14. Neogen orogeneza alpejska.pdf

NEOGEN

(23 mln lat temu — obecnie)

Neogen został wyróżniony po raz pierwszy przez M. Hoernesa w 1953 roku.

Szczegółowego podziału neogenu na piętra dokonano, podobnie jak w przypadku

paleogenu, na podstawie otwornic. Ostatnio w jego skład włączone zostały

plejstocen i holocen jako epoki.

Miocen i pliocen

ŚWIAT ORGANICZNY

Świat zwierzęcy i roślinny miocenu i pliocenu był już także bardzo zbliżony

do współczesnego. Najważniejsze znaczenie jako skamieniałości przewodnie mają

nadal, podobnie jak w paleogenie, otwornice. W porównaniu z paleogenem

zwiększa się natomiast rola mszywiołów, które w miocenie powszechnie występowały

w morzach epikontynentalnych, tworząc rafy. Z ramienionogów pospolite są

terebratule i rynchonelle. Duże znaczenie mają także mięczaki (ryc. 159), a wśród

nich ślimaki (. Natica, Conus, Murex, Turritella) i małże (Venus, Ostrea, Corbula,

Ervilià). Wiele z nich należy do rodzajów słodkowodnych i brakicznych. Na

lądach ciągle panowały ssaki. Przykładem szybko ewoluująch grup ssaków

łożyskowych, które osiągnęły zdecydowaną przewagę wśród ssaków, są koniowate

i słoniowate (ryc. 160). Niemal całkowicie znikły natomiast stekowce, które

zachowały się jedynie na kontynentach należących wcześniej do Gondwany.

Duży wpływ na powstawanie zespołów kręgowców lądowych miały zmiany

paleogeograficzne i klimatyczne, które wywołały wielkie migracje tych zwierząt.

Świat organiczny

203

Ryc. 160. Drzewo genealogiczne słonia

204

Neogen

Kolizja Afryki i Europy spowodowała mieszanie się fauny tych kontynentów,

podobnie jak powstanie połączenia między Ameryką Północną i Południową.

Zespoły flory styczne były niemal identyczne jak obecnie. Mszaki, widłakowe,

skrzypowe i paprociowe są identyczne jak w paleogenie. Dominują okrytonasienne

i nagonasienne rośliny szpilkowe. Dla stratygrafii osadów lądowych duże znaczenie

mają ziarna pyłków roślin.

PALEOGEOGRAFIA I KLIMAT

Na przełomie paleogenu i neogenu rozkład kontynentów i oceanów był już

bardzo zbliżony do współczesnego. Powstał wówczas system pasm fałdowych,

które przez neogen uległy dalszym modyfikacjom. Na przedpolu nasuwających się

mas skalnych tworzyły się rowy przedgórskie, zapełniane molasą. Z potężnego

oceanu Tetyda pozostało tylko Morze Śródziemne, którego wody łączyły się

jeszcze wówczas z Morzem Czarnym, Morzem Kaspijskim i Jeziorem Aralskim,

lecz z końcem neogenu połączenie między tymi akwenami zostało przerwane.

Wody ówczesnego Morza Śródziemnego były odcięte na zachodzie od otwartego

oceanu i w warunkach intensywnego parowania tworzyły się na jego dnie

ewaportaty. Dopiero w końcu miocenu wody Atlantyku wlały się do Morza

Śródziemnego poprzez Cieśninę Gibraltarską, dzięki czemu jego głębokość

zwiększyła się do 2,5-3,5 km.

Klimat także był zbliżony do współczesnego albo nawet nieco cieplejszy.

W wielu rejonach w miocenie panowały sprzyjające warunki do sedymentacji

materiału fitogenicznego, dającej początek złożom węgli brunatnych. W płytkich

strefach mórz dochodziło do sedymentacji salinarnej. Z końcem pliocenu następowało

jednak stopniowe ochładzanie klimatu, które doprowadziło do zlodowacenia

obszarów podbiegunowych na półkuli północnej.

CHARAKTERYSTYKA SEDYMENTACJI I RUCHY GÓROTWÓRCZE

W miocenie sedymentacja na obecnych kontynentach odbywała się przede

wszystkim w warunkach lądowych oraz w rowach przedgórskich wypełnio-

nych wodami morskimi. Na lądach, w warunkach jeziornych i bagiennych,

następowała wtedy sedymentacja roślinna przerywana osadzaniem piasków, iłów

i kredy jeziornej, a w dolinach rzecznych — piasków i żwirów. W pliocenie

tworzyły się również jeziorne osady ilasto-piaszczyste. W rowach przedgórskich

na przedpolu łańcuchów alpejskich, a także w zapadliskach śródgórskich powsta-

wały głównie osady okruchowe, pochodzące z niszczenia wypiętrzanych łańcu-

chów górskich; niekiedy powstawały wapienie (np. wapienie litotamniowe

i mszywiołowe), a także osady salinarne (gipsy, anhydryty i sole), tworzące się

Paleogeografía i klimat

205

w warunkach płytkiego, intensywnie parującego zbiornika morskiego o wysokim

zasoleniu.

Ostatecznie ukształtowały się alpejskie systemy górskie. W miocenie wystąpiły

ruchy tektoniczne fazy styryjskiej. W ich rezultacie zewnętrzne części łańcuchów

alpejskich zostały sfałdowane i nasunięte na przedpole w postaci płaszczowin,

często na powstające równocześnie osady rowów przedgórskich. Ruchom fałdowym

i wypiętrzającym towarzyszył plutonizm i wulkanizm, których intensywność była

zróżnicowana w różnych łańcuchach górskich.

Echo ruchów tektonicznych było widoczne również na obszarach platformowych,

na których zachodziły zróżnicowane ruchy pionowe wzdłuż odmłodzonych uskoków.

Niekiedy były związane z tym zjawiska wulkaniczne (np. w obrębie rowu Renu).

UTWORY MIOCENU I PLIOCENU W POLSCE

Utwory miocenu i pliocenu w Polsce występują w wielu rejonach — na Niżu

Polskim, gdzie mają genezę jeziorną i rzeczną, oraz na południu, w zapadlisku

przedkarpackim, gdzie są to różnorodne osady morskie.

Niż Polski

Gdy z końcem oligocenu morze wycofało się w kierunku zachodnim, na Niżu

Polskim zapanowała sedymentacja limniczna. W zbiornikach śródlądowych osadzały

się w miocenie piaski i ciemne iły z licznymi pokładami węgli brunatnych,

lokalnie z przewarstwieniami kredy jeziornej. Największe miąższości tych osadów,

sięgające 200-300 m notuje się w obrębie zapadlisk i rowów, w których powstały

złoża węgli brunatnych (ryc. 161).

Największy zasięg wśród osadów miocenu i pliocenu mają tzw. pstre iły

poznańskie, powstałe w środowisku jeziornym, a należące do górnego miocenu

i pliocenu. Ich miąższość przekracza miejscami 200 m. W iłach tych spotyka się

skupienia pirytu i syderytu. Lokalnie zazębiają się one facjalnie z piaskami kwarcowymi.

Z końcem pliocenu powstały osady żwirowe, uważane za osady preglacjalne, złożone

w czasie ochłodzenia poprzedzającego wkroczenie lądolodu na obszar Polski.

Na Dolnym Śląsku w miocenie występowały zjawiska wulkaniczne typu

bazaltowego. Zerodowane stożki bazaltowe zachowały się w wielu miejscach do

dzisiaj. Najwyższym neogeńskim wulkanem jest dzisiaj Góra Świętej Anny na

Śląsku Opolskim.

Zapadlisko przedkarpackie

Zapadlisko przedkarpackie uformowało się na przełomie dolnego i środkowego

miocenu. Najstarszymi utworami są lądowe osady ilaste z wkładkami węgli

brunatnych, a także zlepieńce, osiągające lokalnie miąższość do 500 m. Na nich

206

Neogen

Ryc. 161. Rozmieszczenie ważniejszych złóż węgla brunatnego w Polsce (wg E. Ciuka);

1 — zasięg osadów miocenu lądowego, 2 — ważniejsze złoża węgla brunatnego

leżą osady morskie. Na północnym krańcu zbiornika morskiego powstawały osady

piaszczyste i węglanowe oraz gipsy (tab. 14).

W południowej części zbiornika morskiego, który zatokami wkraczał na

nasuwające się płaszczowiny Karpat zewnętrznych, panowała w miocenie sedymentacja

chemiczna. Powstawały tam gipsy, anhydryty, sole kamienne, a także drobnoziarniste

Tabela 14. Podział litostratygraficzny osadów miocenu północnej części zapadliska

przedkarpackiego (wg W.R. Kowalskiego, 1986)

Utwory neogenu w Polsce

207

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: