Żydzi w Powstaniu Styczniowym.pdf

Żydzi w Powstaniu Styczniowym

Przed wybuchem Powstania Styczniowego społeczeństwo polskie podzielone było na

trzy frakcje - każda z nich miała inny stosunek do wciąż powracającej "kwestii

żydowskiej". "Biali", do których należeli głównie arystokraci, odnosili się do Żydów

niechętnie i starali się zniszczyć ich ekonomiczną egzystencję, zakładając m.in. kółka

rolnicze skierowane przeciwko kupcom żydowskim. "Czerwoni" przyjęli stanowisko

demokratyczne, a za swój cel zrównanie wszystkich stanów, nie zwracając uwagi na

narodowość. Z kolei stronnictwo Jurgensa (Żyda z pochodzenia), z margrabią

Wielopolskim na czele, ugodowe wobec Rosjan, domagało się zjednania i zrównania

Żydów z Polakami.

Podobnie dzieliło się społeczeństwo żydowskie - na postępowych, oświeconych Żydów,

dążących do asymilacji oraz na dwie grupy tradycyjnych (misnagdów i chasydów), którzy

woleli zrzec się równouprawnienia, jeśliby miało ono przynieść jakikolwiek uszczerbek

religii.

Margrabia Wielopolski szybko dał wyraz swojej przychylności, wydając w latach 60. XIX

wieku kolejne ukazy poprawiające status Żydów. Jednak mimo tego większa część

społeczności należała do stronnictwa "Czerwonych", wraz z nimi angażując się w ruch

patriotyczny i niepodległościowy.

Żydowscy młodzieńcu uczyli się w szkole wojskowej w Cuneo (która przygotowała

kręgosłup ruchu zbrojnego powstania), represje rosyjskie, skierowane przeciw

budzącemu się ruchowi polskiemu, objęły wielu Żydów.

Tajny "Rząd Narodowy" zachęcał do udziału w postaniu: "Izraelici, [...] Wytrwajcie w

zaciętej spójni z Polakami chrześcijanami i łączcie ogniwa wspólnych kajdan, aby je

razem rozbić o głowę wspólnego ciemiężcy."

W odezwie 22 I 1863 roku "Rząd Narodowy" uznał "...wszystkich za synów Polski bez

różnicy wiary, rodu i pochodzenia, a tym samym rozwiązał kwestię żydowskiego

równouprawnienia..."

Udział Żydów w Powstaniu był liczny, i, w przeciwieństwie do społeczeństwa polskiego

(polscy chłopi do powstania odnosili się często wręcz wrogo), dotyczył wszystkich warstw

i zawodów. Brali w nim udział zarówno postępowi, jak i ortodoksyjni.

Na kolejne wezwania - zarówno polskie, jak i żydowskie - w szeregi powstańcze

wstępowała młodzież i weterani poprzednich zrywów. Równocześnie przedsiębiorcy

żydowscy wspierali insurekcję znacznymi donacjami. Archiwum "Rządu Narodowego"

mieściło się w mieszkaniu kupca żydowskiego Bordywera; syn dyrektora kolei Wł.

Epstein był członkiem Rządu Narodowego, jego mężem zaufania Mojżesz Berger,

komisarzem wojennym Adolf Epstein. Wielu z dostawców, zwłaszcza odpowiedzialnych

za broń, było Żydami.

Nawet na obszarze Litwy, gdzie stosunek Żydów do Polaków był raczej wrogi, znaleźli

się sympatycy Powstania.

W miasteczkach Podlasia naczelnik miasta - Polak - miał doradcę, pomocnika Żyda. W

Galicji wielu Żydów zajmowało się przemytem na rzecz powstania, organizowaniem

kryjówek, drukiem odezw agitacyjnych. Żydzi polscy zwracali się do swoich pobratymców

na całym świecie, budząc ich zainteresowanie kwestią polską i starając się o wsparcie.

Opisy walk wymieniają tysiące nazwisk żydowskich w nich uczestniczących i ginących.

Poprzedzające zryw niepodległościowy lata 1860-62 można uznać za okres

największego w dziejach zbratania polsko-żydowskiego. Było to znamienne do tego

stopnia, że odrzucili ofertę Wielopolskiego "...nie chcąc równouprawnienia z rąk

zaborców, ale zasłużonego zrównania z Polakami z rąk wodzów zwycięskiego powstania

styczniowego..." Klęska powstania oznaczała również zniweczenie tych nadziei.

Dagmara Mańka

(na podstawie "Żydzi bojownicy o niepodległość Polski" red. A. K. Kunert, A. Przewoźnik,

Warszawa 2002)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: