Gill-wyklady.doc

dr Norbert Gill

Wstęp do nauki o państwie i prawie to dyscyplina interdyscyplinarna – różne nauki oddają jej część swoich elementów m.in.:

historia państwa i prawa

teoria państwa i prawa

Wstęp do nauki o państwie i prawie

historia myśli politycznej

- teoria państwa i prawa – zajmuje się budowaniem pewnych abstrakcyjnych konstrukcji o charakterze idealnym;

- historia państwa i prawa – zajmuje się tymi instytucjami, które już nie obowiązują, wyciąga wnioski by uniknąć błędów w przyszłości;

- historia myśli politycznej – koncepcje historyczne i współczesne (współczesność to reakcja na rewolucję francuską)

- dogmatyka prawa (dot. prawa obowiązującego w danym momencie i w danym państwie) – prowadzi badania prawno-porównawcze.

Metody analizy w nauce o państwie i prawie:

• egzegetyczna – badanie znaczenia językowego danych słów
• podejście polityczne – formułowanie celów, które chcemy zrealizować oraz drogi osiągnięcia celu (powinniśmy być świadomi skutków)
• podejście systemowe – metoda analizy systemowej

wejście                                          wyjście

SYSTEM

gdy system nam nie odpowiada to chcemy go rozbić

• podejście socjologiczne (w zakresie społeczeństwa)
• podejście psychologiczne (projekcja psychologiczna)
• podejście prawno-porównawcze
• podejście prawno-historyczne

Termin prawo jest pojęciem wieloznacznym, wokół którego toczą się spory dotyczące fenomenu  i funkcji jaki on wypełnia. Postawy zajmowane wobec zjawiska prawa dadzą się sprowadzić do dwóch podstawowych szkół:

• • szkoła prawno-naturalna – głównym założeniem tego kierunku jest przekonanie, iż poza normami prawa formułowanymi przez właściwe organy państwa są inne normy i reguły wyższego rzędu, istniejące niezależnie od woli ludzkiej , z którymi prawo stanowione w państwie winno być zgodne. Te nadrzędne normy to prawo natury (naturalne).
  • szkoła prawno-pozytywna – opiera się na założeniu, iż prawem jest zespół wypowiedzi o oczekiwanym przez państwo zachowaniu adresatów tych wypowiedzi. Zbiór uregulowań stworzonych przez władzę państwową jest jedynym wyznacznikiem zasad postępowania.

Prawo jest zespołem norm postępowania, z tym jednak, że na straży przestrzegania norm prawnych stoi państwo ustanawiające te normy.

Normy i przepisy prawne oraz relacje, które zachodzą między tymi pojęciami.

Norma prawna – jest regułą postępowania człowieka. Wyznacza ona powinny sposób zachowania człowieka, jakiego wymaga od niego ustawodawca.

Norma prawna jest szczególnym rodzajem normy postępowania. Norma postępowania to wypowiedź, która określonym osobom lub zespołom osób (adresatom normy) wskazuje jak powinny się zachowywać w określonych  okolicznościach.

Przepis prawny – jest wyrażeniem językowym, zdaniokształtnym, spójnym i gramatycznym, zawartym w tekście aktu prawnego.

Relacje pomiędzy normą a przepisem prawnym:

• pojęcie normy i przepisu są równoznaczne
• norma jest pojęciem odrębnym od przepisu prawnego
• przepis jako pojęcie wyłączne
• norma jako reguła postępowania wysłowiona z treści przepisu prawnego
• norma jako znaczenie przepisu prawnego

norma = przepis – koncepcję tę należy odrzucić – norma to reguła, a przepis to wyrażenie językowe. Zdarza się, że słowa te używane są zamiennie, co nie jest właściwe – wynika to jedynie z maniery językowej.

przepis jako pojęcie wyłączne – w języku prawnym występuje jedynie pojęcie przepisu. Akty prawne sporządzane są w języku prawnym. Nie istnieje w nim pojęcie normy (takie pojęcie występuje jedynie w języku prawniczym, czyli tym którym posługują się prawnicy).

norma jako pojęcie wyłączne – teoria wyrosła na gruncie koncepcji praw natury (odrzucamy prawo państwowe gdy jest niezgodne z naszymi normami). Dzisiaj nie można zostawać wiernym tej koncepcji, gdyż państwo szanuje prawa natury (np. odbywanie zastępczej służby wojskowej) oraz stosuje sankcje.

norma prawna jest regułą, którą wysławiamy z treści przepisu

norma jako znaczenie przepisu – to uproszczenie wcześniej opisanego twierdzenia, że norma jest regułą wysłowioną z przepisów. Bardzo trudno jest wysłowić normę z jednego tylko przepisu.

Budowa normy prawnej

Norma prawna składa się z trzech części:

• hipotezy
• dyspozycji
• sankcji

Hipoteza normy prawnej to ta jej część, która odpowiada na pytanie o zakres jej zastosowania. Innymi słowy z hipotezy normy prawnej dowiadujemy się w jakich okolicznościach znajduje ona zastosowanie i jakiego podmiotu dotyczy. Wskazuje jej adresata oraz okoliczności w jakich adresat ma zachować się w sposób wskazany w dyspozycji. Wyróżniamy elementy przedmiotowe i podmiotowe:

Elementy o charakterze podmiotowym:

Ê           wiek

Ê           stan majątkowy

Ê           motyw działania

Ê           stan zdrowia

Elementy o charakterze przedmiotowym:

Ê           okoliczności zastosowania normy

Dyspozycja normy prawnej jest tą częścią normy prawnej, która mówi nam jaki jest powinny sposób postępowania, którego domaga się w prawodawstwo, jeżeli zajdą okoliczności wskazane w hipotezie i dotyczy to kręgu podmiotów tam wskazanych. Dyspozycja to po prostu sposób postępowania, jakiego od adresata wymaga normodawca.

Zachowania podlegające dyspozycji normy prawnej:

Ê           obowiązek, który może być realizowany przez dwa typy zachowania: nakaz i zakaz

Ê           uprawnienie – możliwość wyboru sposobu zachowania z dostępnych alternatyw, co się nie wiąże z żadnym ujemnym skutkiem prawnym.

Zazwyczaj obowiązek jest sprzężony z uprawnieniem np. kupiec-sprzedawca.

Sankcja normy prawnej – jest tą częścią normy prawnej, która odpowiada na pytanie jaka jest reakcja państwa na fakt, że podmiot nie zachował się w sposób zgodny z tym jakiego domaga się prawodawca w dyspozycji normy i dotyczy to kręgu podmiotów w niej wskazanych. Sankcji nie należy utożsamiać z karą.

              Rodzaje sankcji:

• sankcja nieważności – polega na tym, że podmiot, który nie przestrzega normy prawnej, ten nie osiąga przez swoje zachowanie zamierzonych skutków prawnych - nie osiąga zamierzonego celu np. testament musi być sporządzony własnoręcznie pod rygorem nieważności;
• sankcja egzekucyjna – polega na przymuszeniu do realizacji obowiązków, ma charakter administracyjno-prawny (majątkowe i niemajątkowe)
• sankcja karna – szczególny rodzaj sankcji, która najgłębiej wnika w życie człowieka.

              Dyrektywy wymiaru sankcji karnej:

·    dyrektywa resocjalizacji

·    dyrektywa prewencji szczególnej (indywidualnej) – ma na celu powstrzymywanie konkretnej osoby od popełnienia w przyszłości kolejnego przestępstwa lub jej pełnej izolacji od społeczeństwa (dyrektywa izolacji)

·    dyrektywa prewencji ogólnej (generalnej) – polega na tym, że ma wychowywać społeczeństwo poprzez ukazywanie, że popełnianie przestępstw się nie opłaca

·    dyrektywa izolacji

·    dyrektywa sprawiedliwej odpłaty (zemsta w imieniu prawa)

Katalog kar