Porażka emerytur.pdf

Porażka emerytur

System emerytalny w Polsce powinien zostać gruntownie przewietrzony. Wnikliwiej należy przyjrzeć się

nie tylko ZUS-owi i temu, co i jak gromadzi dla swoich przyszłych emerytów, ale także samym funduszom.

Jose Pinera, były minister pracy i autor chilijskiego „cudu emerytalnego”, który służył jako wzór dla polskiej reformy

emerytur, mógł mówić o sporym szczęściu. Podjętą przez niego w latach 1978–1980 radykalną reformę emerytalną

namaścił sam Pinochet. Nie znaczy to jednak, że towarzyszyły jej akty dyktatorskiej przemocy. Nikt nie protestował, bo

w owym czasie w Chile nie było związków zawodowych, a partie polityczne znajdowały się w rozsypce. Reformę zatem

można było wprowadzić łatwiej, o wiele łatwiej, niż w innych krajach. Na protest nie zdobyli się nawet ciężko pracujący

górnicy w kopalniach miedzi. Wytłumaczono im, że wysokie – w stosunku do reszty społeczeństwa – zarobki, pozwolą

im oszczędzić na starość w funduszach emerytalnych całkiem godziwe pieniądze. Pinera uważa chilijską reformę za

bezapelacyjny sukces. Jednak zarówno w Chile, jak i w Polsce i innych krajach, które się zdecydowały na ten krok,

pojawia się coraz więcej poważnych wątpliwości, czy jednak warto było...

Błędy u zarania

Nowy system emerytalny, wzorowany głównie na chilijskim i argentyńskim, działa w Polsce już od pierwszego stycznia

1999 r. Został oparty na trzech elementach zwanych filarami. Emerytura ma pochodzić z dwóch lub trzech źródeł.

Teoretycznie od początku chodziło o zapewnienie emerytom bezpieczeństwa finansowego – dzięki różnorodności form

zabezpieczenia oraz większej efektywności pomnażania odkładanych pieniędzy. Wszyscy, którzy urodzili się po 31

grudnia 1968 r. nie mieli wyboru i musieli wybrać otwarty fundusz emerytalny (OFE), co było równoznaczne z

uczestnictwem w drugim filarze. Urodzeni przed 1 stycznia 1969 r. owszem – mogli zdecydować, czy chcą pozostać

wyłącznie w ZUS-ie, czy też chcą uczestniczyć także w drugim filarze. Wprowadzono system zabezpieczeń

gwarantujący bezpieczeństwo kapitału w funduszach emerytalnych – co jest nie do przecenienia, szczególnie w

niespokojnych czasach przesileń na rynkach finansowych. Działalność wszystkich funduszy kontrolowana jest przez

Komisję Nadzoru Finansowego. Fundusze zobowiązane są do publikowania na bieżąco swoich wyników, jednak co

najmniej raz w roku. Sama decyzja o „zapisaniu się” do funduszu emerytalnego była i jest nieodwołalna. I to jest

pierwsza, poważna wątpliwość. Trudno bowiem zmieścić w obligo możliwość zwykłego obywatelskiego prawa do

samostanowienia, decydowania o tym, co się dzieje z uzbieranymi przez nas samych przecież oszczędnościami.

Wróćmy jednak do początków reformy. Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. nie zostały nią objęte. Dla nich

emerytura wypłacana jest na starych zasadach. Na nowym, zreformowanym ZUS-ie oparty został I filar nowego

systemu emerytalnego. Zabezpiecza on podstawowe świadczenia emerytalne. Jest powszechny, obowiązkowy i

gwarantowany przez państwo. Z kolei II filar systemu emerytalnego opiera się na otwartych funduszach emerytalnych

(OFE). Obywatele decydują się na fundusz, który gromadzi ich środki na przyszłą emeryturę. Każdy, kto podejmuje

stałą pracę, zobowiązany jest do wyboru OFE. Może wybrać przy tym tylko jeden fundusz; w pierwszych latach po

reformie zdarzały się przypadki, że ludzie byli zapisani do jednego lub więcej funduszy. Jeżeli ktoś jest niezadowolony z

wyboru funduszu, może zmienić OFE na dowolny inny, w jego opinii osiągający lepsze wyniki finansowe. Kierować

można się różnymi rankingami i zestawieniami, przygotowywanymi m.in. przez KNF. Trzeba jednak pamiętać, że

dotyczą one historycznych wyników osiąganych przez fundusze.

Zgromadzony i pomnożony kapitał w OFE ma także w założeniu twórców reformy emerytalnej podlegać dziedziczeniu.

Mówi o tym rozdział 13 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych z 28 sierpnia 1997 r., w

szczególności art. 151 i 152. Jeśli ubezpieczony nie dożyje wieku emerytalnego, jego współmałżonek otrzyma 50 proc.

zgromadzonego kapitału w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot wspólnoty małżeńskiej. Przeważnie (gdy

małżonkowie pozostawali we wspólnocie majątkowej w okresie trwania związku małżeńskiego) jest to połowa środków

zgromadzonych przez zmarłego członka funduszu na jego rachunku, poczynając od daty zawarcia związku

małżeńskiego. Część ta zostanie przekazana na konto małżonka w funduszu emerytalnym. Zakładano, że będzie nim

mógł dysponować dopiero wówczas, gdy osiągnie wiek emerytalny. Druga połowa będzie dziedziczona zgodnie z

zasadami prawa spadkowego. Ubezpieczony może wskazać osoby uposażone do dysponowania jego kapitałem po jego

śmierci. Gdyby nie wskazał imiennie takiej osoby (lub osób), kapitał dziedziczyć mogą członkowie najbliższej rodziny.

Niestety rząd – wbrew założeniom przyjętym u podstaw reformy, bez rozgłosu ograniczył możliwość dziedziczenia. W

ustawie o zakładach emerytalnych uniemożliwiono praktycznie spadkobranie zgromadzonych składek, jeśli pieniądze

już się znalazły w jednej z tych instytucji, a emerytura była już pobierana. W rażący sposób – w naszej opinii – aktem

niejako wtórnym i mocno spóźnionym do ustawy o organizacji funduszy emerytalnych naruszono zasadę „prawo nie

działa wstecz” i „dóbr nabytych”, co rysuje się jako jeden z największych skandalów polskiej rzeczywistości

gospodarczej po 1989 r.

Słabe wyniki. I co dalej?

Odkładane w OFE pieniądze są inwestowane na rzez ich członków. Odbywa się to tak, że część pobieranej składki przez

ZUS (7,3 proc.) przekazywana jest na indywidualne konto w OFE. Środki zgromadzone na rachunku w funduszu

pochodzą właśnie z kolejnych wpłat oraz osiągniętych zysków. Od tych wielkości zależy emerytura z drugiego filaru.

Pieniędzmi gromadzonymi w OFE zarządza powszechne towarzystwo emerytalne (PTE). II filar jako system kapitałowy

przynajmniej teoretycznie daje możliwość uzbierania odpowiednio wysokiego kapitału tylko osobom, które będą

odpowiednio długo jego aktywnymi uczestnikami, czyli będą przez długi okres gromadzić składki w OFE. Dlatego

młodzi, tj. urodzeni po 31 grudnia 1968 r., muszą (zgodnie z ustawą) w nim uczestniczyć.

Możliwości odłożenia godziwych pieniędzy na emeryturę w OFE są tylko teoretyczne, ponieważ już teraz widać, że zyski

OFE na rzecz ich członków drapieżnie pochłania przedłużająca się bessa giełdowa. Szkoda, że wielu akwizytorów

funduszy jakby zapomniała o przekazywaniu klientom informacji o ryzyku, jakie wiąże się z uczestnictwem w OFE.

– Patologie w procesie akwizycji trzeba eliminować. Nie należy jednak mylić patologii z samym procesem pozyskiwania

klientów. Patologią nie jest fakt, że klienci fundusze zmieniają, tylko pod wpływem jakich informacji je zmieniają. Jeśli

są wprowadzani w błąd przez akwizytora, należy za to karać. Jednocześnie można też próbować zapobiegać. Od

analizowania skarg na akwizytorów oraz karania jest Komisja Nadzoru Finansowego. My proponujemy pewien sposób

zapobiegania patologiom akwizycji. Jest nim wystandaryzowanie informacji dotyczących wyników inwestycyjnych i

opłat dotyczących poszczególnych funduszy emerytalnych – przekonuje Ewa Lewicka, szefowa Izby Gospodarczej

Towarzystw Emerytalnych.

Chociaż przez ostatnie 10 lat osiągane przez OFE stopy zwrotu można nazwać godziwymi, to dwa lata niedźwiedzi na

parkiecie zrobiły swoje, pochłaniając połowę zysków z poprzednich lat. Kiedy w 2003 r. przygotowywałem na zlecenie

jednej z redakcji kalkulator służący do symulacji przeszłej emerytury z trzech filarów, już wówczas jasno z niego

wynikało, że przyszłe emerytury będą – delikatnie rzecz ujmując – niewygórowane. Sen z powiek spędza wielu osobom

świadomym zalet i mankamentów nowego systemu tzw. stopa zastąpienia, wyrażająca stosunek wielkości emerytury

do ostatniej pensji. W nowym systemie wyraźnie, wyraźnie niższa niż w starym, repartycyjnym – nieprzekraczająca

40–60 proc. Dlatego trwają poszukiwania rozwiązań, w jaki sposób zabezpieczyć pieniądze przyszłych emerytów przed

ich deprecjacją. Jednym z pomysłów jest zakaz inwestowania w instrumenty ryzykowne (głównie akcje) tuż przed

przejściem „delikwenta” na emeryturę.

– Ważna jest też dywersifikacja portfela inwestycyjnego – przekonuje Cezary Burzyński, prezes Handlowy PTE – Osoby

młodsze powinny przyjmować większe ryzyko – przekonuje. A Jan Mazurek, główny analityk w Investors TFI tylko to

potwierdza i tak przekonuje:

– Każdy człowiek ma inne preferencje w zakresie ryzyka. Wynikać to może z jego wieku, stanu zdrowia, sytuacji

materialnej i rodzinnej czy osobistych preferencji. Dla ludzi młodych będą bardziej właściwe fundusze o wyższym

ryzyku, inwestujące w znacznej mierze w akcje. Nawet jeżeli zdarzy się silna dekoniunktura na rynkach finansowych,

młody człowiek ma sporo czasu do emerytury i istnieje duża szansa, że ewentualne straty zostaną odrobione w

następnych dziesiątkach lat. Dla starszych ludzi właściwe byłyby fundusze z jak największym udziałem obligacji.

Segmentacja funduszy pozwoliłaby również na wyspecjalizowanie się zarządzających w inwestycjach w konkretne klasy

instrumentów finansowych.

Istotną i nierozstrzygniętą jeszcze kwestią – chociaż niekluczową – jest wysokość prowizji i opłat pobieranych od

członków OFE. Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych stoi na stanowisku, że o skali obniżek opłat należy

decydować po ustaleniu szerokiego zakresu zmian w funkcjonowaniu OFE, gdyż zmiany te wpłyną na podniesienie

kosztów ich funkcjonowania. Uważa, że możliwe jest szybsze, niż wcześniej przewidziano, obniżanie opłat od składki,

jednak nie jednorazowe, lecz rozłożone w czasie. (…)

Robert Azembski

Więcej w kwietniowym wydaniu Miesięcznika Finansowego BANK

(Bank/04.05.2009, godz. 19:43)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: