Imaga ss. 9, 07-02-08
Tatarkiewicz – Historia filozofii - opracowanie
§ Powstanie uniwersytetów – zrzeszenia nauczycieli i uczniów (Paryż – studia teologiczne; Oksford – studia humianistyczne, przyrodnicze, matematyczne; potem uniwersytety włoskie), które stały się prawie wyłącznym miejscem pracy naukowej i dyskusji;
o 4 fakultety: artyści (filozofowie), teolodzy, dekretaliści (prawnicy), medycy
o cechy uniwersytetów: wolność nauki (bez immatrykulacji), międzynarodowość, hierarchiczność i ciągłość fakultetów oraz wykształcenia (od ucznia do nauczyciela w arts, do ucznia i nauczyciela w teologii)
§ Udział zakonów w pracy naukowej (dominikanie – zakon kaznodziejski; franciszkanie – bracia mniejsi św. Franciszka) – opanowali katedry uniwersyteckie (Aleksander, Bonawentura, Albert Wielki, Tomasz z Akwinu), stopniowo między zakonami uwidaczniały się różnice (dominikanie – nowa doktryna; franciszkanie – konserwatywni) i między nimi rozgrywały się filozoficzne spory; dzięki nim nastąpiła recepcja Arystotelesa i stworzenie arystotelesowsko – chrześcijańskiej filozofii;
o zalety: przewaga myśli zbiorowej nad indywidualną, skoncentrowanie wysiłków na określonych przez tradycję zagadnieniach
§ Schematy w nauczaniu i nauce – „Szkolarz” przechodził kurs nauki: bakałarz, licencjat (mógł wykładać), magister (czytanie i komentowanie określonych tekstów – Arystoteles, Porfiriusz, Boecjusz i Gilbert; w teologii dodatkowo czytanie pism Piotra Lombarda); praca nauczycieli i pisarzy była komentowaniem, a także systematyką i kompletnym zestawianiem zagadnień (sumy)
§ Odzyskanie pism starożytnych za pośrednictwem Żydów i Arabów (XII/ XIII n.e.) i przyswojenie ich do scholastyki łącznie z żydowskimi i arabskimi komentarzami – Arystoteles, neoplatończycy (Proklos i ekscerepta z Plotyna), Sekstus Empiryk, Lukrecjusz, Laertios Diogenes, Euklides, Galenus; również odzyskanie pism naukowych (optyka, astronomia, matematyka, medycyna) i filozofii patrystycznej [początkowo tłumaczono z arabskiego na łacinę, potem poszukiwano greckich oryginałów greckich]
o pisma sceptyków, epikurejczyków itp. (obce duchowi średniowiecza) – bez echa
o pisma Arystotelesa (znanego i interpretowanego, zwłaszcza początkowo, w duchu neoplatońskim)– początkowo odrzucany, potem stopniowa zmiana prądów w scholastyce na bardziej empiryczny, obiektywny, intelektualny (z mistycznego, subiektywnego, emocjonalnego – taki był prąd augustyńsko – platoński), ostatecznie dwie wielkie modyfikacje Arystotelesa (Albert Wielki, Tomasz z Akwinu) i uznanie go za najważniejszego filozofa („Filozof”)
§ Nurty główne filozofii XIII n.e. - augustynizm (platonizm schrystianizowany), tomizm (arystotelizm schrystianizowany), skotyzm (kompromis) – wszystkie stanowiska oparte na stosunku do filozofii Arystotelesa
o konserwatyści, czyli augustyniści – Augustyn w teologii, Arystoteles w filozofii, podstawą Platon (schrystianizowany)
o tomiści – teologia i filozofia oparta na Arystotelesie, podstawą Arystoteles (schrystianizowany)
o skotyści – kompromis stanowiska augustyńskiego z tomistycznym, autorstwa Dunsa Szkota
§ Nurty uboczne: aleksandrynizm oraz awerroizm łaciński – arystotelizm radykalny/ heterodoksalny (arystotelizm nieschrystianiozowany – Aleksander z Afrodyzji, Aweroes) i teizm oraz panteizm (platonizm nieschrystianizowany)
§ Zagadnienia filozoficzne (obozy – heterodoksalny (awerroiści), 2 prawowierne (augustyński, arystotelesowsko – tomistyczny))
o Teologia filozoficzna: stosunek Boga do świata (ortodoksi a heterodości –wola Boża czy emanacja? w czasie czy przedwiecznie? z materii czy z niczego? przez pośredników czy przez Boga?); dowody istnienia Boga (obozy prawowierne – dowód kosmologiczny czy ontologiczny?) i własności Boga (obozy prawowierne – jaka główna własność i jak ją ustawlić? intelektualizm a woluntaryzm)
o Ontologia: pojęcie bytu i jego powszechne składniki, uniwersalia (wiele sporów, ustalanie stanowisk kompromisowych)
o Epistemologia: psychologia, kosmologia (empiryzm kontra aprioryzm) i logika formalna: drugi plan (własności terminów, logika semantyczna)
o Psychologia: definicja duszy (Platońsko – Augustyńska i Arystotelesowska), stosunek duszy do stanów organicznych, czynności, klasyfikacja władz psychicznych, rozum czynny (ogólny czy jednostkowy? śmiertelny czy nieśmiertelny?)
o Filozofia przyrody: hilemorfizm (tomiści) i teoria zarodków (szkoła augustyńska)
o Etyka: etyka normatywna, psychologiczna, socjologiczna – cel ostateczny, prawa moralne, podział cnót, natura cnót, udział woli i rozumu, wolność woli itp.
§ Sposób pisania: sumy (ogólne albo szczegółowe – etyka, logika, semantyka, filozofia przyrody), encyklopedie wiedzy pozytywnej (podobnie jak na początku średniowiecza) – Bartłomiej Anglik, Wincent z Beauvais
§ Terminy: istnienie/ istota, substancja/ akcydens, forma/ materia, akt/ potencja itp. (podstawowe terminy filozofii scholastycznej)
Chronologia XIII n.e.:
(1200 – Uniwersytet Paryski, inne: w Neapolu, Tuluzie, Cambridge, Salamanka, Sorbona, Lizbona), rozwój wielkiej sztuki – gotyk we Francji, Niemczech, Włoszech; prekursorzy renesansu; dzieła erudycyjne i literackie – Dante; wielkie odkrycia - Marco Polo, technika – okulary, papier, busola; walki i wojny – wyprawy krzyżowe; najazd Tatarów; nowe formy ustrojowe, które przyjęły się – Szwajcaria, Anglia, Rzesza)
o pierwsze ćwierćwiecze: powstanie uniwersytetów, zakonów, studia filozofii starożytnej – jeszcze niezgodnej z chrześcijaństwem (Dawid z Dinant, Amalryk z Bene – potępieni przez Kościół)
o drugie ćwierćwiecze: porozumienie scholastyki z antykiem (Wilhelm z Owernii, Aleksander z Hales, Robert Grosseteste – konserwatyści augustyńscy; Albert Wielki – „tomizm”)
o trzecie ćwierćwiecze: najpłodniejszy i najświetniejszy okres (Albert Wielki, Tomasz z Akwinu – tomiści; Bonawentura – augustynizm, Roger Bacon) – okres ostatecznego formowania się prawowiernej filozofii, ponadto awweroizm (Siger z Brabantu)
o czwarte ćwierćiwecze – uczniowie, broniący i rozwijający doktryny, coraz mniejsza samodzielność (Henryk z Gandawy) i nowy mistrz (Duns Szkot – skotyzm)
Nurty uboczne
Nurty prawowierne
Aleksandryści, Awweroiści
Nurt tomistyczny - arystotelesowski
oparcie filozofii chrześcijańskiej na doświadczeniu (odrzucenie iluminizmu, nadprzyrodzonego oświecenia, wiedzy apriorycznej, wrodzonej, intuicyjnej – tego, co było typowe dla scholastyki)
dualizm Boga i świata – bytu absolutnego i względnego, Boga i stworzenia (przeciwieństwo panteizmu)
hilemorfizm i jedność natury człowieka – człowiek jest duszą i ciałem (odrzucenie spirytualizmu i dualizmu w pojmowaniu człowieka, jest to jedna substancja)
obiektywizm – tylko rzeczy zewnętrzne są nam dane bezpośrednio w doświadczeniu zmysłowym, rzeczy wewnętrzne są nam dane tylko pośredni (odejście od subiektywizmu mistyków i augustynistów)
empiryzm – wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia (odejście od aprioryzmu Augustyna)
uniwersalizm – ogół jest wyżej niż jednostka (przeciwstawienie się indywidualizmowi)
realizm umiarkowany - pojęcia ogólne są zawarte w rzeczach jednostkowych (przeciwieństwo nominalizmu – pojęcia ogólne nie mają przedmiotów; i realizmowi skrajnemu – tylko pojęcia ogólne mają przedmioty)
intelektualizm – pierwszeństwo rozumu przed wolą (przeciwstawienie woluntaryzmowi Augustyna i emocjonalnej postawie mistyków)
Tomasz nawiązał do antyku Arystotelesa, był w swoich czasach w mniejszości (nawiązywano do Platona i neoplatończyków)
Nurt augustyńsko – platoński (konserwatywny): nieskończona przewaga Boga nad stworzeniem, duszy nad ciałem (Boga i duszę znamy lepiej niż świat materialny i swoje ciało), połączenie iluminizmu z genetycznym empiryzmem (bezpośrednie, intuicyjne poznanie Boga i własnej duszy, aprioryczny sposób dowodzenia istnienia Boga), powszechny hilemorfizm, materia duchowa, światło jako powszechna forma ciał, mnogość form w substancjach)
Awerroiści i Aleksandryści (arystoteles nieschrystianizowany)
inni: teistyczni i panteistyczni platonicy (nieschrystianizowani)
Roger Bacon – empiryzm w przyrodoznawstwie, mistycyzm w filozofii (dwa typy doświadczenia jako źródła poznania, brak wiary w rozum)
Kompromis – skotyści
świat to zespół jednostek (u Tomasza – prawdy ogólne), jest irracjonalny (u Tomasza – twór racjonalny), to dzieło wolności (u Romasza – konieczny)
wiara ma przewagę nad rozumem, intuicja ma przewagę nad abstrakcją, jednostka nad ogółem, wola nad myślą (za Augustynem)
istnieją formy indywidualne, obok form gatunkowych, i one decydują o indywidualności w rzeczach
rozum nie potrafi objąć wielu prawd teologicznych, w poznaniu musi mieć udział intuicja i wola
prawdy są natury arbitralnej – zależą od wolnej woli Boga
CECHY NURTÓW:
§ dochodzenie do prawdy niezależnie od Pisma św., w oparciu o Arystotelesa w formie nadanej mu przez komentatorów (Aleksandrna, Awerroesa)
§ aleksandrynizm – Dawid z Dinant (pierwsze pokolenie XIII n.e.),
§ awerroizm łaciński - Siger z Brabantu (XIII n.e.)
§ poprzednicy: Aleksander z Afrodyzji (arystotelik, II n.e. – naturalistyczne pojmowanie filozofii Arystotelesa), Awerroes (arystotelik arabski, XII n.e., tłumaczony przez Michała Szkota)
sławny myśliciel, mało danych (zapewne świecki nauczyciel wydziału artystów w Paryżu), dzieło potępione przez Kościół i spalone, miał bezwzględne zaufanie do rozumu i myślał samodzielnie, opierał się na Arystotelesie i Aleksandrze (II n.e.)
Materializm (jedyny w średniowieczu, wynaturzony arystotelizm), hilemorfizm
Rzeczy składają się z materii i formy -> hylemorfizm
Realne jest tylko to, co rodzajowe, wszystko inne jest zjawiskowe. Realna jest materia, zjawiskowe są rzeczy.
Materia jest prawdziwym bytem, realnym (rodzajowa, wspólna rzeczom), jest niepoznawalna zmysłami, lecz tylko rozumem, to wspólne podłoże rzeczy
-> byt prawdziwy to materia pierwsza, jest wszędzie jedna i ta sama, rzeczy to tylko zjawiska, nietypowy materializm
Przeciwieństwo do materializmu typowego, wg którego bytem prawdziwym jest materia pojęta jako zespół rzeczy, a nie materia rozumiana jako podłoże rzeczy
Formy są zróżnicowane, zjawiskowe, są luźno związane z bytem (materią), ujmowane przez zmysły i istniejące tylko dla zmysłów
-> od formy pochodzi zróżnicowanie, różnokształtność (zjawiskowość), wynaturzony arystoelizm
Odwrotna interpretacja do Arystotelesa, dla którego to forma była tym, co rodzajowe, pojęciowe, nie zmysłowe, czynnikiem jedności (a nie różnorodności)
Rzeczywistość – składa się z prawdziwej materii (byt) i zjawiskowych form (rzeczy)
Rozum jest rodzajowy, ogólny, gatunkowy, jest podłożem człowieka (zróżnicowanych form). Materia jest również podłożem form. Rozum jest tym samym, co materia -> materializm rozumu
Bóg jest niezmienny, nieskończony, wszechobecny, jest podłożem wszystkich bytów. Takie same własności ma materia. Bóg jest identyczny z materią, rozumem -> materializm Boga
Byt prawdziwy to materia, identyczna z rozumem czynnym i Bogiem -> materialistyczny panteizm
§ przywódca ruchu awerroistycznego w Paryżu, magister wydziału artystów, ostatecznie represjonowany i potępiony, i to dwukrotnie, udał się do Włoch i tam umarł;
§ dzieł zachowało się mało, wiadomo o nim z pism Tomasza z Akwinu, Egidiusza z Lessines (potępiali go)
§ opierał się na Awerroesie, którego autorytetem był Arystoteles – jego zdaniem najświetniejszy z ludzi, rozwijał jego metafizyczne zagadnienia w swój sposób (Arystoteles nie mówił o nich szczegółowo)
Jedność rozumu, nieśmiertelność ludzkości, śmiertelność człowieka
Rozum (dusza rozumna) jest jeden i ten sam dla wszystkich ludzi. Pełni funkcje poznawcze. Jest nieśmiertelny (gdyż jest niematerialny), jest nieindywidualny (gdyż nie posiada materii, źródła zróżnicowania – mnogości i indywidualności), jest poza ciałem i łączy się z nim tylko przemijająco.
Poza rozumem każdy człowiek ma indywidualną duszę (tylko funkcje zmysłowe, cielesna i ginie razem z ciałem).
Człowiek jest śmiertelny – umiera, tylko ludzkość jest nieśmiertelna.
FILOZOFIA
Poznanie – dwie prawdy
To, co jest prawdziwe wg filozofii, może nie być prawdziwe wg wiary (filozofia a prawdy wiary to dwie różne prawdy)
Pogląd absolutnie sprzeczny ze scholastyką, która bazowała na zgodności wiary i rozumu.
Powiązanie zjawisk – determinizm powszechny i zaprzeczenie odpowiedzialności
Wszystkie zjawiska fizyczne są ze sobą w sposób ścisły powiązane.
Człowiek (cielesny, fizyczny, materialny) nie ma możliwości zmienić koniecznego biegu zjawisk - > determinizm, zaprzeczenie odpowiedzialności
Świat – zaprzeczenie Opatrzności i wolności bożej
Świat został stworzony nie przez Boga bezpośrednio, lecz przez instancje pośrednie (motyw neoplatoński).
Bóg, nie będąc bezpośrednim twórcą świata, nie może wpływać na jego los - świat jest materialny i obcy Bogu, Bóg nie może znać materii -> zaprzeczenie Opatrzności
Świat tworzy się poza czasem, jest odwieczny (jak Bóg), jest procesem koniecznym (nie jest aktem woli Bożej) ...
czes3