KANONICZNE PRAWO KARNE
(na podstawie opracowań prof.T. Pawluka oraz prof. J. Syryjczyka)
Wprowadzenie
Księga VI KPK 1983 „ De sanctionibus in Ecclesia” – całokształt norm prawnych dotyczących konsekwencji naruszenia prawa kościelnego – 89 kanonów
-2 części :
1. cz. ogólna (problematyka przestępstw i kar)
2. cz. szczegółowa (kary za poszczególne przestępstwa)
KPK 1917 – ks. V „ De delictis et poenis ’’ – 220 kanonów
Część pierwsza
PRZESTĘPSTWA I KARY W OGÓLNOŚCI
Część pierwsza „ De delictis et poenis in genere ’’:
- karanie przestepstw w ogolności
- ustawa karna i nakaz karny
- podmiot sankcji karnych
- kary i inne środki karne
- wymierzanie kar
- ustanie kar
Rozdział I
KARANIE PRZESTĘPSTW W OGÓLNOŚCI
§ 1. PRAWO KOŚCIOŁA DO STOSOWANIA SANKCJI
Kościół posiada wrodzone i własne prawo wymierzania sankcji karnych wiernym popełniającym przestępstwo (kan.1311).
Prawo Kościoła do karania jest:
- wrodzone (nativum ius) – gdyz wynika z samej natury K., będącego wspólnotą Ludu Bożego.
- własne (proprium ius) – poniaważ wchodzi w zakres władzy rządzenia przysługującej K. (jest niezalżne od władzy swieckiej)
Prawo K. do karania przejawia się w dwojaki sposób:
- jako wladza wydawania ustaw karnych w celach prewencyjnych (wladza ustawodawcza)
- jako wladza wymierzania kar tym wiernym (wladza sądowa)
Karanie nie jest pierwszorzędnym sposobem prowadzenia do uświęcania i zbawienia (pierszenstwo ma nauczanie słowa Bożego, udzielanie sakramentów, zachęty, perswazje, upomnienia ojcowskie, ustawy dyscyplinarne)
Rys historyczny:
-Karanie od początku – św Paweł, używano ekskomuniki
-Karano za przestępstwa wielkie i jawne zwłaszcza crimen capitulia ( odstępstwo od wiary, bałwochwalstwo, zabójstwo i rozpustę), pojednanie tylko po odbyciu pokuty (zawierala charakter prawdziwej kary)
-Dość wczesnie zaczeto stosowac kary latae sententiae (wiarzące z chwilą popełnienia przestępstwa)
Dynamiczny rozwój w średniowieczu.
-slynna Bulla „ In Coena Domini’’ - wykaz ekskomunik zastrzeżonych papieżowi (oglaszana w Wlk Czw od XIV do XVIII), ostatecznej redakcji dokonal Urban VIII w 1627.
Cel bulli: zachowanie czystości wiary, jedności K., spokoju społecznego, ochrona praw K. i człowieka
-1869 r. redukcji cenzur latae sententiae dokonał Pius IX w konst. „Apostolacie Sedes”
- 1917 r. pierwsza kodyfikacja kościelnego prawa karnego
Oficjalne enuncjacje kościelne dotyczące karania wiernych:
- zasada Innocentego III (1198-1216)
- 23 X 1327 konst. „Licet iuxta doctrinam” Jana XXII (potępienie stanowiska Marsyliusza z Padwy i Jana z Jandun)
- nauka S. Trydenckiego ( potępienie opinii Erazma z R. – nie wolno przymuszać karą dorosłych ochrzczonych)
- 28 VIII 1794 konst. „Autorem Fidei” Piusa VI – potępienie synodu narodowego w Pistoi(1786)
- 8 XII 1864 enc. „Quanta cura” Piusa IX
- 1864 „Sylabus errorum” Piusa IX
- 1917 KPK prawo karania wrodzone, wlasne, niezależne
Nowy KPK :
- prawokarania wrodzone, wlasne, niezależne
- zredukowanie prawa karnego pod względem objętościowym; przyczyny:
- wieksza dojrzałość religijna wiernych
- zwiekszone poczucie odpowiedzialnośći duszpasterzy
- zastosowanie lepszej techniki redakcyjnej
- nieaktualność wielu przestępstw i kar
- tendencja zacieśniania ustaw karnych do zakresu zewnętrznego
- możliwośc zaradzania potrzebom dyscypliny poprzez prawo karne partykularne
§ 2. POJĘCIE PRZESTĘPSTWA
KPK 83 nie podaje def legalnej przestestwa jak KPK17.
Można wywnioskować(kan 1321§1,1399) ze:
a. Przestępstwo kościelne – zewnętrzne i moralne poczytalne przekroczenie ustawy, do której dołączona jest sankcja kanoniczna przynajmniej nieokreslona
b. Przestępstwo – przekroczenie nakazu karnego, wydanego w zakresie zewnętrznym na mocy władzy rzadzenia( zob 1319)
1. ELEMENTY PRZESTĘPSTWA
a. ELEMENT OBIEKTYWNY
El. Obiektywny – zewnętrzne przekroczenie ustawy karnej/nakazu karnego
Jest zewnętrzne, jeśli:
- podpada pod zmysły zewnętrzne.
- nie musi być świadka.
Wyjątek: przestępstwo które polega na oświadczeniu lub innym ujawnieniu woli, doktryny, wiedzy należy uważać za nie dokonane jeśli nikt tego oświadczenia lub ujawnienia nie odebral (kan. 1330) – Nie było tego w KPK17
Zewnętrzne przekroczenie ustawy można dokonać:
- działaniem (np. naruszenie tajemnicy sakramentu)
- zaniechaniu dzialania (np. nie wykonanie zadania zleconego nakazem karnym)
Obiektywne element przestepstwa tylko przy przekroczeniu ustawy karnej tzn obwarowanej sankcją kanoniczną.
Sankcja:
- określona (ustawa wyraźnie określa rodzaj i czas trwania)
- nieokreślona (wybór pozostawiony roztropnemu uznaniu sędziego)
Przekroczenie ustawy bez sankcji karnej oznacza naruszenie porządku moralnego (tylko obow. naprawy ewentualnych szkód)
Karanie dotyczy tylko niebezpiecznych czynów dla wspólnoty kościelnej.
Ustawa kościelna obowiązuje w sumieniu !!!
W kan pr karnym obowiązuje zasada:
Nullum crimen, nulla poena sine lege poenali praevia
Zasada ta znana juz w prawie rzymskim, wysuwana przez pisarzy oświecenia została wyraźnie sformułowana w Deklaracji praw człowieka i obywatela 26 VIII 1789 r.
W KPK 83 czyni pewien wyjątek(podobnie KPK 17):
- norma ogólna > może być ukarane zewnętrzne przekroczenie prawa Bożego i każdej ustawy kanonicznej, jeśli ukarania domaga się specjalna ciężkośc przekroczenia oraz nagli konieczność zapobieżenia zgorszeniu lub naprawienia go (kan. 1399) Nulla poena sine sanctione poenali praevia
Zewn. przekroczenie ustawy karnej jest elem. konstytutywnym.
Ustawa karna stoi na strazy dobra wspólnego.
W razie tylko wewnętrznego przekroczenia ustawy – grzech ( naruszenie porządku moralnego)
Każde przestępstwo jest grzechem, ale nie każdy grzech jest przestępstwem.
b. ELEMENT SUBIEKTYWNY
Subiektywny element przestępstwa – moralnie poczytalne przekroczenie ustawy karnej lub nakazu karnego
Sprawca jest moralnie poczytalny jeśli:
- miał zdolność rozpoznania swojego czynu
- miał zdolnośc kierowania swoim postępowaniem
Źródłem poczytalności jest WINA:
- umyślna
- nieumyślna (zob kan 1321)
Poczytalność może mieć różne stopnie w zależności od:
- ważności przekroczonej ustawy
- stopnia złośliwości
- wielkości szkody wynikającej z przestepstwa
Przekroczenie ustawy może się dokonać w okolicznościach które zmniejszają, zwiększają, znoszą poczytalność (zob. k.1323-1330)
Do przestępstwa potrzeba aby czyn był CIEŻKO ZAWINIONY!!!
2. PODZIAŁ PRZESTEPSTW
1. wg skutków przestępstwo jest:
- DOKONANE ( delictum consummatum ) > czyn ma wszystkie cechy wymagane do zaistnienia danego przestępstwa i powoduje skutki, o jakich mowa w przekroczonej ustawie
- CHYBIONE ( delictum frustratum) > sprawca wbrew swej woli skutku nie osiągnął
- USIŁOWANE (delictum attentatum, delisti conatus) > jeśli nie zostało doprowadzone do końca
2. wg autorstwa przestępstwa:
- POWSZECHNE > sprawcą może być każdy
- WŁAŚCIWE PEWNEJ KATEGORII OSÓB > określony krąg wiernych
3. wg rozgłosu:
- PUBLICZNE (d. publicum): - zostało rozgłoszone albo
- zdarzyło się w takich okolicznościach, że można i należy przypuszczać, iż wkrótce zostanie rozgłoszone
- NOTORYCZNE (d. notorium) - tak oczywiste że nie da się go ukryć/usprawiedliwić (nie wymaga dowodu)
Może być notoryczne:
a/ prawnie – stwierdził je prawomocny wyrok sądowy, przestępca się przyznał
b/ faktycznie – jeśli jest tak publiczne ze nie da się ukryć, przy czym poczytalność sprawcy nie nasuwa żadnej wątpliwości
- TAJNE (d. occultum) – jeśli nie jest rozgłoszone i nie ma obawy
Może być:
a/ tajne materialnie – jeśli sam czyn przestepny nie jest znany / nie można go ujawnić
b/ tajne formalnie – jeśli nie jest znany sprawca
4. ze względu na czas realizacji:
- JEDNORAZOWE (d. instantaneum) – jeden czyn przestępny, w razie ponowienia liczba przestępstw wzrasta
- CIĄGŁE (d. continuatum) – sklada się z szeregu działań przestępnych, które ze względu na jedna decyzje woli stanowią jeden czyn w znaczeniu prawnym (k.1371)
- TRWAŁE (d. permanens) – jeśli zostaje utrzymywany skutek spowodowany czynem przestępnym (k. 1364)
- NAŁOGOWE (d. habituale) – jeśli ustawa laczy w jedno dzialanie kilka odrębnych czynów, selnianych z nawyku, i uważa za jedno przestępstwo (k. 1392-1393)
5. ze względu na sposób dokonania:
- FORMALNE (d. formalia) – wystarczy samo przestępcze dzialanie/zaniechanie
- MATERIALNE (d. materialia) – konieczny jest skutek
6. ze względu na karalność przestępstwa:
- PRZEDAWNIONE – niedopuszczalna skarga karna (upływ czasu)
- NIE PRZEDAWNIONE – dopuszczalna skarga karna (k. 1362)
7. ze względu na winę;
- UMYSLNE
- NIEUMYSLNE (k. 1321)
8. ze względu na liczbę sprawców:
- SPRAWSTWO POJEDYNCZE – jeden
- WSPÓŁSPRAWSTWO – udział w działaniu wzięło kilka osób (może być fizyczne lub moralne) (k. 1329)
9. Ze względu na rodzaj przekroczonej ustawy i władze karzącą:
- CZYSTO KOŚĆIELNE (d. mere ecclesiastica) – narusza tylko ustawę kościelną
- CZYSTO CYWILNE (d. mere civilia) – narusza jedynie świecką ustawę karną
- PRZEST. MIESZANE (d. mixta) – dwie jednocześnie
10. ze względu na ciężar gatunkowy i surowość:
- w pr. cyw: - zbrodnie (powyżej 3 lat, tylko umyślnie)
- występki (pow. 3 miesięcy pozb wolności, grzywna od 500 zl, umyślnie/nieumyślnie)
- kan. pr. karne: tylko przest. Cięższe i mniej cieższe ( k. 1318)
11. ze względu na przedmiot naruszonej ustawy (dobro chronione ustawą)przestepstwa przeciwko:
- religii i jedności Kościoła
- władzom K. i wolności K.
- związane z uzurpacją zadań kościelnych i ich wykonywaniem
- fałszu
- przeciwko specjalnym obowiązkom
- przeciwko życiu i wolności człowieka
3.SKUTKI PRAWNE PRZESTĘPSTWA
- przestępstwo zawsze powoduje szkodę publiczną
- osoba upoważniona może wnieść skargę karną (k. 1341-53)
- niejednokrotnie pociąga szkodę prywatną
- osobie pokrzywdzonej przysluguje skarga cywilna
§ 3. POJĘCIE KARY
- KPK 83 nie ma def. kary
- def z KPK17 > Kara polega na pozbawieniu jakiegoś dobra(duchowe/doczesne) w celu poprawy przestępcy i ukaraniu go za popełnienie przestępstwa, dokonanym przezmiarodajną wladzę
- istotą kary jest dolegliwość w stosunku do przestępcy
- zasada Nulla poena sine lege poenali praevia (z zastrzezeniem k. 1399)
§ 4. CELE KAR
Cel: lepsze zachowanie dyscypliny kościelnej
Dyscyplina – utrzymanie takiego porządku, dzięki któremu życie wspólnoty może się rozwijać bez zakłóceń, zgodnie z jej celem.
To nie tylko porządek zewnętrzny (bo życie zgodne z pr. bożym)
CELE KARY (k.1341):
- naprawienie zgorszenia
- przywrócenie sprawiedliwości
- poprawa winnego
Cele te sprowadzają się do:
> poprawy przestępcy...
prawoULodz