Pierścienice
1. Informacje ogólne:
• żyją w morzach,wodach słodkich, glebie
• są ekto i endopasozytami
• zaliczane do pierwoustych
• posiadają wszystkie układy narządów
• posiadają zaczątki odnóży w postaci parapodiów
• metameryzacja ciała (homonomiczna bądź heteronomiczna)
• podział ciała na część głowową i tułowiową
• wyodrębnienie członów: gębowego (peristomium) oraz przedgębowego (prostomium) z części głowowej
• kształt ciała z reguły wydłużony, obły ze spłaszczoną częścią tułowiową
• u większości układ krwionośny zamknięty
2. Układ pokarmowy
• Układ pokarmowy ma postać przewodu – zaczyna się otworem gębowym, a kończy się odbytowym. U pierścienic jest bardzo dobrze wykształcony, składa się z odcinków:
• Ektodermalne jelito przednie – w jego skład wchodzi otwór gębowy, umięśniona gardziel, mogą występować "ząbki" u form drapieżnych, rura przełyku, czasami rozszerzająca się w żołądek.
• Endodermalne jelito środkowe.
• Ektodermalne jelito tylne – krótkie, niezróżnicowane.
• Na całej długości jelita znajduje się zagłębienie zwane rynienką (tyflosolis), dzięki której następuje szybsze wchłanianie i trawienie. Część pierścienic jest glebożercami – odżywiają się martwymi szczątkami organicznymi zawartymi w glebie
3. Układ oddechowy
• Wymiana gazowa zachodzi całą powierzchnią ciała. U niektórych wieloszczetów na parapodiach wykształciły się wyrostki skrzelowe.
4. Układ krwionośny
• Układ krążenia, u większości pierścienic zamknięty, składa się z dwóch podłużnych naczyń:
• grzbietowego – kurczliwego, tłoczącego krew do przodu;
• brzusznego – w którym krew płynie do tyłu.
• Oba te naczynia są połączone ze sobą za pomocą naczyń okrężnych (przednia część ciała) oraz serii mniejszych naczyń w poprzek całego ciała. U większości gatunków brak wyodrębnionego serca. Rolę serca pełnią naczynia okrężne. O krążeniu decydują skurcze mięśnia grzbietowego, gdyż ma on najgrubsze ściany.
• Płynem krążącym jest hemolimfa, która zwykle jest barwna – zielona (zawierająca chlorokruorynę), różowa (hemoerytryna), czerwona (zawierająca hemoglobinę lub erytrokruorynę), żółta, bezbarwna. Układ krążenia ma za zadanie transportowanie substancji między segmentami oraz usuwanie metabolitów do układu wydalniczego.
5. Układ wydalniczy
• Układ wydalniczy u wszystkich pierścienic zbudowany jest z nefrydiów i nazywany jest metanefrydialnym. Jest to pierwszy układ sprawnie usuwający zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii zachowując przy tym zdolność osmoregulacji.
• Ma metameryczną budowę. W każdym segmencie znajduje się para orzęsionych lejków, które otwierają się do jamy ciała i wychwytują metabolity.
• U niektórych wieloszczetów znajduje się układ wydalniczy protonefrydialny. Brak jest w nim komórek płomykowych, które zostały zastąpione przez komórki podobne funkcjonalnie do nich – solenocyty. Układ pełni rolę osmoregulacyjną.
6. Układ nerwowy
• Układ nerwowy – oddzielony od powłok ciała, co daje mu większe możliwości rozwoju oraz daje większą ochronę dla centrum nerwowego. Jest to układ typu drabinkowego. W skład układu wchodzą:
• Parzyste zwoje międzygardzielowe (nadprzełykowe i ponadprzełykowe) – tworzące mózg (zwoje nadprzełykowe). Odchodzą od nich obrączki okołogardzielowe łączące je ze zwojami podgardzielowymi.
• Brzuszny łańcuszek nerwowy – parzyste zwoje rozmieszczone w każdym segmencie połączone komisurami w pary oraz konektywami z innymi segmentami
7. Rozmnażanie
• Wieloszczety są rozdzielnopłciowe, występuje u nich zapłodnienie zewnętrzne i rozwój złożony.
• Larwa (trochofora) jest orzęsiona i jest stadium wolno żyjącym.
• Ciało trochofory jest zbliżone kształtem do dwóch stożków przylegających do siebie podstawami. Na górnym biegunie ciała znajduje się ciemieniowy (apikalny) organ zmysłów z pęczkiem rzęsek, a w pozycji równikowej wieńce rzęsek, za pomocą których larwa pływa – przedgębowy, przechodzący nad otworem ustnym – prototroch, zagębowy metatroch, wentro-kaudalny neurotroch i kaudalny telotroch. Wewnątrz larwy znajduje się drożny, łukowato wygięty układ pokarmowy, zawiązki układu nerwowego (główny pień nerwowy i odchodzące od niego szeregi nerwów promienistych), protonefrydium i komórki pramezodermalne będące zawiązkiem mezodermy.
• Nie występuje u nich zjawisko dymorfizmu płciowego.
• Skąposzczety oraz pijawki są obojnakami. Występuje u nich zapłodnienie krzyżowe. Rozwój jest prosty (brak stadium larwalnego).
8. Dżdżownica ziemna (Lumbricus terrestris)
• skąposzczet
• ciało złożone z 100-120 pierścieni, cylindryczne osiąga długość do 30 cm
• pokryte śluzem, przód zaokrąglony, tył spłaszczony grzbietobrzusznie
• strona brzuszna jaśniejsza, spłaszczona
• strona grzbietowa ciemniejsza, widoczne naczynia krwionośne
• Budowa ciała:
• ciało podzielone na 3 odcinki: głowę, korpus i płat odbytowy
• Głowa zbudowana z dwóch płatów – przedgębowego (prostomium) pozbawionego przydatków, leżącego po stronie grzbietowej, sięgającego I segmentu korpusu
• płat gębowy – peristomium – tworzy I segment korpusu, na jego przedniej ściance leży otwór gębowy, brak szczecinek i otworów wydzielniczych
• korpus składa się z 100-120 segmentów, typowy segment posiada 4 podwójne pęczki szczeci (2 pary brzuszne, 2 pary boczne), które są pozostałościami po parapodiach, 2 otwory wydzielnicze – nefrydiofory (położone przed szczecinkami brzusznymi), 2 otwory - celomodukty (po stronie grzbietowej prowadzą do celomy, są trudne do odnalezienia)
• W korpusie obecne siodełko (clitellum) obejmujące segmenty 32-37 – silnie rozszerzone, o żółtej lub kremowej barwie
• Narządy rozrodcze znajdują się w segmentach od 9 do15
• na styku segmentów 9-10 i 10-11 otwory prowadzące do zbiorniczków nasiennych
• na segmencie 14 otwór płciowy żeński, parzyste ujścia jajowodów
• na segmencie 15 dwa otwory płciowe męskie, od nich, aż do siodełka odchodzą rynienki płciowe
• Płat odbytowy (pydygium) – przyjmuje postać krótkiego, ściętego stożka zakończonego otworem odbytowym
• nie jest liczony jako segment ciała
• między korpusem, a pydygium znajduje się strefa wzrostu
• 3 grupy narzadów:
• Osiowe -przebiegają wzdłuż całego ciała (przewód pokarmowy, łańcuszek nerwowy, boczne naczynia krwionośne
• metameryczne – tworzą się w każdym segmencie: (metanefrydia, woreczki celomatyczne, poprzeczne naczynia krwionośne
• narządy leżące w segmentach wyspecjalizowanych (elementy układu rozrodczego)
• Układ pokarmowy:
• otwór gębowy położony na peristomie, zakończony jamą gębowa (3 segmenty), przechodzi w gardziel (pharynx) zajmująca 3 segmenty (rozciąga się od ok 6 segmentu), o wrzecionowatym kształcie i silnym umięśnieniu.
• Gardziel przechodzi w przełyk (oesophagus) – 6-7segmentów, zawiera się w segmentach 7-12 lub 13, końcowa część przełyku pokryta 2 parami gruczołów wapiennych (morena), które regulują zawartość wapnia i dwutlenku węgla w krwi
• Przełyk przechodzi w wole (ingluvies), o cienkich ścianach, które rozciąga się na 4-5 segmentów, a zawiera się w segmentach 13-16(14-16), wole magazynuje pokarm
• za wolem leży żołądek (gaster) – grubościenny,mocno umięśniony, segmenty od 17 do 19
• żołądek uchodzi do jelita (intestinum), które ciągnie się od 20 segmentu do końca, na grzbietowej stronie jelito posiada wgłębienie- typhlosois, zwiększające powierzchnie chłonną
• Układ krwionośny
• zamknięty, składa się z naczyń podłużnych, poprzecznych i okrężnych, krew czerwona, zawiera hemoglobinę
• Naczynia podłużne:
• naczynie grzbietowe (vas dorsale) – leży nad układem pokarmowym, przebija diseptimenta
• nad jelitem zagłębia się w typhlosois, pokryte komórkami chloragogenowymi, jest kurczliwe pompuje krew od tyłu, ku przodowi
• naczynie brzuszne (vas ventrale) biegnie pod układem pokarmowym
• 3 naczynia biegnące wzdłuż brzusznego łańcuszka nerwowego
• naczynie podłańcuszkowe (vas subneurale)
• para naczyń okołołańcuszkowych (vasa extraneuralia
• 2 naczynia obok-przełykowe(vasa oesophagalia) – leżą na bocznych ściankach przełyku
• naczynie nadjelitowe (vasa supraintestinalia)
• Naczynia okrężne:
• naczynia okołoprzełykowe „serca” (vasa dorso-ventra-lomisurralia) – 5 par, leżą na segmentach 7-11, grube pulsujące, obejmują przełyk, łączą n. grzbietowe z n. brzusznymi
• naczynia grzbietowościenne (vasa dorso-partietalna) segment 12, łączą naczynie grzbietowe z podłańczuszkowymi, lezą na tylnej ściance, zbierają krew z ciała i metanefrydiów
• naczynia przełykowo-podłańcuszkowe (vasa extraoesophageo-subneuro-comisuralia) segmenty 7-12, łączą naczynia obokprzełykowe z podłańcuszkowymi
• Naczynia poprzeczne:
• naczynia grzbietowo-jelitowe (vasa dorso-intestinalia) – 2 pary w każdym segmencie od 12, leżą na jelicie, pokryte komórkami chloragogenowymi, zbierają krew z jelita, wpadają do n. grzbietowego
• naczynia brzusznościenne (vasa ventra-peristalna), znajdują się w całym ciele, 2 pary w każdym segmencie, wychodzą z naczynia brzusznego, doprowadzają krew do ściany ciała i nefrydiów
• naczynia brzusznojelitowe (vasa ventro-intestinalia) w każdym segmencie od 12, doprowadzają krew do jelita
•
• Układ nerwowy:
• na granicy 2 i 3 segmentu para zwojów nadgardzielowych, odchodzi od nich para nerwów prostomialnych unerwiających głowę
• od zwojów nadgardzielowych odchodzą 2 konektyny obejmujące gardziel, łączą się ze zwojami podgardzielowymi tworząc obrączkę okołogardzielową
• ...
Zakarum1991