Imaga ss. 1, 07-02-08
Tatarkiewicz – Historia filozofii - opracowanie
§ brak nowych źródeł, praca naukowa skoncentrowana w zakonach i na uniwersytetach (Paryż, Oxford, dominikanie, franciszkanie, potem: Kolonia, Wiedeń, Heidelberg, Praga Czeska, Kraków – nowe państwa i ośrodki pracy naukowej, w Polsce – początki filozofii), suma i komentarz jako główne formy pracy naukowej, bez zmian regulaminy studiów i formy wykładów
§ nowe zainteresowania filozoficzne – w XIII n.e. uformowano systemy scholastyczne (jeden – empiryczny, realistyczny, intelektualny; drugi – idealistyczny, apriorystyczny, uczuciowy), w XIV n.e.:
o z jednej strony koncentrowano się na konserwowaniu i rozbudowywaniu dawnych systemów – tomistycznego i skotystycznego -> via antiqua (stara filozofia, uprawiana w rozbudowanych szkołach tomistów, skotystów), wytworzyła się formalistyka logiczna (później uznana za cechę typową scholastyki), a cechami systemów był dogmatyzm, racjonalizm, realizm pojęciowy
o z drugiej strony pojawiły się samodzielne i krytyczne umysły, sprawdzające podstawy przyjętych systemów -> (via moderna – nowa szkoła, uprawiana przez dominikanów, franciszkanów, w Paryżu i Oxfordzie – tzw. nominalizm, okhamizm, średniowieczny krytycyzm),
§ w krytyce nowej szkoły pojawiły się elementy sceptycyzmu, antyracjonalizmu, antyrealizmu -> metodą scholastyczną krytykowano systemy scholastyczne, doprowadzono do schyłku scholastyki
§ w pozytywnej filozofii zajęto się naukami specjalnymi – przyrodniczymi (np. fizyką, astronomią), humanistycznymi (m.in. ekonomią)
§ dwie fazy:
o początek XIV n.e.: okres filozoficznie bujny i twórczy (rozwój nominalizmu)
o koniec XIV n.e./ początek XV n.e.: okres stagnacji (nominalizm stał się kanonem, obok tomizmu i skotyzmu, przestał się rozwijać)
§ nurty końcowe średniowiecza:
o tomizm (dominikanie – Kolonia), skotyzm (franciszkanie – Anglia, Franciszek de Mayronis, Tomasz Bradwardine), -> typowa „via antiqua”
o augustynizm (Jan Rodington - oksfordzki franciszkanin), awerroizm łaciński (Paryż, Oxford, Padwa – Jan z Jandun, Fitz Ralph, Jan Baconthorp, Paweł z Wenecji), -> częste nawiązywanie do nowych nurtów
o krytycyzm (Ockham), mistycyzm (Eckhart – Niemcy) -> „via moderne”
§ zagadnienia:
o logika nowa („logica modernorum”) – logika terminów (analiza kwestii sematycznych, rozważanie terminów i ich desygnatów, przy tym spór o uniwersalia – realiści, nominaliści, konceptualiści), dialektyka (teoria rozumowania prawdopodobnego – uzupełnienie teorii niezawodnego sylogizmu)
o teoria poznania – rozgraniczenie wiedzy i wiary, analizowanie natury wiedzy (czy poznanie umysłowe jest pośrednie – przez obrazy i zjawiska, czy bezpośrednie; czy poznajemy byt realny, czy tylko intencjonalny/ subiektywny?), rozgraniczenie rodzajów wiedzy i wyznaczenie stopnia pewności, szukanie prawd niezawodnych, badanie wiedzy intuicyjnej
o metafizyka – traktowana epistemologicznie (krytyka pojęcia substancji, przyczynowości)
o specjalne zagadnienia naukowe – zagadnienia fizykalne (ruch, ciężar, ruch regularny ciał niebieskich, działanie na odległość)
§ pojęcia: zasób pojęć i terminologia o wysokim stopniu subtelności (wiele rozróżnień jednego terminu)
§ chronologia: dwa pokolenia (Durand, Herveus, Piotr z Auriol; Ockham; Buridan, Jan z Mirecourt, Mikołaj z Autricourt, Albert z Saksonii, Mikołaj z Oresme), potem tylko rozwijanie powstałych koncepcji
§ wydarzenia współczesne:
o bujne życie umysłowe, sieć uniwersytetów, rozkwit sztuki gotyckiej (budowle, malarstwo i rzeźba, poezja włoska), szczyt kultury arabsko – hiszpańskiej
o wstrząsy i likwidacje (niewola papieska, schizma papieska, wojna stuletnia Francji i Anglii, ruchy rewolucyjne oraz reformatorskie)
o przełom w Polsce (rozwój życia naukowego, uniwersytet, wzmocnienie polityczne)
§ mniej nowych, trwałych myśli niż w okresie klasycznym; stare poglądy wiązane na nowo z religią i chrześcijaństwem
o koniec starożytności
§ Plotyn (system pozachrześcijański - emanacja, monizm panteistyczny i gradualistyczny)
§ Augustyn (system chrześcijański – teizm, dualizm)
o wczesne średniowiecze:
§ św. Bernard (mistycyzm – intuicja, kontemplacja, irracjonalność, czynniki irracjonalne – wiara, łaska)
o średniowiecze dojrzałe:
§ Tomasz (system chrześcijański – trzeźwy, racjonalny, empiryczny i realistyczny system)
o koniec średniowiecza:
§ badania epistemologiczne, ustalanie prawd szczegółowych
§
via moderne –
krytycyzm (Ockham)
mistycyzm (Eckhart)
nurty pośrednie między „via antiqua” i „via moderne” – augustynizm, awerroizm łaciński
via antiqua – tomizm, skotyzm
Eckhart:
panteizm – w pojmowaniu bytu
idealizm – w pojmowaniu świata materialnego
-> neoplatońska jednia, konieczna emanacja, boskość bytu, nierealność świata materialnego, boskość duszy
mistycyzm – w pojmowaniu poznania i celu ludzkiego
-> wewnętrzne skupienie i bierność -> poznanie Boga -> cnota (dążenie do dobra)
odrzucenie wartości wiedzy o świecie zewnętrznym, dóbr zewnętrznych, poznania zewnętrznego
Okham i ockhamiści:
zerwanie dotychczasowej tradycji filozoficznej (wytłumaczyć prawdy wiary – krytykować prawdy wiary), tworzenie nowej tradycji: krytyczna postawa (zamiast dogmatycznej), autonomiczne pojmowanie nauki (zamiast zależności od religii i jej autorytetu), badania skierowane na epistemologię i przyrodoznawstwo (zamiast Boga, duszy, człowieka), wywyższenie intuicji i bytów jednostkowych (zamiast rozumu i pojęć) – w tym: konceptualizm logiczny bądź psychologiczny, rzadziej czysty nominalizm, minimalizm – prostymi środkami osiągać niezawodne wyniki (zamiast mnożenia bytów, złożoności procesu poznawczego)
§ zarzuty wobec systemów scholastycznych (wobec „starej szkoły”): pojęciowy realizm, dogmatyczne pojmowanie nauki, abstrakcyjny tok rozumowania
§ nowe postulaty: nominalizm, sceptycyzm, intuicyjno – empiryczny program badań
§ ośrodki: Paryż, Oksford
§ główny przedstawiciel: Ockham
§ źródła:
o nominalizm: XI n.e. (tradycja przerwana w okresie rozwoju scholastyki)
o empiryzm: XIII n.e. (Roger Bacon)
o sceptycyzm: brak tradycji, ale początki w filozofii arabsko – żydowskiej (awerroizm i teoria podwójnej prawdy – rozumowej i religijnej; ortodoksja arabska – Algazel i poniżanie filozofii na rzecz wiary, Majmonides referujący poglądy Algazela), augustynizm (podstawowa doktryna – iluminizm, nadprzyrodzone oświecenie jako warunek poznania prawdy, siły przyrodzone rozumu nie wystarczają do poznania prawdy – Bonawentura, Grosseteste, R. Bacon, Henryk z Gandawy, Rodington), arystotelizm (wg Arystotelesa rozróżniamy poznanie pewne – teoria w „Analitykach” i domysł, jedynie prawdopodobny – teoria w „Topikach”, w średniowieczu powstała logika rozumowań prawdopodobnych i ukazały podręczniki tak rozumianej dialektyki, m.in. autorstwa Piotra Hiszpana, zaczęto wyszukiwać i dowodzić wszelkiego typu tezy, nawet najdziksze sofizmaty), skotyzm (woluntaryzm teologiczny – prawdy zależą od woli bożej i byłyby inne, gdyby wola Boga była inna – pewność wiedzy jest rzekoma; kwestionowanie dowodliwości twierdzeń teologicznych)
o intuitywyizm – skotyzm (oddzielił poznanie intuicyjne od abstrakcyjnego)
è jedyny nurt bez elementów sceptycyzmu – tomizm (wiara w rozum i rozumowe dochodzenie do prawdy, w innych nurtach przewaga dawana wierze i objawieniu)
§ dwa niezależne początkowo prądy (punkty wspólne: krytycyzm, antyrealizm, sceptycyzm, empiryzm):
o paryski (dominikanie – Durand z St. Pourcain, Herveus z Nedellec; fanciszkanie – Jan z Polliaco, Piotr z Auriol) – ostatecznie zatracił odrębność i poddał się nurtom oksfordzkim
§ Piotr z Auriol (prawdopodobnie uczeń Szkota) – nominalizm (ogólne są nie rzeczy, lecz sposób ich pojmowania przez umysł, realnie istnieją tylko jednostki); empiryzm (jednostki, jedyny realnie istniejący byt, poznajemy przez doświadczenie, a nie w sposób abstrakcyjny i ogólny); sceptycyzm (nie można uzasadnić podstawowych twierdzeń psychologii, np. że dusza jest formą niematerialną); fenomenalizm (bezpośrednim przedmiotem wiedzy są nie rzeczy, lecz zjawiska); konceptualizm logiczny (pozytywny pogląd na naturę uniwersaliów)
o oksfordzki (kilku mniej ważnych myślicieli, ostatecznie – Ockham, który znał Auriola, ale poznał go, gdy sam niezależnie doszedł do swoich poglądów) – różnił się od paryskiego w zakresie fenomenalizmu i konceptualizmu logicznego, siła jego poglądów przytłumiła odrębność nurtu paryskiego
§ urodził się w hrabstwie Surrey (pobliże Londynu), studiował i następnie wykładał w Oksfordzie, posądzony o herezję był więziony, uciekł i chroniony przez cesarza (walczącego z papiestwem) napisał w Monachium większość swoich dzieł, zmarł pogodziwszy się z Kościołem, pisał traktaty filozoficzne i polityczne; pisma: komentarze do Sentencyj Lombarda, Fizyki Arystotelesa, sumy i inne
POGLĄDY FILOZOFICZNE
Przekonania:
§ metafizyczne Ockhama: indywidualizm (wszelki byt jest jednostkowy i konkretny, innego nie ma), woluntaryzm (własności bytu są zależne od woli bożej, wola boża jest wszechmocna)
§ epistemologiczne Ockhama: ekonomia myślenia (należy nie mnożyć niepotrzebnie bytów i nie szukać ich „na siłę”, jeśli nie jest to konieczne do wyjaśnienia zjawisk)
Cechy filozofii:
§ antysystematyzm (w scholastyce – systematyzm: dążono do zebranie wiedzy w jeden system) – zamiast budować system, Ockham krytykował -> krytycyzm, zadania epistemologiczne na pierwszym planie
§ antydogmatyzm (w scholastyce – dogmatyzm: zakładano istnienie prawd, będących niezawodną podstawą wiedzy) – podczas krytyki Ockham doszedł do wniosku, iż przyjmowane dotychczas podstawy wiedzy nie są niezawodne -> sceptycyzm (w stosunku do wiedzy), fideizm (wiara zamiast wiedzy)
§ antyracjonalizm (w scholastyce – racjonalizm: zakładano, iż wiedzę zdobywa rozum) – jeśli dotychczasowe podstawy, ustalone głównie na bazie rozumowania, nie są niezawodne, to podstawą wiedzy nie może być rozum, lecz bezpośrednia intuicja -> intuicjonizm
§ antyrealizm (w scholastyce – realizm: zakładano, ze pojęciom ogólnym odpowiada byt ogólny) – zdaniem Ockhama ogólne pojęcia rozumu to wytwór myśli i mowy, nie odpowiada im ogólny byt -> nominalizm i psychologiczny konceptualizm
SCEPTYCYZM – KRYTYKA TWIERDZEŃ NAUKOWYCH I MOŻLIWOŚCI POZNANIA
§ teologia nie jest nauką, gdyż jej tezy nie są i nie mogą być rozumowo dowiedzione i nie są przedmiotem wiedzy (nie można dowieść ani własności Boga (np. jedności - można pomyśleć bezsprzecznie, że istnieje wiele światów; nieskończoności – istota doskonała nie musi być nieskończona), ani jego istnienia (niemożliwy jest dowód apriori - istnienie można stwierdzić tylko przez bezpośrednią intuicję, nigdy przez samo rozumowanie; niepewny jest dowód aposteriori (zakłada zasadę przyczynowości i przyjmuje, że pierwszą przyczyną łańcucha przyczyn jest Bóg)) -> przyjęcie tez teologicznych to kwestia objawienia i wiary, między wiedzą i wiarą jest rozdział - fideizm (w teologii wiara zamiast wiedzy)
poprzednicy negowali możliwość dowodzenia tez teologicznych (Wilhelm z Ware – nie można dowieść jedności Boga; Szkot – nie można dowieść wszechmocy i wszechobecności Boga itp., Jan z Poliaco – nie można dowieść, że Bóg jest stwórcą świata itp.), ale dopiero Ockham zanegował dowodliwość wszystkich tez teologicznych
§ &#x...
czes3