Wyspiański, Stanisław

( 1869 - 1907 )

[Przejdź do galerii]

Stanisław Wyspiański - autoportretTen polski malarz i grafik, a także projektant sztuki użytkowej, scenograf, poeta i dramaturg urodził się 15.01.1869 w Krakowie, w domu przy ul. Krupniczej 14jako pierwsze dziecko rzeźbiarza, Franciszka i Marii z Rogowskich. Na chrzcie otrzymał imiona: Stanisław, Ignacy, Mateusz.
Dwa lata później na świat przyszedł młodszy brat Stanisława, Tadeusz.

W roku 1875 zmarł Tadeusz Wyspiański. Stanisław zaś rozpoczął naukę w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Męskim, mieszczącej się w pałacu Larischa. Kolegami Wyspiańskiego w klasie byli Józef Mehoffer, Henryk Opieński, przyszły kompozytor, Stanisław Estreich i Lucjan Rydel.
Już w roku 1876 dom Wyspiańskich nawiedziła kolejna śmierć, tym razem matki, Marii.

W marcu 1879 Stanisław ukończył naukę w Szkole Ćwiczeń, we wrześniu zaś rozpoczął naukę w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, najstarszym gimnazjum polskim zwanym dawniej Collegium Nowodworskiego.
W 1880 roku chłopiec opuścił ojca, przechodząc pod opiekę cioci Joanny (Janiny), świeżo poślubionej starszemu od niej o lat 26 Kazimierzowi Stankiewiczowi, serdecznemu przyjacielowi mistrza Jana Matejki.
W wieku 17 lat Wyspiański napisał swój pierwszy dramat zatytułowany "Batory pod Pskowem".

W 1887 roku rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych, której dyrektorem był wówczas Jan Matejko.
Jednocześnie zajmował się amatorsko teatrem i studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim historię, historię sztuki i literatury.

W kwietniu 1889 roku prezydent miasta Krakowa przyznał Stanisławowi Wyspiańskiemu stypendium Zubowskiego w wysokości 150 zł reńskich na rok.
W tym samym roku Wyspiański wybrał się na wakacyjną wycieczkę inwentaryzacyjna pod przewodnictwem profesora Władysława Łuszczkiewicza. Przeciągnęła się ona, gdyż Wyspiański kontynuował dalej wojaże z Mehoffer’em a następnie samotnie aż do 5 września.
Plonem wycieczki były liczne rysunki zabytków sztuki o wartości dokumentarnej, np. rysunki drewnianych domów z podcieniami w Bobowej wykonane dwa miesiące przed ich spłonięciem w wyniku pożaru miasteczka.

W tym samym roku Wyspiański wraz z J. Mehoffer’em zaczął pomagać Janowi Matejko przy polichromii kościoła Mariackiego. Kierownikiem robót był Tadeusz Stryjeński.
1 marca Wyspiański, za namową i przy pomocy Tadeusza Stryjeńskiego, a wbrew zdaniu Matejki, wyjechał w pierwszą podróż zagraniczną. Wiodła ona przez Wiedeń, Wenecję, Padwę, Weronę, Mantuę, Mediolan, Bazyleę, Como, Lucernę aż do Paryża. Wyspiański przybył tam wkrótce po 24. kwietnia i pozostał w stolicy Francji przez 6 tygodni. Droga powrotna prowadziła przez Niemcy i Pragę.

W latach 1891-1894 jeszcze trzykrotnie przebywał w Paryżu, gdzie uczęszczał do Academie Colarossi i École des Beaux Arts. Ulegał wówczas wpływom P. Gauguina, nabistów i japońskich mistrzów drzeworytu. Do Krakowa powrócił w 1895 roku.

W 1896 roku Wyspiański otrzymał zamówienie na szkic polichromii kościoła św. Krzyża w Krakowie. Okazało się ono jednak nieaktualne po odkryciu, podczas prac restauratorskich, oryginalnej polichromii z XVI w. Jednak Wyspiański dostał zamówienie na wykonanie kopii oryginalnej polichromii.

W roku 1897 artysta rozpoczął prace nad witrażami do kościoła Franciszkanów w Krakowie. Został też współzałożycielem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
W tym samym roku Wyspiański pokazał na wystawie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Sukiennicach 35 swoich pasteli. Otrzymał za swoje prace bardzo pozytywną recenzję w "Nowej Reformie".
We wrześniu tegoż roku Stanisław rozpoczął współpracę z tygodnikiem „Życie”.
1 października na wystawie Towarzystwa Sztuka we Lwowie Wyspiański wystawił m. in. kartony witrażowe do kościoła Franciszkanów w Krakowie oraz ilustracje do „Iliady”.

W roku 1904, po opuszczeniu Wawelu przez austriackie władze wojskowe Wyspiański opracowywał wraz z architektem Władysławem Ekielskim plan zabudowy wzgórza wawelskiego, tzw. wawelską Akropolis.

Dopiero w 1905 roku zaproponowano Wyspiańskiemu stanowisko profesora krakowskiej ASP. Był wówczas już ciężko chory, w wyniku czego ogłosił rezygnację z kandydatury do oferowanego stanowiska.

Artysta zmarł 28.11.1907 w rodzinnym Krakowie, w prywatnej lecznicy prof. Maksymiliana Rutkowskiego, mając zaledwie 38 lat.
W cztery dni po zgonie artysty odbył się manifestacyjny pogrzeb, na który zjechali przedstawiciele świata artystycznego i kulturalnego ze wszystkich części kraju. Trumna ze zwłokami zmarłego, metalowa ze szklanym wiekiem, wystawiona była w kaplicy w podziemiu kościoła OO. Pijarów. W czasie obrzędu pogrzebowego w Krypcie Zasłużonych na Skałce nie wygłoszono, zgodnie z wolą Zmarłego, żadnych przemówień; bił jedynie Dzwon Zygmunta. Ciało pochowane zostało w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

Jego twórczość jest oryginalnym stopem tradycji rodzimej, w której niebagatelną rolę odegrał wpływ Matejki i jego historiozofii oraz pewnych zjawisk sztuki francuskiej, z którą artysta zapoznał się w Paryżu (1891-92 i 1893-94). Znaczną rolę odegrały również lektury tekstów antycznych, słowiańskie legendy i wątki mistycyzmu poznanego poprzez popularną wówczas książkę E. Schurego „Wielcy wtajemniczeni".
Najwyższym kryterium wartości dzieła była dlań oryginalność, stąd niewiele jest u niego śladów prostych wpływów, stąd nowatorstwo w każdej dziedzinie.
W sztuce Wyspiańskiego jest realizm i symbolizm, dekoracyjność secesji i gwałtowna ekspresja. Dojrzały styl ukształtował się ok. roku 1895.
Artysta posługiwał się wyraźnym, dekoracyjnym, konturem, określającym zwartą, syntetyczną plamę, np. Dziewczynka w niebieskim kapeluszu, 1895 (Muzeum Narodowe, Kraków). Pracował wtedy wyłącznie pastelami, ostatni olejny obraz namalował w 1894.
W 1897 roku znikł kontur, a pojawiła się silnie poruszona, ekspresyjna linia, np. Chochoły, 1898-99 (Muzeum Narodowe, Warszawa).
Około 1902 roku obrazy nabrały znów linearnych, dekoracyjnych wartości, np. Macierzyństwo, 1905 (Muzeum Narodowe, Kraków).

W latach 1892-94 powstały pierwsze projekty witraży dla katedry we Lwowie: Śluby Jana Kazimierza i Polonia, w latach 1897-1902 dla krakowskiego kościoła franciszkanów, w którym częściowo zrealizowano także projekt polichromii wnętrza, wreszcie w latach 1900-02 projekty witraży dla katedry wawelskiej: Kazimierz Wielki, Św. Stanisław i Henryk Pobożny. Artysta przedstawił ich w majestacie śmierci, z insygniami władzy, ale poddanych rozkładowi. Są to prace wstrząsające swą silną ekspresją i prawdą metafory. Jedynie witraże franciszkańskie zostały zrealizowane już po śmierci artysty, z ekspresyjną, monumentalną kompozycją w zachodniej fasadzie - Bogiem tworzącym świat.
Inne projekty były zbyt nowatorskie. Wyspiański, podobnie jak określił formę nowoczesnego, polskiego witrażu, tak też zreformował kształt plastyczny książki i gazety, będąc w latach 1898-99 kierownikiem artystycznym krakowskiego tygodnika „Życie".
W 1903 opublikował cykl ilustracji do „Iliady", świadczących o jego oryginalnym rozumieniu antyku. Był jednym z twórców programu nowoczesnej sztuki użytkowej, w 1905 roku zaprojektował pełne wyposażenie wnętrz siedziby Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie. W tym czasie powstała seria rysowanych pastelami Widoków z okna pracowni na Kopiec Kościuszki, chwytających różnice pór roku i rozmaitej pogody.
Rozległością dokonań twórczych, ich romantycznym napięciem, jest Wyspiański w sztuce polskiej postacią wyjątkową.