegowie oraz Szwedzi — „torsdag". Młot Thora zasługuje na szczególną uwagę

ze względu na jego znaczenie i magiczne atrybuty, był bronią, która siała postrach wśród

wszystkich istot żywych, a zwłaszcza olbrzymów, których Thor jak i wszyscy bogowie

nienawidzili i pragnęli za wszelką cenę zabić. Mjölnir noszony był przez Wikingów w postaci

amuletu mającego charakter ochronny.

Modi i Magni — dwaj synowie Thora i olbrzymki Jarnsaksy.

Jord - bogini ziemi, matka Thora.

Tyr - syn Odyna,; inaczej Tiu, Thingsus. Bóg wojny, prawa, ćwiczeń atletycznych,

sprawiedliwości. Pozbawiony jednej ręki (odgryzł mu ją Fenrir — Tyr był jedynym z bogów,

który nie bał się podejść do Fenrira). Przypuszcza się, iż składano mu ofiary z ludzi.

Germanowie nadali wtorkowi imię Tyra: niemiecki „dienstag", angielski „tuesday", duński

„tirsdag". Wierzono, że Tyr przynosi pomyślność w bitwie, to właśnie on decydował o rezultacie

walki. Według Snorriego, często mówiono o mądrych „mądry jak Tyr". Wielu wojowników swój

nowo-wykuty oręż zdobiło runami i dwukrotnie wzywało Tyra by poświęcić broń.

Baldur - syn Odyna i Frigg; występuje również jako Baldr lub Balder. Potomek Odyna,

patron słońca letniego i światła. Był skandynawskim odpowiednikiem Apolla, ulubieńcem

zarówno bogów jak i ludzi — według Snorriego słońce świeciło dla niego. Jego życiu zagrażała

śmierć, by go przed nią uchronić jego matka kazała przysiąc wszystkim rzeczom, iż nie uczynią

mu krzywdy. W roztargnieniu zapomniała jednak o jemiole. Według jednej z legend Loki

nakłonił ślepego Hödura, by ten cisnął w Baldura gałęzią tej rośliny, co spowodowało śmierć

boga światła. Inna wersja mitu głosi, iż między Hödurem a Baldurem nawiązała się rywalizacja

o przepiękną Nannę. Ślepy bóg zdobywa miecz Miming lub Misteleinn (co oznacza „jemioła"),

któremu nikt nie mógł się oprzeć i zabija Baldura. Wydarzenie to wstrząsnęło bogami i zostało

odczytane jako zapowiedź ich zmierzchu, czyli dnia Ragnarök.

Nanna - małżonka Baldura; z rozpaczy po śmierci męża rzuciła się na stos pogrzebowy i

spłonęła wraz z jego ciałem.

Forseti - syn Nanny i Baldura, bóg sprawiedliwości.

Bragi - bóg pieśni, poezji, wymowy. Potomek Odyna i Frigg, jego żoną była Iduna.

Przedstawiany był jako starzec z długą i siwą brodą. Wspólnie z Hermoderem witali i

przyjmowali w Walhalli poległych w boju wojowników. Z postacią Bragiego wiążą się dwa

określenia: „Opowieść Bragiego" — długa, interesująca historia; oraz „Puchar Bragiego" —

puchar, który musiał wypić każdy król, który obejmował tron po przodkach.

Iduna - zwana także Idunn, Ithunn. Żona Bragiego, córka karła Svalda, uosabiała porę

roku pomiędzy marcem a wrześniem. Posiadała magiczne, złote jabłka, które przechowywała w

Asgardzie. Bogowie spożywali je, by zachować nieśmiertelność i wieczną młodość.

Widar (Vidar) - patron milczenia, rzekomo dorównujący siłą samemu Thorowi;

Hermod - syn Odyna, jego poseł;

Loki - nie wiadomo czy należał do rodu Asów, był jednak początkowo ulubieńcem bogów,

a wszystkie jego występki uchodziły mu na sucho, do czasu gdy nie doprowadził do śmierci

Baldura. Stał się patronem kłótni i niezgody. Wraz z olbrzymką Angrbodą wydał na świat trzy

potworne istoty: wilka Fenrira, węża Midgardu (Jörmunganda) oraz Hel. Nakłonił Hödura, by

ten zabił Baldura. Jedna z wielu wiążących się z nim legend głosi, iż dał życie demonom,

którym przewodził podczas walki bogów ze złem, czyli zmierzchu bogów. Loki był uosobieniem

żywiołu ognia, sam zrodził się z iskry zapalającej poszycie leśne wyspy Laufey. Jego ojcem

(wytwarzającym iskrę) był Farbauti.

Siguna - małżonka Lokiego, znana również jako Sigyn — urodziła synów Narfiego i

Waliego (nie mylić z Walim, synem Odyna);

Wali (Vali) - syn Odyna, strażnik sprawiedliwości; najmłodszy potomek Odyna i

olbrzymki Rind. Miał przeżyć zmierzch bogów. Podobnie jak o Widarze, nie wiemy o nim wiele.

Frigg - żona Odyna, matka bogów. Bogini małżeństwa oraz rodziny.

Heimdal - bóg światła, strażnik niebios na moście Bifrost (tęczy) — legenda głosi, że

stworzył on klasy w społeczeństwie skandynawskim, Jarla — wojownika, Karla — wolnego

chłopa i Thralla — niewolnika.

Hermod - czasem jego imię występuje jako Hermodr. Syn Odyna, boski poseł. Wspólnie

z Bragim witał i podejmował w Walhalli zmarłych na polu bitwy. Odbył bezskuteczną podróż do

krainy umarłych — Niflheim — by wydobyć stamtąd Baldura. Został zabity przez swojego brata

— ślepego Hödura.

Hödur - zwany też Hedr, Hödr, Hodur, Hoder, Höthur. Władca ciemności, przedstawiany

jako ślepy starzec. Przeciwieństwo Baldura, którego za namową Lokiego uśmiercił przy pomocy

strzały z jemioły albo miecza. Za ten czyn został zgładzony przez strażnika sprawiedliwości —

Waliego.

Ull - bóg narciarstwa, myślistwa i łucznictwa. Obdarzony wielką urodą. Jest kolejną

postacią w mitologii, o której prawie nic nie wiemy.

Walkirie - były to dziewice, które uzbrojone jeździły po polach bitew na koniach lub

wilkach, ewentualnie unosiły się nad nimi jako drapieżne ptaki. Ich obecność była zwiastunem

śmierci wojowników. Walkirie wynajdowały wśród poległych bohaterów i przyprowadzały ich na

uczty Odyna w Walhalli, gdzie podawały do stołów. Imiona najbardziej znanych Walkirii to:

Brunhilda, Hildr, Gudr, Herfjöturr, Hlökk. Oznaczały one „walkę" i „okowy wojny". Słowo to

oznacza „wybierająca poległych".

Wannowie:

Aegir - bóg oceanów i morskich głębi. Czczony przez żeglarzy. Wraz ze swoją żoną Ran

trzymali się z dala od pozostałych bogów. Jego żona przyjmowała do swego domu tych, którzy

utonęli w morzu.

Njord (Njörd) — syn Aegira, władca wód przybrzeżnych oraz wiatrów i fal, bóg płodności.

Prawdopodobnie jeden z najważniejszych bogów. Ojciec Freya i Freyi. Pod koniec okresu

wikingów jego znaczenie zmalało na korzyść Freya. Mąż olbrzymki Skadi. Modlono się do niego

prosząc o urodzaj i bogactwo, a także o dobry połów.

Skadi - bogini gór, miała pomścić swego ojca Thjaziego, który to ukradł Asom złote

jabłka. Asowie by zawrzeć pokój pozwolili jej wybrać męża spośród wszystkich bogów

Racjonalista.pl

Strona 5 z 7

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: