Współczucie jako źródło szczęścia.pdf

Współczucie jako źródło szczęścia

J. Ś. Dalajlama XIV

Nottingham, Anglia, 24 maja 2008

Transkrypcja i niewielkie poprawki redakcyjne: Alexander Berzin

W zaznaczonych na fioletowo nawiasach kwadratowych podano wyjaśnienia

dodatkowe

Tłumaczenie na polski: Milena Bianga

Celem życia jest dążenie do szczęścia

Jesteśmy tutaj, istniejemy i mamy prawo istnieć. Nawet istoty nieodczuwające,

takie jak kwiaty, mają prawo istnieć. Jeśli zostaje przeciwko nim skierowana

jakaś negatywna siła, to wówczas na poziomie chemicznym kwiaty dokonują

samonaprawy, aby przetrwać. [Co więcej], my, istoty ludzkie, a także insekty,

nawet ameby, najmniejsze istoty, są uważane za istoty czujące. [Jako istoty

czujące mamy jeszcze więcej mechanizmów, które pomagają nam przetrwać].

Istoty, które mogą poruszać się zgodnie z własną wolą czy pragnieniem – to

definicja „istoty czującej”, jak ustaliliśmy z naukowcami, z którymi

rozmawiałem. „Czujący” niekoniecznie oznacza bycie świadomym czy bycie

człowiekiem na poziomie świadomym. Zasadniczo jest dość trudno

zdefiniować, co oznacza „świadomość” czy „świadomy”. Zazwyczaj oznacza to

najjaśniejszy aspekt umysłu, ale czy to znaczy, że nie ma świadomości, gdy

jesteśmy na wpół świadomi czy nieświadomi? Czy insekty mają świadomość?

Czy może lepiej byłoby mówić o „zdolności poznawczej” niż o świadomości?

W każdym razie główny punkt, do którego się tutaj odnosimy [czyli zdolność

poznawcza], to zdolność do doświadczania uczuć: bólu, przyjemności czy uczuć

neutralnych. Przyjemność i ból [oraz szczęście i nieszczęście] to rzeczy, które

musimy zbadać głębiej. Na przykład każda czująca istota ma prawo do

przetrwania – to oznacza prawo do szczęścia czy komfortu: to dlatego czujące

istoty dążą do przetrwania. Nasze przetrwanie jest oparte na nadziei – nadziei na

coś dobrego: na szczęście. Z tego powodu zawsze dochodzę do wniosku, że

celem życia jest szczęście. Gdy mamy nadzieję i czujemy się szczęśliwi, nasze

ciało dobrze się czuje. Dlatego nadzieja i szczęście są czynnikami pozytywnie

wpływającymi na zdrowie. Zdrowie zależy od szczęśliwego stanu umysłu.

Z drugiej strony gniew jest oparty na poczuciu braku bezpieczeństwa i jego

efektem jest strach. Kiedy spotka nas coś dobrego, czujemy się bezpieczni.

Kiedy nam coś zagraża, czujemy się niepewnie, a potem opanowuje nas gniew.

Gniew to ta część umysłu, która broni się przed tym, co zagraża naszemu

przetrwaniu. Ale gniew [sam w sobie sprawia, że czujemy się źle i w

ostatecznym rozrachunku] jest niekorzystny dla naszego zdrowia.

Przywiązanie jest elementem, który pomaga w przetrwaniu. Nawet roślina, która

nie ma w sobie żadnego elementu świadomości, ma pewien chemiczny aspekt,

który sprawia, że chroni się ona, i który pomaga jej rosnąć. W przypadku

naszych ciał na poziomie fizycznym jest podobnie. Jednak ciała nas, ludzi, mają

także pewien pozytywny element na poziomie emocjonalnym, który powoduje,

że przywiązujemy się do kogoś albo do naszego własnego szczęścia. [Z drugiej

strony, gniew i związany z nim] element, który jest szkodliwy, odpycha od nas

różne rzeczy [w tym szczęście]. Na poziomie fizycznym przyjemność [która

daje szczęście] jest dobra dla ciała, podczas gdy gniew [i nieszczęście, które

powoduje] jest szkodliwy. Dlatego [z perspektywy dążenia do przetrwania]

celem życia jest mieć szczęśliwe życie.

Mówię o podstawowym ludzkim poziomie; nie mówię o religijnym,

drugorzędnym poziomie. Na poziomie religijnym są oczywiście różne

wyjaśnienia celu życia. Ten drugorzędny czynnik jest w zasadzie dość

skomplikowany: lepiej więc rozmawiać o podstawowym ludzkim poziomie.

Czym jest szczęście?

Ponieważ naszym celem życia jest szczęście, zastanówmy się, czym jest

szczęście? Czasem cierpienie fizyczne może nam dać głębokie poczucie

zadowolenia [tak jest np. w przypadku sportowca po wyczerpującym treningu].

Tak więc „szczęście” oznacza głównie głęboką satysfakcję. Celem naszego

życia jest zatem satysfakcja.

Jeśli chodzi o szczęście, smutek czy cierpienie – są dwa poziomy: poziom

czuciowy i poziom psychiczny. Poziom czuciowy występuje powszechnie u

małych ssaków, a nawet owadów, na przykład u muchy. W zimnym klimacie,

gdy wychodzi słońce, mucha pokazuje swój aspekt szczęścia: lata wokół

wesoło. W zimnym pokoju zwalnia – to oznaka smutku. Jednak w przypadku

złożonego mózgu występuje jeszcze większe odczuwanie przyjemności

czuciowej. [Poza tym] nasz złożony mózg ma największy rozmiar, dlatego

jesteśmy inteligentni.

[Rozważmy przypadek] ludzi, którzy nie odczuwają fizycznych zagrożeń. Są

szczęśliwi, wiodą wygodne życie, mają dobrych przyjaciół, stałe dochody i

reputację. Jednak nawet w takiej sytuacji można zauważyć, że na przykład

niektórzy milionerzy – choć czują, że są ważną częścią społeczeństwa – często

są nieszczęśliwymi osobami. Przy kilku okazjach spotkałem bardzo bogatych,

wpływowych ludzi, którzy sprawiali wrażenie, że głęboko w środku czują się

samotni, zestresowani i martwią się. Tak więc na poziomie psychicznym

odczuwali cierpienie.

Dysponujemy wspaniałą inteligencją, tak więc poziom psychiczny naszego

doświadczenia jest bardziej dominujący niż poziom fizyczny. Ból fizyczny

można zminimalizować lub opanować. Podam przykład: jakiś czas temu

poważnie zachorowałem. Odczuwałem silny ból w jelitach. W tym czasie

przebywałem w Biharze, najuboższej prowincji w Indiach i przejeżdżałem przez

Bodh Gaja i Nalandę. Widziałem tam wiele ubogich dzieci. Zbierały krowie

łajno. Nie miały dostępu do edukacji, co mnie bardzo smuciło. Potem, w pobliżu

Patny, stolicy tego stanu, poczułem silny ból i zacząłem się pocić. Zauważyłem

pewnego starego, chorego mężczyznę ubranego w białe szaty, które były

bardzo, bardzo brudne. Nikt się nim nie zajmował, to było naprawdę smutne.

Tej nocy w hotelu mój ból fizyczny był bardzo dotkliwy, ale umysł był zajęty

myśleniem o tych dzieciach i tym starym człowieku. Ta troska ogromnie

zmniejszyła mój ból fizyczny.

Weźmy za przykład tych, którzy przygotowują się do igrzysk olimpijskich.

Trenują bardzo ostro i bez względu na to, jak wiele bólu odczuwają i ile

trudności doświadczają, na poziomie psychicznym są szczęśliwi. Dlatego

poziom psychiczny jest ważniejszy niż doświadczenie fizyczne. To, co jest w

życiu ważne, to szczęście i zadowolenie.

Przyczyny szczęścia

Jakie są przyczyny szczęścia? Uważam, że skoro na element fizyczny (ciało)

dobrze wpływa umysł spokojny, a nie zaburzony, dlatego spokojny umysł jest

bardzo ważny. Nie ma znaczenia nasza fizyczna sytuacja, psychiczny spokój jest

najważniejszy. Jak więc można uzyskać spokój umysłu?

Myślenie, że trzeba pozbyć się wszystkich problemów, byłoby niepraktyczne.

Otępianie swojego umysłu i zapominanie o problemach także nie działa.

Musimy widzieć jasno swoje problemy i zajmować się nimi, ale jednocześnie

utrzymywać spokój umysłu, tak abyśmy mieli realistyczną postawę i byli w

stanie dobrze sobie z nimi radzić.

Jeśli chodzi o tych, którzy biorą środki uspokajające – no cóż, nie mam w tej

kwestii doświadczenia. Nie wiem, czy wtedy, gdy ktoś bierze środki

uspokajające, inteligencja tej osoby jest wyostrzona czy przytępiona –

musiałbym zapytać. Na przykład w 1959 r., kiedy byłem w Mussoorie, moja

matka – a może był to ktoś inny – była zmartwiona i bardzo niespokojna, jej sen

był zaburzony. Lekarz wyjaśnił, że są pewne leki, które mogłaby wziąć, ale to

przytępiłoby trochę jej umysł. Wtedy myślałem, że to nie byłoby dobre. Z jednej

strony daje to trochę spokoju umysłu, ale z drugiej, jeśli skutkuje otępieniem, to

nie jest to dobre. Wolę inne sposoby. Wolę, gdy inteligencja w pełni działa, gdy

jesteśmy uważni i czujni, ale nie zaniepokojeni. Niezaburzony spokój

psychiczny jest najlepszy.

Współczująca czułość ludzka jest naprawdę ważna: im bardziej współczujący

jest nasz umysł, tym lepiej działa nasz mózg. Jeśli w naszym umyśle powstaje

strach czy gniew, to wówczas nasz umysł funkcjonuje gorzej. Pewnego razu

spotkałem naukowca, który miał ponad osiemdziesiąt lat. Podarował mi jedną ze

swoich książek. Jej tytuł brzmiał chyba Jesteśmy więźniami gniewu , coś w tym

rodzaju. Opowiadając o swoim doświadczeniu, powiedział, że gdy rozwiniemy

w sobie gniew w stosunku do jakiegoś obiektu, to ten obiekt będzie wydawał się

nam bardzo negatywny. Jednak dziewięćdziesiąt procent negatywności to nasza

mentalna projekcja. Takie było jego doświadczenie.

Buddyzm mówi to samo. Kiedy opanuje nas negatywna emocja, nie widzimy

rzeczywistości. Gdy musimy podjąć decyzję, a nasz umysł jest zdominowany

przez gniew, to istnieje duże ryzyko, że podejmiemy złą decyzję. Nikt nie chce

podejmować niewłaściwych decyzji, ale w takim momencie ta część naszej

inteligencji i naszego mózgu, która odpowiada za rozróżnianie dobrego od

złego, działa bardzo kiepsko. Nawet najwspanialsi przywódcy tego

doświadczają.

Współczucie i czułość pomagają umysłowi funkcjonować sprawniej. Po drugie,

współczucie daje nam wewnętrzną siłę i pewność siebie, a to zmniejsza strach,

co z kolei pozwala zachować spokój umysłu. Dlatego współczucie ma dwie

funkcje: powoduje, że nasz umysł lepiej działa i daje nam wewnętrzną siłę. To

są przyczyny szczęścia. Czuję, że tak właśnie jest.

Inne zdolności także przyczyniają się do szczęścia. Na przykład każdy lubi

pieniądze. Jeśli mamy pieniądze, możemy korzystać z wielu udogodnień.

Zazwyczaj uważamy te rzeczy za najważniejsze, ale myślę, że jest inaczej.

Materialny komfort możemy uzyskać przez wysiłek fizyczny, ale komfort

psychiczny możemy osiągnąć jedynie dzięki wysiłkowi psychicznemu. Jeśli

pójdziemy do sklepu i zaoferujemy sprzedawcy pieniądze i powiemy, że

chcemy kupić spokój umysłu, to usłyszymy w odpowiedzi, że nie ma niczego

takiego w sprzedaży. Wielu sprzedawców pomyślałoby, że to szaleństwo, i

śmiałoby się z nas. Jakiś zastrzyk lub pigułka mogłyby nam na chwilę przynieść

szczęście czy spokój umysłu, ale nie w najpełniejszy sposób. Można zobaczyć

na przykładzie doradztwa, że musimy radzić sobie z emocjami za pomocą

omawiania ich i rozumowania. Musimy więc przyjąć odpowiednią postawę

psychiczną. Z tego względu za każdym razem, gdy daję wykład, mówię, że

współcześni ludzie myślą za dużo o rozwoju zewnętrznym. Przykładanie wagi

jedynie do tego poziomu rozwoju nie wystarczy. Prawdziwe szczęście i

zadowolenie muszą pochodzić z wewnątrz.

Podstawowe elementy, które pozwalają osiągnąć ten cel, to współczucie oraz

ludzka czułość, a one są czynnikami biologicznymi. Gdy jesteśmy dziećmi,

nasze przetrwanie zależy wyłącznie od czułości. Jeśli otrzymujemy czułość,

czujemy się bezpiecznie. Jeśli tak się nie dzieje, czujemy niepokój i brak nam

poczucia bezpieczeństwa. Jeśli zostaniemy oddzieleni od matki, płaczemy. Jeśli

matka trzyma nas w ramionach mocno i z czułością, czujemy się szczęśliwi i

jesteśmy cicho. Gdy jesteśmy dziećmi, to działa ten czynnik biologiczny. Jeden

z naukowców – mój nauczyciel i biolog zaangażowany w walkę z zagrożeniami

atomowymi – powiedział mi, że po urodzeniu fizyczny dotyk matki jest przez

wiele tygodni bardzo ważny dla wzrostu mózgu dziecka i jego rozwoju. Daje to

dziecku poczucie bezpieczeństwa i prowadzi do właściwego rozwoju

fizycznego, w tym rozwoju mózgu.

Tak więc nasienie współczucia i serdeczności nie jest czymś, co pochodzi od

religii – jego podstawą jest biologia. Wszyscy pochodzimy z łona matki i każdy

z nas przetrwał dzięki trosce i czułości matki. W tradycji indyjskiej mówi się o

narodzinach z lotosu w czystej krainie. To brzmi bardzo ładnie, ale być może ci,

którzy się tam rodzą, mają więcej czułości w stosunku do lotosów niż do ludzi.

Zatem narodziny z łona matki są lepsze, ponieważ od razu zaszczepiają nas w

nasienie współczucia. Takie więc są przyczyny szczęścia.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: