horm_ner_rozr.doc

TARCZYCA

(Glandula thyroided)

Tarczyca jest nieparzystym gruczołem wydzielania wewnętrznego, zbudowanym z dwóch płatów bocznych i węziny (cieśni) oraz niestałego płata piramidowego. Leży w przednio-dolnej części szyi:

• Cieśń (isthmuś) leży do przodu od drugiej do czwartej chrząstki tchawicy.

• Płat boczny sięga ku górze do połowy wysokości chrząstki tarczowatej krtani, a ku dołowi sięga do szóstej chrząstki tchawicy. Przyśrodkowo płat boczny sąsia­duje z krtanią, tchawicą i przełykiem. Bocznie sąsiaduje z pęczkiem naczyniowo--nerwowym szyi, natomiast ku tyłowi sięga do powięzi przedkręgowej. Od przodu płat boczny gruczołu jest częściowo przykryty przez mięsień mostkowo-gnyko-wy, mięsień mostkowo-tarczowy i mięsień tarczowo-gnykowy oraz brzusiec gór­ny mięśnia łopatkowo-gnykowego.

Budowa:

Tarczyca zbudowana jest z dwóch płatów bocznych: prawego i lewego (lobus de-octer et sinister glandulae thyroideae) oraz wąskiej części łączącej je, czyli cieśni (węziny) (isthmus}. Ku górze w pobliżu płaszczyzny pośrodkowej od węziny często odchodzi płat piramidowy (lobus pyramidalis glandulae thyroideae}.

Tarczyca objęta jest dwiema osłonkami łącznotkankowymi. Wewnętrzna to tzw. torebka włóknista, ściśle złączona z miąższem gruczołu, natomiast zewnętrzna to tzw. powięź tarczowa (fascia thyroided). W obrębie powięzi tarczowej, na tylnej stronie płatów bocznych tarczycy leżą przytarczyce (glandulae parathyroideae}.

Z torebki włóknistej gruczołu, razem z nerwami i naczyniami, wnikają przegrody łącznotkankowe do wnętrza narządu, wytwarzając jego zrąb (stroma).

W obrębie zrębu leżą pęcherzyki różnej wielkości, których ściana zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka sześciennego. Wydzielina komórek nabłonkowych to koloid tarczycy, który wypełnia pęcherzyki. Zawiera on hormony tarczycy, tj. T3 i T4. Większe grupy pęcherzyków tworzą płaciki (lobuli glandulae thyroideae).

PRZYTARCZYCE - GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE

(Glandulae parathyroideae)

Przytarczyce występują zwykle w liczbie czterech. Najczęściej wyróżniamy dwa górne i dwa dolne gruczoły przytarczyczne. Leżą na powierzchni tylnej piąta bocznego tar­czycy, w pobliżu jego brzegu tylno-przyśrodkowego, na zewnątrz od torebki włókni­stej. Są objęte tkanką łączną powięzi tarczowej. Mają wielkość ziarna pszenicy (6-7 x 3-4 xl,5-2 mm).

Produkują hormon - parathormon - regulujący poziom wapnia i fosforu we krwi i tkankach. Przypadkowe usunięcie tych gruczołów (np. w czasie operacji tarczycy) powoduje obniżenie stężenia jonów wapnia i podwyższenie stężenia fosforu we krwi, a w następstwie - wskutek zwiększenia pobudliwości układu nerwowego i mięśniowe­go - występuje tężyczka (tetania). Są to silne i długotrwałe skurcze mięśni szkieleto­wych, niekiedy również oddechowych.

Unaczynienie:

Każdy gruczoł unaczynia oddzielna tętnica przytarczyczna (arteria parathyroided) od tętnicy tarczowej dolnej. Jeżeli gruczoły przytarczyczne położone są wewnątrz to­rebki tarczycy, zaopatrują je także naczynia miąższowe gruczołu tarczowego.

NERKA

(Ren, nephros)

POŁOŻENIE

Nerka jest narządem parzystym, położonym w jamie brzusznej, pierwotnie zaotrzewnowo, na mięśniu lędźwiowym większym, mięśniu czworobocznym lędźwi i części lędźwiowej przepony.

Nerka prawa leży na wysokości pomiędzy Thl2-L3, natomiast końce: górny i dolny nerki lewej rzutujemy na Thl 1-L2. Są to granice ekstremalne, ponieważ nerka jest zarówno ruchoma oddechowo, jak też jej wysokość zależy od pozycji ciała. Oś długa nerki biegnie od góry i strony przyśrodkowej ku dołowi i bocznie. Ruchomość oddechowa, w zależności od pozycji ciała, wynosi 1-3 cm (od 1/2 do pełnej wysokości trzonu kręgu).

Zmienność położenia:

• wysokie - górny biegun nerki dochodzi do Th 10;

• niskie - dolny biegun dochodzi do grzebienia biodrowego.

Nerka ma kształt fasoli, a jej długość wynosi przeciętnie 10-12 cm, wymiar po­przeczny 5-6 cm, grubość 3-4 cm, waga 120-200 g. Zatoka nerkowa ma długość 7 cm, jej wymiar przednio-tylny wynosi 10-12 mm, a wymiar poprzeczny ok. 30-35 mm.

SĄSIEDZTWO

Przednia powierzchnia prawej nerki sąsiaduje z:

• nadnerczem prawym;

• prawym płatem wątroby;

• częścią zstępującą dwunastnicy;

• zgięciem wątrobowym okrężnicy;

• pętlami jelita cienkiego.

Przednia powierzchnia lewej nerki sąsiaduje z:

• nadnerczem lewym;

• żołądkiem;

• trzonem trzustki;

• śledzioną;

• zgięciem śledzionowym okrężnicy;

• pętlami jelita cienkiego.

Powierzchnię tylną każdej nerki (niezależnie od strony) krzyżują:

• naczynia podżebrowe;

• I para naczyń lędźwiowych;

• nerw podżebrowy;

• nerw biodrowo-podbrzuszny;

• nerw biodrowo-pachwinowy.

BUDOWA

W budowie zewnętrznej nerki wyróżniamy:

• powierzchnię przednią;

• powierzchnię tylną (powierzchnia przednia jest bardziej wypukła niż tylna);

• brzeg przyśrodkowy - wklęsły - zawiera wnękę nerki;

• brzeg boczny - wypukły;

• biegun górny - szerszy i cieńszy;

• biegun dolny - węższy i grubszy.

Wnęka nerki (hilus renalis) jest ograniczona wargą przednią i tylną. Warga tylna jest większa, dzięki czemu wnęka jest skierowana ku przodowi, dołowi i przyśrodko-wo. We wnęce nerki leży korzeń nerki, czyli twory dochodzące i wychodzące z nerki:

• żyła nerkowa u góry i do przodu od tętnicy;

• tętnica nerkowa, poniżej żyły i nieco do tyłu od niej;

• do tyłu i poniżej od naczyń nerkowych - moczowód. Układ: VAU (Vena - Arteria - Ureter).

Nerka jest bezpośrednio okryta torebką włóknistą, której głęboka warstwa zawiera włókna mięsne gładkie. Torebkę włóknistą można stosunkowo łatwo oddzielić od miąż­szu nerki, a jedynie w przypadku kłębkowego zapalenia nerek i zawału nerki torebka zrasta się ściśle z miąższem. Na zewnątrz od torebki włóknistej leży torebka tłuszczo­wa, obejmująca nerkę wraz z nadnerczem. Torebka tłuszczowa jest stosunkowo gruba - 2-3 cm, ma znaczenie ochronne dla nerki oraz warunkuje utrzymanie nerki w jej położeniu. U osób wychudzonych, kiedy zanika torebka tłuszczowa, nerka może opa­dać - tzw. nerka ruchoma (ren mobile).

Na zewnątrz od torebki tłuszczowej nerka jest pokryta powięzią nerkową Geroty, która od przodu jest pokryta otrzewną ścienną. Powięź ta jest zbudowana z dwóch blaszek:

- przedniej (powięź przednerkowa);

- tylnej (powięź zanerkowa).

Blaszki te u góry, powyżej nadnercza, łączą się z sobą, przechodząc w powięź prze­pony, bocznie łączą się, przechodząc w powięź poprzeczną. Przyśrodkowo powięź ner­kowa jest przebita naczyniami nerkowymi oraz moczowodem i przechodzi w przydankę tych tworów. Ku dołowi blaszki się nie łączą, między nimi leży luźna tkanka łączna mająca połączenie z tkanką łączną w dole biodrowym - stąd w przypadku nerki rucho­mej może ona leżeć nawet w dole biodrowym.

PRZEKRÓJ CZOŁOWY NERKI

Na przekroju czołowym przez nerkę widoczny jest miąższ nerki i zatoka nerki (si­nus renalis). Zatoka nerkowa otwiera się w kierunku przyśrodkowym poprzez wnękę nerki (hilus renalis). W zatoce nerkowej leżą kielichy mniejsze (calices minores). kielichy większe (calices majores), miedniczka nerkowa (pelvis renalis), tętnice i żyły międzypłatowe oraz tkanka tłuszczowa.

Na przekroju miąższu wyróżniamy istotę korową i rdzenną. Istota rdzenna tworzy tzw. piramidy nerkowe (pyramides renates), które na przekroju mają kształt trójkąt­ny. Są zwrócone podstawami w kierunku kory nerki, a szczytami w kierunku zatoki nerkowej. Szczyt piramidy nosi nazwę brodawki nerkowej (papilla renalis) i jest ob­jęty kielichem mniejszym. Istota korowa stanowi zewnętrzną część miąższu nerki oraz wchodzi między piramidy tworzące słupy nerkowe (columnae renales seu Bertini).

Od podstaw piramid w kierunku kory wnikają drobne podłużne pasma, zwane promienistościami rdzennymi (striae medullares). Stąd korę dzielimy na:

• część promienistą (pars radiata);

• część skłębioną (pars convoluta), w której promienistości nie występują. Jednostką anatomiczną i czynnościową nerki jest nefron. W każdej nerce znajduje się ok. l 000 000 nefronów. Nefron jest zbudowany z następujących części:

• ciałko nerkowe, zbudowane z kłębka naczyń włosowatych tętniczych, otoczone torebką Bowmana;

• kanalik proksymalny - kręty pierwszego rzędu - wychodzący z torebki Bowma­na;

• pętla Henlego, w której wyróżnia się ramię wstępujące i zstępujące;

• kanalik dystalny - kręty drugiego rzędu.

W istocie korowej leżą ciałka nerkowe oraz kanaliki pierwszego i drugiego rzędu (są to tzw. części kręte). W piramidach (rdzeniu) i promienistościach rdzennych leżą pętle Henlego oraz cewki zbiorcze i przewody brodawkowe (są to tzw. części proste).

Kanalik dystalny uchodzi do cewki zbiorczej, która nie jest elementem nefronu. Do każdej cewki zbiorczej uchodzi szereg kanalików dystalnych. Cewki zbiorcze biegną w promienistościach rdzennych oraz w piramidach nerkowych i łączą się w przewody brodawkowe, uchodzące na szczycie każdej brodawki, na tzw. polu sitowym (area cribrosa), do kielichów mniejszych.

Miedniczki nerkowe mogą występować w dwóch postaciach. Wyróżniamy:

• typ bańkowaty, o krótkich kielichach mniejszych (kielichy większe mogą być nieobecne);

• typ rozgałęziony, o małej miedniczce i długich kielichach.

POWSTAWANIE MOCZU

Pramocz jest przesączany przez kapilary tętnicze kłębka nerkowego do torebki Bowmana. Krew do naczyń kłębka dopływa naczyniem doprowadzającym (vas afferens), w którym panuje ciśnienie ok. 60 mm Hg. Następnie przepływa przez kapilary kłębka i wypływa naczyniem odprowadzającym, również tętniczym (yas efferens), w którym panuje ciśnienie ok. 40 mm Hg. Naczynie odprowadzające jest cieńsze od doprowadzającego. W procesie filtracji powstaje ogółem ok. 150 litrów pramoczu na dobę. Następnie pramocz wpływa do kanalików proksymalnych, gdzie następuje resorpcja zwrotna wody, glukozy i części elektrolitów. Potem przepływa przez pętle Henlego do kanalików dystalnych, gdzie dochodzi do ostatecznej regulacji ilości wydala­nych elektrolitów (Na+, K+, H+, HCO3-) i wody. Powstaje mocz ostateczny, który pły­nie cewkami zbiorczymi, przewodami brodawkowymi do kielichów mniejszych, te łą­czą się w kielichy większe, a te uchodzą do miedniczki nerkowej, która przedłuża się w moczowód.

W związku z rolą pełnioną w produkcji moczu, a także z punktu widzenia rozwojo­wego można podzielić nerkę na część wydzielniczą i wydalniczą. Do części wydzielniczej zaliczamy wszystkie struktury nefronów. Część wydalniczą tworzą cewki zbiorcze, przewody brodawkowe, kielichy mniejsze i większe (2-3) i miedniczka nerkowa. Część wydalniczą nerki należy do dróg odprowadzających mocz i rozwija się z pączka moczowodowego, będącego uwypukleniem przewodów śródnerczowych (Wolffa).

Nerki produkują mocz ostateczny w ilości ok. 1,5 litra na dobę. Do innych funkcji należą:

• regulacja objętości i składu substancji nieorganicznych i organicznych oraz osmolarności płynu zewnątrzkomórkowego;

• udział w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej;

• wydalanie zbędnych produktów metabolizmu;

• czynności metaboliczne;

• zmiana nieaktywnej witaminy D3 w postać aktywną 1,25(OH)2D3;

• wydzielanie substancji hormonalnie czynnych: renina, erytropoetyna, bradykina, prostaglandyny PGF2, tromboksanu TXA2, prostacykliny PGI2.

WADY ROZWOJOWE NERKI

1. Wady położenia:

a) do przodu od kręgosłupa poniżej swego normalnego położenia;

b) w okolicy wzgórka;

c) w dole biodrowym;

d) w miednicy mniejszej do przodu lub do tyłu od odbytnicy.

2. Wady w ukształtowaniu:

a) nerka płatowata;

b) nerka podkowiasta;

c) nerka pierścieniowata;

d) nerka esowata;

e) agenezja nerek;

f) nerka podwójna.

UMOCOWANIE

Nerka nie jest narządem silnie umocowanym, co warunkuje jej mobilność i skłon­ność do przemieszczania się w stanach patologicznych. Do struktur mocujących nerkę należą:

• torebka tłuszczowa;

• korzeń nerki;

• otrzewna pokrywająca przednią powierzchnię nerki;

• sąsiadujące narządy;

• powięź nerkowa;

• ciśnienie wewnątrzbrzuszne.

UNACZYNIENIE

Tętnica nerkowa (arteria renalis} odchodzi od aorty brzusznej na wysokości krążka międzykręgowego L1-L2, dochodzi do wnęki nerki i dzieli się na gałąź przednią i tyl­ną. Gałęzie te w zatoce nerkowej dzielą się na tętnice międzypłatowe (arteriae interlobares). Te z kolei biegną w słupach nerkowych między piramidami, nie rozgałęzia­jąc się. Dochodzą do granicy między istotą korową a rdzenną, zakręcają na podsta­wach piramid, zmieniając nazwę na tętnice łukowate (arteriae arcuatae). Tętnice łukowate biegną wzdłuż piramid i oddają do kory nerki tętnice międzyzrazikowe (arte­riae interlobulares), a do rdzenia (piramid) tętniczki proste właściwe (arteriae rectae verae). Od tętnic międzyzrazikowych odchodzą naczynia doprowadzające (vasa afferentia), dochodzące do kłębków nerkowych. Ponadto tętnice międzyzrazikowe oddają do rdzenia nerki tętniczki proste właściwe, podobnie jak tętnice łukowate. Z kłęb­ków wychodzą naczynia odprowadzające , które następnie dzielą się na kapilary odżywiające korę nerki (oplatają one kanaliki kręte). W ten sposób po­wstaje sieć dziwna (rete mirabite) tętniczo-tętnicza.

Korę nerki unaczyniąją ponadto tzw. tętniczki Ludwiga, które mają znaczenie w przy­padku niedrożności naczyń kłębka. Tętniczki Ludwiga odchodzą od tętnic międzyzra-zikowych i naczyń odprowadzających. Do rdzenia nerki, oprócz tętniczek prostych wła­ściwych (od tętnic łukowatych) i międzyzrazikowych, dochodzą jeszcze tętnice proste rzekome (arteriae rectae spuriae), odchodzące od naczyń odprowadzających.

Krew żylna odpływa z kory nerki żyłkami gwiaździstymi , któ­re łączą się w żyły międzyzrazikowe , a te uchodzą do żył łuko­watych .

Z rdzenia nerki krew zbierają żyłki proste, które uchodzą także do żył łukowatych

Żyły łukowate towarzyszą tętnicom i uchodzą do żył międzypłatowych. W zatoce nerki żyły międzypłatowe łączą się w żyłę nerkową , która zarówno po prawej, jak i lewej stronie uchodzi do żyły głównej dolnej.

Chlonka z nerek odpływa do węzłów chłonnych lędźwiowych i dalej do pni lędźwio­wych.

MOCZOWÓD

POŁOŻENIE

Wyróżniamy dwie części: brzuszną (w jamie brzusznej) i miedniczną (w jamie mied­nicy mniejszej). Moczowód ma kształt cylindryczny, nieco spłaszczony od przodu ku tyłowi, długość do 35 cm, szerokość ok. 5-8 mm.

PRZEBIEG l SĄSIEDZTWO

Moczowód rozpoczyna się w przedłużeniu miedniczki nerkowej na wysokości L2, przy czym początek lewego moczowodu znajduje się nieco wyżej. W miejscu przejścia miedniczki nerkowej w moczowód wyróżniamy zgięcie nerkowe moczowodu (flexura renalis ureteris). Następnie moczowód biegnie zaotrzewnowo, na mięśniu lędźwio­wym większym, przyśrodkowo i ku dołowi.

W odcinku brzusznym do tyłu od moczowodu biegną:

• nerw płciowo-udowy;

• naczynia biodrowe wspólne.

Do przodu od moczowodu prawego znajdują się:

• część zstępująca i pozioma dwunastnicy;

• naczynia jądrowe lub jajnikowe prawe;

• naczynia okrężnicze prawe;

• krezka jelita cienkiego.

Do przodu od moczowodu lewego leży:

• zgięcie dwunastniczo-czcze;

• naczynia jądrowe lub jajnikowe lewe;

• naczynia okrężnicze lewe;

...