Joanna Borzęcka
Pojęcie pielęgniarstwa
POJĘCIE ,, PIELĘGNIARSTWO” NA GRUNCIE LITERATURY MEDYCZNEJ
Otwieramy Wielki słownik medyczny, którego redaktorami są: J. Komender, M.J. Mossakowski, T. Orłowski, K. Ostrowski, W. Rudowski i A. Trzebski wydanym przez PZWL w 1996 roku i...... nie znajdujemy tam hasła ,,pielęgniarstwo”. Jest za to hasło ,,pielęgniarka”. Jest to,, ...osoba, która uzyskała formalne uprawnienia do wykonywania czynności pielęgniarskich w zakresie profilaktyki, leczenia i rehabilitacji...” [8, s. 1000]
Sięgnijmy zatem do encyklopedii przeznaczonej dla pielęgniarek. Pojęcie przez nas szukane co prawda jest, lecz niestety niewiele wyjaśnia. Przeczytajmy definicję zaproponowaną przez S. Poznańską:
,,Pielęgniarstwo termin wieloznaczny, współcześnie używany w takich znaczeniach jak np.:
· szeroko rozumiana różnorodna działalność zarówno w zakresie kształcenia jak i doskonalenia zawodowego pielęgniarek
· system organizacyjny tych działań
· zespół zadań profesjonalnych
· składowa część pojęcia służba zdrowia z jej różnorodną problematyką
· technika
· sztuka
· wiedza
· nauka
jest to zatem termin stosowany do określania różnego rodzaju zadań i działań zawodowych oraz sztuki, wiedzy i nauki z tą działalnością związanych” [1, s.360-361]
Nieco później S. Poznańska przedstawia pielęgniarstwo jako
· złożoną działalność,
· jako zawód
· jako profesję
· jako naukę
· jako sztukę
Aby dobrze zrozumieć interesujące nas pojęcie i spróbować utworzyć definicję regulującą przyjrzyjmy się jak same pielęgniarki wyjaśniają poszczególne znaczenia pojęcia ,,pielęgniarstwo”.
Złożona działalność jest rozumiana ,,...jako świadczenie profesjonalnej opieki pielęgniarskiej zarówno pojedynczym ludziom, jak i społecznościom. Podstawowe tendencje rozwojowe tej opieki są ukierunkowane na promowanie zdrowia (...). Dzięki postępującemu procesowi profesjonalizacji pielęgniarstwa, w świadczeniu tej opieki znacząca rola może przypaść pielęgniarkom” [2, s. 21-22] Pielęgniarstwo jest dziedziną ogromnie złożoną i zróżnicowaną, a pielęgniarki w swojej praktyce podejmują coraz to nowe zadania.(...). Dotychczasowe dociekania w sprawie istoty pielęgniarstwa doprowadziły do twierdzenia, że jest nią ,,troskliwość pielęgniarska”(...). Wyjaśnienia troskliwości pielęgniarskiej mówią, że pielęgniarkę i jej postępowanie cechuje to, że lubi ludzi; ich los nie jest jej obojętny; chce im pomagać; dysponuje niezbędną wiedzą; opanowała konieczne sprawności; skupia uwagę na szczegółach w zapewnianiu pomocy; zna i rozumie tego, komu pomaga; zna jego problemy zdrowotne; swoją pomoc zapewnia przez ułatwianie, a nie przez wydawanie poleceń i kontrolowanie; zna siebie – swoje możliwości i ograniczenia; zasługuje na zaufanie”[2,s.24-25]
Zawód czyli ,, ... zespół czynności wyuczonych/ kwalifikacje; ich stałe lub względnie stałe wykonywanie; otrzymywanie za to wynagrodzenia zapewniającego środki utrzymania”[2, s.22]. Pielęgniarstwo jako zawód powstało w 1860 roku, kiedy to F. Nightingale utworzyła w Londynie pierwszą szkołę kształcącą pielęgniarki
Profesja w przeszłości tłumaczona była jako zawód, któremu przyznawano najwyższą rangę społeczną i odnosiło się ,,...tylko do określenia trzech zawodów wymagających wyuczenia – kapłańskiego, lekarskiego, prawniczego.(...). W charakteryzowaniu profesjonalistów wskazuje się na wysoki poziom ich sprawności (przede wszystkim umysłowych), wysoki poziom specjalistycznej wiedzy oraz na doświadczenie. Profesjonaliści, realizując swoje specyficzne działania, spełniają wielką misję – chronią największe wartości społeczne (np. zdrowie).” [2, s. 27]
Pielęgniarstwo jako nauka. Pielęgniarstwo, zdaniem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ,,...nie spełnia wymogów do wpisania na listę dyscyplin naukowych”[9,s. 19] Jest to początkowy etap rozwoju tej dziedziny jako odrębnej dyscypliny naukowej.
Pielęgniarstwo jako nauka jest utożsamiane z tzw. modelami pielęgniarstwa naukowego.
,,W modelach pielęgniarstwa wyrażane są poglądy, wierzenia, idee, związane z tą dyscypliną, (...) ukierunkowują rozwój edukacji, praktyki i pielęgniarskich badań naukowych. Są one także poddawane analizom i badaniom, są testowane w praktyce pielęgniarskiej...”[3, s. 7] Modele te wyjaśniają czym jest pielęgniarstwo kim jest pielęgniarka, na czym polega jej praca. Paradygmatami w pielęgniarstwie są osoba, środowisko, zdrowie. ,,Pielęgniarstwo jako dziedzina teoretyczna i praktyczna powinna w swej rzeczywistości zawodowej (klinicznej, środowiskowej, administracyjnej, edukacyjnej i badawczej) poszukiwać materiałów, (danych, informacji) w celu ich opracowania oraz twórczych koncepcji, teorii i modeli” [9, s. 19]
Pielęgniarstwo jako sztuka . pojecie sztuka jest wieloznaczne. Jednym ze sposobów rozumienia tego słowa jest: sztuka to,,... umiejętność wykonywania biegle czegoś, co wymaga talentu, zręczności, lub specjalnych kwalifikacji....”[6,t.III, s.1545-1546].S. Poznańska zauważa: ,,sztuką nazywane są także wyuczone sprawności i kompetencje profesjonalistów”[2, s.30] ,,Koncepcję pielęgniarstwa jako sztuki wprowadziła F. Nightingale. (...). Wysoki standard profesjonalnej praktyki pielęgniarskiej wymaga przygotowania do pielęgnowania jako sztuki,- w której centrum uwagi pielęgniarki i jej zainteresowań znajduje się człowiek, któremu ona pomaga, a wysoki poziom zapewniania tej pomocy wymaga pielęgniarskiej troskliwości. (...) wszystko to wymaga od pielęgniarki nie tylko wiedzy i sprawności technicznych , ale także twórczości, innowacyjności, złożonej refleksyjności, świadomości siebie, swoich silnych i słabych stron, poznawania i rozumienia człowieka i jego potrzeb twórczej wyobraźni ciągłej gotowości do świadczenia różnorodnej pomocy. W poczynaniach tych powinna dominować etyczna zasada osiągania dobra przez tego, komu pielęgniarka świadczy swoją pomoc.”[2, s.31]
PRÓBA ANALIZY ZNACZEŃ POJĘCIA ,,PIELĘGNIARSTWO”
Zastanówmy się nad zebraniem najważniejszych cech z każdego z przedstawionych znaczeń (czyli sposobów rozumienia ) pojęcia ,,pielęgniarstwo” w oparciu o przytoczone wcześniej argumenty, zilustrowane w niektórych przypadkach aktami prawnymi.
Pielęgniarstwo jako złożona działalność to profesjonalna opieka, której istotą jest troskliwość pielęgniarska rozumiana jako pomaganie ludziom w rozwiązywaniu ich problemów zdrowotnych w oparciu o swoją wiedzę i kwalifikacje zawodowe. Troskliwość pielęgniarska wyraża się w ułatwianiu podopiecznym rozwiązywania problemów zdrowotnych, a nie wydawaniu poleceń i kontrolowaniu ich wykonania. Opieka pielęgniarska jest uzgadniana z podopiecznym, a nie narzucana.
Pielęgniarstwo rozumiane jako zawód to zespół czynności wyuczonych/ kwalifikacje. Rozdz.I art. 4 ust. 1 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej z dn. 5 VII 1996 (Dz. U. 01. 57. 602. z późn. zm.) określa, że ,,wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami świadczeń zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia”. Ustawa określa, że udzielanie tych świadczeń odbywa się poprzez:
· sprawowanie opieki pielęgnacyjnej na podstawie rozpoznania problemów pielęgnacyjnych, rozpoznania warunków i potrzeb zdrowotnych (rozdz. I art. 4 ust. 2 pkt. 1,2,3 cytowanej wcześniej ustawy);
· realizacja zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji, a także samodzielne udzielanie w określonym zakresie w/w świadczeń (rozdz. I art. 4 ust.2 pkt4,5 cytowanej ustawy);
· edukację zdrowotną (pkt. 6 w/w artykułu);
· nauczanie zawodu pielęgniarki, prowadzenie prac naukowo – badawczych w dziedzinie pielęgniarstwa , kierowanie pracą zawodową pielęgniarek i położnych (ust. 3 w/w artykułu cytowanej ustawy).
Pielęgniarstwo jako profesja to zawód, który wymaga wysokich sprawności umysłowych, wysokiego poziomu sprawności oraz wysokiego poziomu specjalistycznej wiedzy i doświadczenia. Dowodem na to, że profesjonalizm w pielęgniarstwie jest obecny jest. rozdz. I art. 2 cytowanej wcześniej ustawy, który stanowi ,,zawody pielęgniarki i położnej są zawodami samodzielnymi”. Oznacza to, że pielęgniarki mają prawo do wykonywania zawodu poza placówkami tradycyjnie oferującymi im pracę, mogą prowadzić działalność jako samodzielne podmioty gospodarcze. W rozdz.4. art.25 pkt 1 cytowanej wcześniej ustawy czytamy:,, pielęgniarka, położna może wykonywać indywidualną praktykę pielęgniarki, położnej lub indywidualną specjalistyczną praktykę pielęgniarki, położnej (....)”
rozdz. 2a art. 10b pkt. 1 tej samej ustawy nakłada obowiązek na pielęgniarki stałego aktualizowania swojej wiedzy i umiejętności zawodowych., zaś dalej - w art. 10c – są wymienione rodzaje kształcenia podyplomowego. Innym dowodem na profesjonalizację (czyli wyodrębnianie nowych specjalności w danej dziedzinie) jest wykaz szkoleń specjalizacyjnych dla pielęgniarek zawarty w jednym z rozporządzeń ministra zdrowia. Odnaleźć możemy m. in. pielęgniarstwo zachowawcze, kardiologiczne, chirurgiczne, operacyjne i szereg innych. [4]
Pielęgniarstwo jako nauka to tworzenie tzw. modeli pielęgniarstwa, które mają na celu wyjaśnienie a tym samym usprawnienie współpracy między podopiecznym a pielęgniarką, są podstawą praktyki pielęgniarskiej.
Pielęgniarstwo jako sztuka wyjaśnienie tu proponowane każe nam rozumieć, że jest to wykonywanie zawodu w oparciu o wiedzę, sprawność techniczną i innowacyjność rozwiązań
WNIOSKI
Podsumowując dotychczasowe nasze rozważania można dostrzec, że wszystkie definicje kładą nacisk na dwie podstawowe cechy: profesjonalizm i wiedzę potrzebną do niesienia pomocy podopiecznemu, zaś istotą pielęgniarstwa jest tzw. troskliwość pielęgniarska.
Podobne treści niesie ze sobą definicja H. Lenartowicz. Według niej ,,pielęgniarstwo jest praktyczną dyscypliną, która obejmuje promowanie i utrzymywanie optymalnego stanu zdrowia, wychowanie zdrowotne, zapobieganie chorobie i niepełnosprawności, zapewnienie całościowej pielęgnacji nad chorym i umierającym. Głównym celem pielęgniarstwa jest zapewnienie wysokiego poziomu świadczeń w zakresie każdego z ww. składników opieki, racjonalne wykorzystanie dostępnych zasobów ludzkich i rzeczowych, uczestnictwo w kształceniu i doskonaleniu pracowników ochrony zdrowia, wspieranie pielęgniarskich badań naukowych.”[10, s. 74]
Autorka wylicza co wchodzi w skład praktycznej dyscypliny jaką jest pielęgniarstwo, lecz nie tłumaczy jasno co to znaczy całościowa pielęgnacja nad chorym i umierającym.
Z kontekstu wynika, że wszystkie elementy należą do składników opieki, która tu zdaje się być czymś innym(znaczeniowo szerszym) niż całościowa pielęgnacja. Nie ma tu bezpośredniego odniesienia do istoty pielęgniarstwa – troskliwości pielęgniarskiej.
Zastanawiając się dalej czym jest pielęgniarstwo, doszliśmy w toku tych rozważań, że kluczowymi cechami są: troskliwość jako istota pielęgniarstwa, profesjonalizm i wiedza potrzebna, by wiedzieć nie tylko co robić, ale i jak robić a nawet dlaczego coś robić w określony sposób. Wykorzystując te myśli możemy stwierdzić, że
Pielęgniarstwo jest praktyczną dyscypliną, której przedstawiciele prowadzą analizę różnych aspektów troskliwości rozumianej jako pomoc w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych zarówno jednostki jak i ogółu społeczeństwa, Wiedza ta może mieć charakter ogólny (pielęgniarstwo ogólne) lub specjalistyczny (pielęgniarstwo kliniczne).
Jak widzimy potrzebne będzie dookreślenie pojęć ujętych w nawiasach.
,,Pielęgniarstwo ogólne to ogół wiedzy pielęgniarskiej , medyczno - humanistycznej oraz umiejętności zawodowych stanowiących podstawowe przygotowanie do zawodu pielęgniarskiego, do dalszego kształcenia specjalistycznego i na poziomie wyższym, a także innych form doskonalenia zawodowego”. [1, s.362]
Pielęgniarstwo kliniczne, pielęgniarstwo specjalistyczne, związane z określoną specjalnością kliniczną (szpitalną ); wiedza i praktyka pielęgnowania , np. w zakresie pielęgniarstwa internistycznego (...). Podstawą dla specjalizacji w każdej dziedzinie pielęgniarstwa klinicznego jest pielęgniarstwo ogólne. [1,s.361]
Komentując definicję pielęgniarstwa wypracowaną w toku tych rozważań należy podkreślić fakt, że ma ona stanowić bazę do rozważań dotyczących partycypacji pielęgniarki instrumentariuszki w funkcjonowaniu zespołów operacyjnych w SPSzW im. J. Bożego w Lublinie. Oznacza to, że musimy dookreślić czym jest szczególny dział pielęgniarstwa klinicznego, jakim jest pielęgniarstwo operacyjne. . Z zaproponowanej definicji wynika, że jest to rodzaj specjalistycznej wiedzy określającej na czym polega troskliwość świadczona w warunkach bloku operacyjnego.
Zatem pielęgniarstwo operacyjne jest to praktyczna dziedzina, której przedstawiciele analizują i rozwiązują problemy związane z zapewnieniem sprawnego przebiegu zabiegów operacyjnych oraz problemy związane z poczuciem godności osobistej i poczuciem bezpieczeństwa podopiecznego przebywającego na bloku operacyjnym.
Troskliwość pielęgniarek pracujących na bloku operacyjnych, zwyczajowo nazywanych instrumentariuszkami dotyczy głównie instrumentowania, czyli asystowania lekarzom różnych specjalności do zabiegów przeprowadzanych w warunkach bloku operacyjnego.
Jak same instrumentariuszki definiują swoje współuczestnictwo w pracy zespołów operacyjnych - stwierdzimy po przeprowadzeniu badań.
BIBLIOGRAFIA
1. Encyklopedia dla pielęgniarek, (red) J. Bogusz, PZWL, Warszawa,1990
2. Poznańska S., Pielęgniarstwo i jego istota, (w:) Podstawy pielęgniarstwa. Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo, t.1, (red.) B.Ślusarska, D. Zarzycka, K. Zahradniczek, Czelej, Lublin, 2004
3. Poznańska S., Płaszewska – Żywko L., Wybrane modele pielęgniarstwa. Podstawa praktyki pielęgniarskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2001
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 29 X 2003 r. w sprawie wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być prowadzona specjalizacja i kursy kwalifikacyjne, oraz ramowych programów specjalizacji dla pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 197, poz. 1922, § 1.1)
5. Słownik etymologiczny języka polskiego, Bańkowski A.,, PWN, Warszawa, 2000
6. Uniwersalny słownik języka polskiego, (red.), Dubisz S., PWN, Warszawa, 2003
7. Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z dn. 5 VII 1996 (Dz. U. 01. 57. 602. z późn. zm.)
8. Wielki słownik medyczny (red) J. Komender, M.J. Mossakowski, T. Orłowski, K. Ostrowski, W. Rudowski, A. Trzebski, PZWL, Warszawa, 1996
9. Wojnowska- Dawiskiba H. (red.), Wprowadzenie do teorii i praktyki pielęgniarstwa, Wydawnictwo Akademii Medycznej, Wrocław, 2003
10. Zahradniczek K. (red.), Wprowadzenie do pielęgniarstwa. Podręcznik dla szkół medycznych, PZWL, Warszawa, 1955
teresawawa