Opinia przelotów dzikich ptaków..... prof. dr hab. Maciej Gromadzki.pdf

Opinia

dotycząca przelotów w Polsce dzikich ptaków pochodzących z

Zachodniej Syberii, Uralu oraz europejskiej środkowej części

Federacji Rosyjskiej

prof. dr hab. Maciej Gromadzki

Zakład Ornitologii PAN

Status wędrówkowy ptaków występujących w Polsce

W Polsce gniazduje około 240 gatunków ptaków, z których prawie wszystkie (wyjątkiem

są tu oba gatunki wróbli – wróbel domowy i mazurek, niektóre krukowate – np. sroka i

kruk, niektóre gatunki sikor i innych drobnych ptaków, większość gatunków sów, kuraki

leśne – cietrzew, głuszec i jarząbek, dzięcioły) przemieszczają się na zimę na bliższe lub

dalsze odległości, w kierunku zachodnim, południowo-zachodnim, południowym lub

południowo-wschodnim, zależnie od gatunku lub populacji. U szeregu gatunków

występuje zjawisko zamiany populacji, które polega na tym, że polskie populacje lęgowe

określonych gatunków odlatują na zimę do innych krajów (choć odlot nie zawsze

obejmuje 100% populacji krajowej), a na ich miejsce przylatują do nas populacje z

północy, północnego-wschodu lub wschodu, które u nas zimują (np. kawka, gawron,

wrona siwa, różne gatunki ptaków drapieżnych, różne gatunki sikor).

Poza lęgowymi gatunkami ptaków w Polsce regularnie pojawia się na wędrówce, tutaj

zimuje lub zalatuje dalszych około 160 gatunków. Ptaki te pochodzą z obszarów

położonych na wschód, północny-wschód lub na północ od Polski.

Trasy przelotu ptaków, prowadzące jesienią przez Polskę.

Według generalnej klasyfikacji systemu wędrówek ptaków wodno-błotnych w Eurazji,

Polska znajduje się w obrębie dwóch wielkich szlaków przelotu – wschodnioatlantyckiego

(ang. East Atlantic Flyway) i śródziemnomorsko-czarnomorskiego (ang. Mediterranean-

Black Sea Flyway, ryc.1), które zasięgiem swym obejmują całą Europę, znaczną część

Afryki, łącznie z całym zachodnim wybrzeżem tego kontynentu oraz znaczną część

Arktyki północno-amerykańskiej. Na znacznych obszarach Europy, Afryki i syberyjskiej

Arktyki szlaki te kontaktują się z zachodnioazjatycko-afrykańskim szlakiem przelotu

(ang. West Asia-Africa Flyway ), zaś za pośrednictwem tego szlaku oraz daleko na północ

wysuniętych lęgowisk kontaktują się ze szlakami centralnoazjatycko-indyjskim (ang.

Central Asia-India Flyway) i wschodnioazjatycko-australoazjatyckim (ang. East Asia-

Australasia Flyway). Szlaki te schematycznie zaznaczone są na ryc. 1. Powiązania

pomiędzy szlakami określają możliwości wymiany i kontaktów między osobnikami

tworzącymi poszczególne populacje, które jednak z reguły poruszają się w obrębie

odrębnych szlaków.

Odnosząc się do problemu rozmieszczenia szlaków przelotu ptaków na obszarze naszego

kraju należy powiedzieć, że w zasadzie pokrywają one cały jego obszar i nie sposób jest

wskazać tereny, nad którymi przelotne ptaki nie pojawiają się. Wyraźniejsze koncentracje

przelotu obserwuje się wzdłuż wybrzeża Bałtyku oraz wzdłuż wielkich rzek, a zwłaszcza

Wisły, która stanowi wyraźny szlak przelotu niektórych gatunków ptaków wodno-

błotnych. Nie oznacza to, że wędrujące ptaki z tej grupy siadają wszędzie. Ich znaczące

koncentracje stwierdzono przede wszystkim na obszarach morskich, na Wiśle i Odrze

oraz na różnych zbiornikach wodnych, przede wszystkim w zachodniej części kraju. Na

załączonej mapie (ryc. 2) przedstawione są główne miejsca koncentracji ptaków wodno-

błotnych podczas wędrówki jesiennej, gdzie jednorazowo gromadzą się ptaki w ilości

powyżej 20 000 osobników.

Koncentracje innych gatunków ptaków, poza ptakami wodno-błotnymi, nie są tak

wyraźnie zaznaczone i nie są tak dobrze rozpoznane, ale z pewnością można stwierdzić, iż

praktycznie występują na obszarze całego kraju.

Regiony Polski, w których zimują ptaki

Ptaki osiadłe zimują na terenie całego kraju. To samo można powiedzieć o ptakach

wędrownych, z tym że odmiennie zachowują się ptaki wodne i ptaki lądowe.

Ptaki lądowe zimują na obszarze całego kraju, ich występowanie nie jest w zasadzie

uzależnione od warunków atmosferycznych lecz przede wszystkim od warunków

pokarmowych (np. dostępność nasion i owoców). Występują w lasach (np. sikory), na

terenach rolniczych, w osiedlach i miastach (mewy, gawron, kawka, jemiołuszka, sikory,

wiele innych gatunków drobnych ptaków), na polach uprawnych (różne gatunki drobnych

ptaków).

Ptaki wodne zimują przede wszystkim na północy (Zalew Wiślany, Zatoka Gdańska,

Zatoka Pucka, przybrzeżne wody Bałtyku, Zatoka Pomorska) oraz na zachodzie kraju

(Zalew Szczeciński, Dolna Odra, Park Narodowy Ujścia Noteci, zbiorniki retencyjne –

przede wszystkim w dorzeczu Odry). Ważnym obszarem zimowania jest także Wisła i jej

dorzecze, liczne jeziora i kompleksy stawowe, a szczególnie zbiorniki odbierające zrzuty

podgrzanych wód przemysłowych. Zimowanie ptaków wodnych (z wyjątkiem ptaków

zimujących na Bałtyku) uzależnione jest od zlodzenia zbiorników – w miarę

postępującego zlodzenia przenoszą się one na zachód, choć istnieją wyjątki od tej reguły

(np. bernikla kanadyjska zimująca na Zalewie Wiślanym) w przypadku gatunków, które

żerując na lądzie, noce mogą spędzać na tafli lodowej zbiorników wodnych. Od zlodzenia

zbiorników w szczególny sposób uzależnione są ptaki, które cały cykl dobowy (łącznie z

żerowaniem) spędzają na wodzie. Te ptaki na zbiornikach zamarzniętych nie występują

(np. łabędź niemy). Ptaki, które żerują na lądzie, a na zbiorniku tylko nocują (np. gęsi

zbożowe, gęsi białoczelne, łabędzie krzykliwe) są mniej wrażliwe na zlodzenie

zbiorników, reagując silniej na grubość pokrywy śniegowej, pokrywającej żerowiska.

Znajomość występowania zimujących ptaków wodnych ograniczona jest w zasadzie do

znajomości zbiorników wodnych, na których one nocują. Zasięg rozlotów ptaków ze

zbiorników noclegowych na żerowiska nie jest poznany, wiadomo tylko, że może on

sięgać promienia kilkudziesięciu kilometrów od zbiornika wodnego. Na ryc. 3.

przedstawiono rozmieszczenie w kraju miejsc koncentracji zimujących stad ptaków

wodno-błotnych w ilości powyżej 20 000 osobników.

Docelowy zasięg wędrówek polskich ptaków lęgowych lub ptaków

wędrujących jesienią przez Polskę

Wymienione w tytule grupy gatunków ptaków docierają do: wszystkich krajów Europy

Centralnej, Europy Zachodniej i Europy Południowej (ptaki wodno-błotne, ptaki

drapieżne, ptaki wróblowe), Afryki Północnej (żurawie, gęgawy, ptaki siewkowe, ptyaki

drapieżne, ptaki wróblowe), całego pasa Afryki Zachodniej, aż do Przylądka Dobrej

Nadziei (przede wszystkim wybrzeże Atlantyku – ptaki siewkowe, rybitwy), Afryki

Równikowej (kaczki, mewy żółtonogie, ptaki siewkowe, ptaki drapieżne, ptaki

wróblowe), Afryki Wschodniej – aż do Republiki Południowej Afryki (bociany białe,

bociany czarne, ptaki drapieżne, ptaki siewkowe, ptaki wróblowe), Półwyspu Arabskiego

(ptaki wodno-błotne) oraz Azji Centralnej (ptaki wróblowe).

Dodatkową ilustracją omawianego zagadnienia są mapy rozmieszczenia wiadomości o

obrączkowanych ptakach przedstawione na rycinach 4 i 5.

Okres jesiennych wędrówek ptaków w Polsce

Tzw. jesienne wędrówki ptaków, czyli przeloty od lęgowisk ku zimowiskom,

rozpoczynają się w Polsce już w końcu maja przelotami czajek, szpaków (Polska

północna) oraz kaczek (samce i samice, które utraciły lęgi) na pierzowiska (miejsca, gdzie

co roku stare upierzenie zmieniane jest na nowe, a ptaki na pewien okres tracą zdolność

lotu) . Wędrówki te trwają przez czerwiec, kiedy to podejmują wędrówkę gęgawy lecące

na pierzowiska (najbardziej znane pierzowisko gęgaw i kaczek w Polsce mieści się w

Parku Narodowym Ujście Warty). W drugiej połowie czerwca rozpoczyna się wędrówka

niektórych ptaków siewkowych (przede wszystkim lęgowych z Polski oraz samców

wracających z północnych lęgowisk, na których przebywają przez okres toków i

zapładniania samic) oraz śmieszek. Lipiec to okres wędrówki ptaków siewkowych, mew i

rybitw. Sierpień to początek wędrówki reszty gatunków ptaków w tej części Europy, która

trwa przez wrzesień, październik i kończy się w pierwszej połowie listopada przelotem

ostatnich gatunków, rekrutujących się przede wszystkim z Arktyki. W tym czasie

przybywają do Polski ptaki u nas zimujące, tzw. goście zimowi.

Gatunki ptaków wędrownych, zimujących w Polsce (wymienione zostały

jedynie gatunki zimujące regularnie w większych ilościach)

Ptaki wodno-błotne

nur czarnoszyi Gavia arctica (Bałtyk)

nur rdzawoszyi Gavia stellata (Bałtyk)

perkoz dwuczuby Podiceps cristatus (przede wszystkim wybrzeże)

perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena (przede wszystkim wybrzeże)

perkoz rogaty Podiceps auritus (przede wszystkim wybrzeże)

zausznik Podiceps nigricollis (cały kraj, szczególnie Śląsk)

perkozek Tachybabtus ruficollis (głównie zachodnia cześć kraju)

kormoran, Phalacrocorax carbo (cały kraj)

czapla siwa Ardea cinerea (głównie zachodnia cześć kraju)

łabędź niemy, Cygnus olor (cały kraj)

łabędź krzykliwy, Cygnus cygnus (północna część kraju)

gęś zbożowa, Anser fabalis (zachodnia część kraju)

gęś białoczelna, Anser albifrons (zachodnia część kraju)

gęgawa, Anser anser (zachodnia część kraju)

bernikla kanadyjska, Branta canadensis (Zalew Wiślany)

krzyżówka, Anas platyrhynchos (cały kraj)

świstun Anas penelope (cały kraj)

czernica, Aythya fuligula (przede wszystkim wybrzeże Bałtyku i Zalewy – Wiślany i

Szczeciński, a także ujściowe odcinki wielkich rzek)

głowienka Aythya ferina (głównie rejon ujścia Odry i wody śródlądowe)

ogorzałka, Aythya marila (przede wszystkim wybrzeże Bałtyku i Zalewy – Wiślany i

Szczeciński)

gągoł, Bucephala clangula (przede wszystkim wybrzeże Bałtyku i Zalewy – Wiślany i

Szczeciński, a także ujściowe odcinki dużych rzek)

lodówka, Clangula hyemalis (przede wszystkim Bałtyk)

uhla, Melanitta fusca (Bałtyk)

markaczka, Melanitta nigra (Bałtyk)

bielaczek, Mergus albellus (przede wszystkim Zalewy – Wiślany i Szczeciński)

szlachar, Mergus serrator (przede wszystkim Zatoka Pomorska i Zatoka Gdańska)

nurogęś, Mergus merganser (przede wszystkim wybrzeże Bałtyku i Zalewy – Wiślany i

Szczeciński, a także dolne odcinki wielkich rzek)

śmieszka, Larus ridibundus (cały kraj)

mewa pospolita, Larus canus (przede wszystkim wybrzeże Bałtyku, wielkie rzeki)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: