o_dyskryminacji_ze_wzgledu_na_wiek.pdf

Co wiemy o dyskryminacji ze względu na wiek?

Społeczna świadomość, że osoby starsze należą do grup dyskryminowanych,

jest w Polsce niewielka. Brakuje kampanii informacyjnej na ten temat, ale także

dokładnego zbadania skali i form tego zjawiska.

Przeciwdziałanie różnorodnym formom dyskryminacji wpisane jest w strategię

działań Unii Europejskiej. W ciągu ostatnich kilku lat udało się wprowadzić wiele

zapisów prawnych chroniących grupy dyskryminowane.

Bez zrozumienia, na czym polega dyskryminacja ze względu na wiek, jakie są jej

przyczyny i przejawy – trudno będzie podjąć skuteczne działania w obronie praw

i pozycji ludzi starszych.

Rozdział ten ma na celu przybliżenie zagadnień związanych

z dyskryminacją ze względu na wiek. Dobrym wprowadzeniem do tematu jest artykuł

Ewy Nowakowskiej. Stanowi on próbę przyjrzenia się różnym przejawom gorszego

traktowania ludzi starszych, które występują w naszym codziennym życiu. Tekst ten

uwzględnia wypowiedzi seniorów i pracowników trzech warszawskich organizacji,

którzy wzięli udział w zorganizowanej przez nas dyskusji na ten temat.

Kolejny artykuł, przygotowany przez federację AGE z siedzibą w Brukseli, dokładnie

opisuje zjawisko dyskryminacji ze względu na wiek i politykę Unii Europejskiej

w przeciwdziałaniu temu zjawisku. Rozdział zamyka tekst opracowany przez Biuro

Pełnomocnika Rządu ds. równego statusu, który przedstawia dotychczasowe działania

polskiego rządu w walce z dyskryminacją ze względu na wiek.

_044

045_

Ewa Nowakowska

socjolog, publicystka „Polityki”

Polska gwałtownie siwieje. Roczniki powojennego

wyżu zaczynają wchodzić w wiek emerytalny, wzra-

sta przeciętna długość życia, rodzi się coraz mniej

dzieci. Życie współczesnego człowieka cechuje

długie dzieciństwo i młodość, niepostrzeżenie mi-

jający wiek średni i coraz dłuższa starość. W nie-

odległej przyszłości rodzina może tworzyć taką

oto odwróconą piramidę: jedno dziecko, dwoje

rodziców, czworo dziadków i ośmioro pradziad-

ków. A przynajmniej cztery prababcie, bo kobiety

żyją dłużej.

Złośliwi w kwiecie wieku mówią, że grozi nam

gerontokracja, czyli rządy starców. Ale kto wierzy

w takie prognozy? Do sukcesów i władzy prowadzą

dziś zupełnie inne drogi niż tzw. mądrość życiowa

nabywana z wiekiem. Młodzi, którzy nie znajdują

zatrudnienia, upatrują w starych kozła oiarnego:

Gdyby staruchy nie trzymały się tak kurczowo stoł-

ków, byłaby praca dla nas! A większość „staruchów”

skwapliwie ustępuje miejsca młodym. Czują na ple-

cach ich przyspieszony oddech. Pracodawcy zaś

odmładzają szeregi bez sentymentów. Kto zbliża

się do wieku emerytalnego, ten już nie jest za-

praszany do gry: do nowych zadań, przyszłościo-

wych projektów ani dochodowych zleceń. Naiwni

myślą, że we właściwym czasie akurat nie było

ich na właściwym miejscu. Inni zastanawiają się,

dlaczego szefowie są coraz mniej przychylni ich

pomysłom i inicjatywom. Tak czy inaczej, starsi

pracownicy zostają na lodzie ze swoją wiedzą i kom-

petencjami.

Tylko nieliczni zdają sobie sprawę, że to jeden

z symptomów zjawiska, które odtąd towarzyszyć

im będzie na każdym kroku – dyskryminacji ze

względu na wiek. Gdy wszyscy oni metrykalnie zbli-

żą się do momentu, w którym mogliby skorzystać

z przywileju przejścia na emeryturę, pracodawca

natychmiast uczyni z tego obowiązek, dowodząc

braku zaangażowania w najżywotniejsze sprawy

irmy.

Czy starość ma przyszłość?

Do końca w siodle

Granica „wieku dyskryminacji” na polskim rynku

pracy wyraźnie obniżyła się w ostatnich latach.

– Osoby około pięćdziesiątki nie mają już szans

na zdobycie nowej pracy. Doświadczenie, wiedza,

dorobek zawodowy – to wszystko, co u pięćdziesię-

ciolatków, czyli „młodszych starszych”, w krajach Unii

ma wysoką wartość, u nas się nie liczy – przekonuje

Mirka Wojciechowska z Polskiego Stowarzyszenia

Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera.

_046

A gdy już człowiek znajduje się po drugiej, gorszej

stronie – metrykalnie stary, zawodowo nieczynny,

inansowo spauperyzowany, społecznie zaś zmar-

ginalizowany – wtedy dopiero poznaje gorzki smak

różnych odmian dyskryminacji. Joanna Słowik z Pol-

skiego Stowarzyszenia Pomocy Osobom z Cho-

robą Alzheimera, była pedagog, odpytała spore

grono kobiet i mężczyzn między sześćdziesiątką

a dziewięćdziesiątką, czy czują się dyskryminowani

ze względu na wiek. Wszyscy odpowiedzieli twier-

dząco. A były wśród nich osoby w bardzo różnej

sytuacji życiowej, także nieźle sytuowane, aktywne,

bardzo sprawne, a nawet kształcące się permanent-

nie na uniwersytecie trzeciego wieku.

Starość rośnie razem z nami

Ale ten niewygórowany rejestr oczekiwań często

okazuje się w praktyce niemożliwy do realizacji.

Starość należy u nas do społecznych tabu. Wpraw-

dzie została zapisana w biologicznym planie każ-

dego życia i rośnie razem z nami, ale nie ma jej

w życiowych planach większości ludzi. Gdy pytam

rówieśników, czy są gotowi na przyjęcie własnej

starości, wpadają w popłoch. Przybywanie lat to

temat atrakcyjny przed osiemnastką, kłopotliwy

po trzydziestce, a około sześćdziesiątki – wstydliwa

i nieuleczalna przypadłość. Tak to odbiera otocze-

nie i tak myśli wielu dotkniętych tą „przypadłością”,

bo przecież żyjemy w czasach kultu młodości.

Pewien niemłody, a mądry i skromny człowiek

przekonuje mnie, że starość przypomina skorupę,

która pewnego dnia zaczyna nas podstępnie oble-

piać. Wewnątrz czujemy się takimi samymi ludźmi

jak dawniej, a jednak zauważamy, że dla otoczenia

ważniejsza jest ta skorupa. Usiłujesz przebić się przez

nią – mówi mój mądry przyjaciel – aby dowieść lu-

dziom, że z tobą nadal wszystko jest w porządku, ale

oni widzą tylko skorupę!

Przez tę skorupę oceniają człowieka pracodawcy,

którzy pewnego dnia ustawiają szlaban z napisem

„koniec”. Dla ludzi bardzo silnie uzależnionych od

uprawianego zajęcia, żyjących pracą, taka gwałtow-

na zmiana bywa katastrofą. Czują się wypchnięci

poza nawias życia, poniżeni, zbędni. Jeśli szybko nie

znajdą innego satysfakcjonującego zajęcia, zaczy-

nają chorować i starzeć się jak na przyspieszonym

ilmie. Jednak gdy przygotują sobie wcześniej inne

pola aktywności, to żyją długo w dobrej kondycji.

Chociaż i na nich autorzy rozmaitych przepisów

zastawiają dyskryminacyjne pułapki.

Dlaczego tak się dzieje?

Zoia Niczke, prezes Fundacji „Emeryt”, przekonuje,

że proces degradacji, marginalizacji i dyskryminacji

seniorów rozpoczyna się na samej górze, w dzie-

dzinie tworzenia prawa. Niesprawiedliwe prawo

raz staje się narzędziem, a raz alibi dla władzy

i instytucji, z którymi stary człowiek musi mieć do

czynienia jako interesant, pacjent, klient, użytkow-

nik. Wszelkie inne formy dyskryminacji są wtórne

wobec prawa – utrzymuje pani Zoia.

Bill Gates, guru nowoczesnej technologii kompute-

rowej, zapowiedział ostatnio, że komputery prze-

dłużą nasze życie. Wystarczy zaopatrzyć starego

i chorego człowieka w specjalny chip, aby dosko-

nałe, zminiaturyzowane urządzenie wychwytywało

np. symptomy zawału i natychmiast informowało

szpital o konieczności udzielenia pomocy. Gates

wyraził radość i dumę, że dzięki komputerom bę-

dziemy żyli do 120 lat, bo o takiej granicy wydolno-

ści organizmu mówi współczesna biologia.

Entuzjazm Gatesa nie udzielił się żadnej ze znanych

mi osób w podeszłym wieku. Oni, po pierwsze, zna-

ją realia krajowej służby zdrowia, a po drugie, nie

pociąga ich bicie rekordów długowieczności. Czego

pragną? Chcieliby żyć w poczuciu poszanowania

ich godności. Mieć środki na zaspokojenie potrzeb

życiowych i otwarty dostęp do niezbędnych usług

medycznych i socjalnych. Poruszać się samodzielnie

dzięki odpowiedniej infrastrukturze. Pragną czuć

się równoprawnymi uczestnikami życia społeczne-

go, korzystać z kultury, pielęgnować więzi z innymi

ludźmi. Po prostu żyć do końca w siodle, jak mawiali

bohaterowie klasycznych westernów.

Przepis kontra rozum

Jerzy Pichalski po przejściu na emeryturę praco-

wał nadal, m.in. jako biegły sądowy, ponieważ jest

inżynierem rzadkiej specjalności. Był obłożony

pracą, ceniony, nierzadko proszony o konsultacje

przy ocenie prac młodych specjalistów, gdzie jego

opinia była wiążąca. Wszystko to do dnia, w któ-

rym skończył 75 lat. Takie są przepisy – powiedziała

z ubolewaniem sędzina – w tym wieku nie może pan

już być biegłym! Dziś pan Jerzy ma 79 lat, nadal ja-

sny umysł i mnóstwo energii, którą pożytkuje

w stowarzyszeniu alzheimerowskim. I nadal od cza-

su do czasu występuje jako biegły, ponieważ nie

047_

ma sobie równych. Aby jednak przepisom stało się

zadość, pojawia się w sądzie jako przedstawiciel sto-

warzyszenia zawodowego, a nie osoba prywatna.

Pan Jerzy mówi, że jest klasycznym przypadkiem

dyskryminacji ze względu na wiek. Z dnia na dzień

uznano mnie za debila, a moja wiedza okazała się

zbędna, chociaż dyplomu nikt mi nie odebrał. Czułem

się fatalnie. Zostałem poniżony i napiętnowany z tego

powodu, że za długo żyję!

Pan Jerzy jest w pełni sprawny, pomaga innym.

Matka pani Joanny jest przewlekle i nieuleczalnie

chora. Gdy córka postanowiła zabrać ją na wakacje,

wówczas okazało się, że wśród licznych ofert dla

klientów o rozmaitych wymaganiach, dla dzieci

w różnym wieku, psów, kotów, itp. nie ma propozy-

cji dla obłożnie chorych starców. Bo niepełnospraw-

ność w połączeniu ze starością daje dyskryminację

do kwadratu.

Stary człowiek, który niedołężnieje, odkrywa na-

gle, że całą infrastrukturę, wszystkie urządzenia

powszechnego użytku zaprojektowano dla ludzi

młodych i sprawnych. Gdzie ja byłem, gdy stwórca

rozdawał takie gwarancje? – myśli zdesperowany

senior, wpadając w kolejne pułapki. Nie może

sforsować ciężkich drzwi w urzędzie ani wysokich

stopni w autobusie. Etykiety na produktach stają

się nieczytelne, absurdalnie drobny i lekki bilon

wypada z drżących palców, a banknoty o różnych

nominałach są nie do odróżnienia.

Całą infrastrukturę naszego zbiorowego życia

można bez przesady zaliczyć do obszarów szcze-

gólnej dyskryminacji ludzi w podeszłym wieku.

Dyskryminuje ich także rynek zorientowany na

konsumenta młodego, o szczupłej sylwetce i zdro-

wych nogach. Nie ma ani odpowiedniej odzieży, ani

obuwia uwzględniającego deformację stóp. Czyżby

nasza siła nabywcza była aż tak mała, że skazuje się

nas na kupowanie w lumpeksach, dokąd używane rze-

czy dla seniorów traiają z Zachodu? – denerwuje się

Hanka ze Stowarzyszenia „Po sześćdziesiątce”.

starości właśnie. Starzy ludzie czują się bezbronni

i lekceważeni nie tylko przez rozwydrzonych wy-

rostków. Dyskryminacja spotyka ich także ze strony

funkcjonariuszy rozmaitych instytucji, od służby

zdrowia poczynając. Jest tajemnicą poliszynela,

że człowiek wiekowy ma mniejsze szanse na szybką

pomoc, terapię, drogie leki w szpitalu. Nieżyjąca już

matka jednej z moich rozmówczyń prosiła, by odjąć

jej 10-20 lat, gdy trzeba było wzywać pogotowie.

Przecież wiecie, że do staruszki po osiemdziesiątce nie

przyjadą! – perswadowała roztropnie.

Przypomnę tezę, którą przytoczyłam na początku

za Zoią Niczke z Fundacji „Emeryt”: różne formy

dyskryminacji człowieka starego w środowisku je-

go codziennego bytowania są wtórne w stosunku

do dyskryminacji przez prawo stanowione na naj-

wyższych szczeblach władzy. Fundacja w swoich

dokumentach programowych zwraca uwagę, że eli-

ty polityczne okresu transformacji odrzuciły zasadę

solidaryzmu społecznego. Podstawa waloryzacji

świadczeń emerytalnych została obniżona w 1993 r.

ze 100 do 91 proc. przeciętnego wynagrodzenia

z poprzedzającego kwartału. Miało to być działa-

nie incydentalne (w 1994 r. zwiększono wskaźnik

do 93 proc.), kolejne ekipy obiecywały powrót

do punktu wyjścia, co jednak nigdy w pełni nie

nastąpiło. Inne, „oszczędnościowe” zmiany w prze-

pisach pozbawiły emerytów i rencistów nabytych

wcześniej praw do bezpłatnych form leczenia.

Regularnie podnoszonemu argumentowi pustej

kasy państwa środowiska emeryckie przeciwsta-

wiały kontrargument – dochody z prywatyzacji.

Podlega jej wszakże majątek wypracowany przez

najstarsze pokolenie, które podnosiło kraj z wo-

jennych gruzów. Władze zlekceważyły wielokrotne

upominanie się organizacji emeryckich o to, żeby

część kwot z prywatyzacji majątku narodowego

przeznaczyć na przywracanie stuprocentowej walo-

ryzacji emerytur i rent. Nikt, nawet żaden z Kościołów

nie stanął w obronie seniorów – mówi z rozgorycze-

niem Zoia Niczke.

Gdzie jest nasze miejsce?

Starsze, zniedołężniałe osoby przestają wychodzić

z domu, ponieważ wszędzie czują się nie na swoim

miejscu. Poruszają się zbyt wolno, zbyt długo za-

stanawiają się nad decyzjami, np. w sklepie. Budzą

tym irytację i agresję. Gdy są obrażani, to z powodu

Stwórzmy lobby

Patrząc z boku, można by wyrazić zdziwienie, dla-

czego blisko siedmiomilionowa grupa obywateli

nie ma swojego lobby, silnej reprezentacji wobec

władzy. Dlaczego nie utworzyła grup nacisku, które

_048

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: