430.pdf

Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 430-435

JOANNA PAWLAK 1 , JOANNA HAUSER 2

CZYNNIKI ZWIĄZANE Z RYZYKIEM SAMOBÓJSTWA

U OSÓB Z ZABURZENIAMI NASTROJU

RISK FACTORS FOR SUICIDE IN INDIVIDUALS WITH AFFECTIVE DISORDERS

1 Oddział psychiatryczny XXIII Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych „Dziekanka” w Gnieźnie

Ordynator: lek. med. Antonina Maciejewska-Bujak

2 Pracownia Diagnostyki Laboratoryjnej i Genetycznej przy Katedrze Psychiatrii

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik: prof. dr hab. Joanna Hauser

Streszczenie

W oparciu o piśmiennictwo dotyczące samobójstw, depresji i zaburzeń dwubiegunowych wyszczególniono czynniki ryzyka zachowań

samobójczych w zaburzeniach afektywnych. Zestawiono je z czynnikami ryzyka zachowań samobójczych w populacji ogólnej.

Do czynników ryzyka samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju należą: depresja, zwłaszcza z elementami stanu mieszanego, poczucie

beznadziejności, wcześniejsze próby samobójcze, impulsywność, współchorobowość z niektórymi innymi zaburzeniami psychicznymi

(zaburzenia osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych), wczesny początek choroby, wywiad rodzinny obciążony samobójstwem.

Inne, udokumentowane dla populacji ogólnej czynniki ryzyka, są przedmiotem dyskusji w badaniach dotyczących pacjentów z zaburzeniami

nastroju.

SŁOWA KLUCZOWE: zachowania samobójcze, zaburzenia afektywne, czynniki ryzyka.

Summary

Based on a review of studies concerning suicide, depression and bipolar disorder the risk factors of suicide behavior are presented. The list of risk

factors of suicide behavior for general population is given for comparison. The risk factors for suicide in individuals with mood disorders are:

depression, elements of mixed states, hopelessness, prior suicide attempts, impulsivity, comorbidity with personality disorder, substance abuse,

early onset of illness, familial history of suicide. Other risk factors, well documented for general population, in patients with affective disorders are

still discussed.

KEY WORDS: suicide behavior, affective disorders, risk factors.

Wstęp

W USA w 2001 roku śmiercią samobójczą zginęły

30 622 osoby. Liczba hospitalizowanych z powodu

próby samobójczej w 2002 roku wyniosła 132 353

przypadki, nie wliczając 116 639 osób zwolnionych

po udzieleniu doraźnej pomocy [1]. W Polsce w 1997

roku popełnione zostało 5614 samobójstw [2]. Dane

dotyczące podejmowanych prób samobójczych są

jedynie szacunkowe, gdyż nie wszystkie próby są

ujawniane i rejestrowane. Rostowski wskazuje, że wśród

osób młodych próby podejmowane są dziesięciokrotnie

częściej niż dokonywane są samobójstwa [3]. Inni autorzy

podają, że próby zdarzają się nawet 15 razy częściej niż

samobójstwa dokonane [4].

Przeprowadzono liczne badania oceniające odsetek

osób z zaburzeniami psychicznymi wśród tych, które

dokonały zamachu samobójczego. Zależnie od tego, czy

badano samobójstwa dokonane czy usiłowane, stwierdzane

wartości znacznie się różniły [5]. Dane przytaczane przez

Pużyńskiego, zależnie od branych pod uwagę przez badaczy

diagnoz psychiatrycznych, sięgają od 22 do 93% [6]. W ba-

daniu brytyjskim stwierdzono, że objawy depresji

występowały u 64% samobójców badanych w West Sussex

i Portsmuth [7]. Ernst i wsp. wysuwają przypuszczenie, iż

prawdopodobnie wszystkie przypadki samobójstw są związane

z zaburzeniami psychicznymi [8]. Arsenault-Lapierre

i wsp. [9] na podstawie analizy 27 badań, obejmujących

3275 przypadków śmierci samobójczej podają, że u 87,3%

oﬁar ujawniono zaburzenia psychiczne. W tej grupie

dominowały zaburzenia afektywne (43,2%), zaburzenia

związane z używaniem substancji psychoaktywnych

(25,7%), zaburzenia osobowości (16,2%) i zaburzenia z

objawami psychotycznymi (9,2%). Rozpoznanie zaburzeń

psychicznych w grupie kontrolnej było niższe i stanowiło

39,4% [9]. We wspomnianej metaanalizie stwierdzono

także statystycznie istotne różnice porównując grupę oﬁar

samobójstw płci męskiej i żeńskiej. U mężczyzn częściej

rozpoznawano zaburzenia związane z używaniem substancji

psychoaktywnych (41,8%), zaburzenia osobowości oraz

zaburzenia wieku rozwojowego. U kobiet natomiast częściej

stwierdzano zaburzenia afektywne (59,4%), w tym typu

depresyjnego [9].

W badaniu Bottlender i wsp. porównywano populacje

pacjentów z chorobą jednobiegunową (CHAJ) i

dwubiegunową (CHAD). Wykazano większą częstość

prób samobójczych w przypadku osób z CHAD [10].

Lopez i wsp. stwierdzili, że 25–50% chorych

z zaburzeniami dwubiegunowymi dokonuje prób

Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju

431

samobójczych [11]. W badaniach prowadzonych w ramach

Pittsburgh Study of Maintenance Therapies in Bipolar

Disorder stwierdzono, że 29% chorych z CHAD podejmuje

próby samobójcze [12]. Poważnymi intencjami samobójczymi

częściej kierują się pacjenci z CHAD podejmujący pojedynczą

próbę niż w przypadku wielokrotnie powtarzanych

prób [13]. Autorzy ﬁńscy, badając populację pacjentów

z zaburzeniami dwubiegunowymi typu I i II, określili

częstość podejmowanych prób samobójczych na 20%,

a występowania myśli „S”: 61% w danym epizodzie.

Natomiast w ciągu życia próby podjęło 51% pacjentów, a

rozmaite formy zachowań samobójczych stwierdzano u

80% badanych [14]. Badacze francuscy stwierdzili u 42%

pacjentów z CHAD próby samobójcze w wywiadzie [15].

Nie stwierdzili natomiast związku z I lub II typem choroby

[15].

– poczucie winy

– poczucie beznadziejności

– niska samoocena

– anhedonia

– lęk przewlekły, niepokój

– bezsenność

– ujawniane myśli lub zamiary samobójcze

– przewlekła subdepresja;

Cechy demograﬁczne:

– wiek > 45 r.ż.

– płeć: mężczyzna

– owdowiała(-y), rozwiedziona (-y);

Sytuacja społeczna:

– samotność, niemożność liczenia na pomoc innych

– zła sytuacja materialna

– utrata pracy, źródeł utrzymania;

Dane z wywiadu:

– próby samobójcze w przeszłości

– samobójstwa osób bliskich (krewnych, osób

ważnych dla pacjenta)

– okres żałoby;

Inne cechy:

– złe przystosowanie społeczne

– nadużywanie alkoholu

– zaburzenia osobowości (cyklotymiczna,

antyspołeczna)

– przewlekłe choroby somatyczne

– przewlekła bezsenność

– przewlekłe dolegliwości bólowe

– organiczne zespoły mózgowe (przewlekłe).

Wymienione w powyższym zestawieniu czynniki

ryzyka samobójstwa potwierdzają inni autorzy [18–26].

Istnieją jednak także aspekty (np. wiek, płeć), w których

zależnie od badanej specyﬁcznej grupy uzyskiwane są

rozbieżne wyniki [15, 27, 28].

Czynniki ryzyka samobójstwa dla populacji ogólnej

Najistotniejsze czynniki ryzyka samobójstwa stwierdzane

dla populacji ogólnej zostały przez Pattersona ujęte

w skrócie: SAD PERSONS [5]. S – oznacza tutaj płeć męską,

A – wiek podeszły lub młodzieńczy, D – występowanie

depresji, P – wcześniejsze próby samobójcze, E –

nadużywanie alkoholu, R – współwystępowanie objawów

psychotycznych, S – brak wsparcia społecznego, O – plany

dokonania samobójstwa, W – brak współmałżonka, kolejne

S – współwystępowanie choroby somatycznej [16].

Opublikowana w 2006 roku amerykańska lista

wymienia:

– wcześniejsze próby samobójcze, obecne w wywiadzie

zaburzenia psychiczne, zwłaszcza depresja

– samobójstwo w wywiadzie rodzinnym

– maltretowanie dzieci w wywiadzie rodzinnym

– poczucie beznadziejności

– tendencja do impulsywności lub agresji

– bariery w dostępie do lecznictwa psychiatrycznego,

– poczucie straty (w relacjach osobistych,

społecznych, w pracy, strata ﬁnansowa)

– choroba somatyczna

– łatwy dostęp do środków działających śmiertelnie,

– niechęć do poszukiwania pomocy z uwagi

na stygmatyzację związaną z problemami

psychicznymi, nadużywaniem substancji lub

myślami samobójczymi

– przekonania kulturowe lub religijne, np. osąd,

że samobójstwo jest wzniosłym rozwiązaniem

dylematów osobistych

– lokalne „epidemie” samobójstw

– odosobnienie, poczucie osamotnienia, oddzielenia

od innych ludzi [1].

Szczegółową listę czynników ryzyka samobójstwa

przedstawia także Pużyński [6, 17]:

W przypadku wystąpienia zespołu depresyjnego, takie

jego cechy, jak:

– depresja o dużym nasileniu

Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób

z zaburzeniami nastroju

Cechy epizodu chorobowego

W licznych pracach analizowano związek obrazu

klinicznego choroby z ryzykiem zachowań samobójczych.

Johnson i wsp. wykazali istotny związek samobójstw w

CHAD z depresją lub stanem mieszanym [29]. Oquendo

i wsp. również podają, że aktualną fazą choroby u osób

podejmujących próby samobójcze była głównie depresja

lub epizod mieszany [27].

W badaniach Wolfersdorfa i wsp. 8% samobójstw

popełnionych przez osoby z zaburzeniami

dwubiegunowymi podczas hospitalizacji dokonane

było w stanie manii [30]. Disalver i wsp. badali grupę

młodych osób (w wieku 12–17 lat) spełniających kryteria

dużej depresji wg DSM-IV. Autorzy stwierdzili częstą

obecność elementów maniakalnych (tj. stan mieszany)

w badanej grupie (33,2% ogółu, 82% pacjentów z

432

Joanna Pawlak i inni

CHAD). Stan mieszany był czynnikiem ryzyka zachowań

samobójczych wśród dziewcząt, nie stwierdzono

takiej zależności dla całej grupy badanej [31]. Na

związek stanów mieszanych w przebiegu depresji z

wyobrażeniami samobójstwa wskazują także w innej

pracy Akiskal i Benazzi. Wyniki tych badań wskazują,

że niezależnie od nasilenia depresji ryzyko samobójstwa

wzrasta w przypadku wystąpienia takich cech, jak: natłok

lub „galopujące” myśli oraz pobudzenie lub zwiększona

aktywność ruchowa [32]. Wspomniane objawy mieszane

w przebiegu depresji, chwiejność nastroju, a także

obniżone poczucie własnej wartości, objawy anoreksji,

melancholiczne lub psychotyczne zwiększają ryzyko

wystąpienia rozważań o samobójstwie [32]. Autorzy ci

wysunęli też hipotezę o zwiększonym ryzyku przejścia

wyobrażeń w działania u osób w stanach mieszanych w

przebiegu CHAD typu II [32]. W kolejnej pracy badacze

stwierdzają ponownie, że pobudzenie psychoruchowe

i galopujące myśli zwiększają prawdopodobieństwo

wystąpienia wyobrażeń o samobójstwie oraz, że depresja

z takimi cechami jest jednostką zbliżoną do pojęcia

spektrum choroby dwubiegunowej [33]. Ryzyko śmierci

podczas próby „S” jest wyższe w depresji w przebiegu

choroby dwubiegunowej niż w przebiegu choroby

jednobiegunowej [34].

Oceniano związek ryzyka samobójstwa z nasileniem

objawów depresji. Raja i wsp. stwierdzili, że ryzyko śmierci

podczas próby samobójczej nie jest związane z nasileniem

objawów niepokoju czy samej depresji [34]. Wyniki badania

Manna i wsp. wskazują, iż obiektywnie oceniana ciężkość

aktualnego epizodu depresyjnego (przy użyciu Skala

Depresji Hamiltona) nie różni osób podejmujących próby

„S” od nie podejmujących ich. Natomiast subiektywna

ocena depresji przy użyciu Inwentarza Depresji Becka

i Skali Poczucia Beznadziejności Becka koreluje z ryzykiem

zachowań samobójczych [28]. Istotne znaczenie poczucia

beznadziejności podkreślają także inni autorzy [29, 35].

Jednak Strakowski i wsp. doszli do przeciwnego wniosku,

stwierdzając związek między zachowaniami samobójczymi

a ciężkością objawów depresyjnych mierzonych Skalą

Hamiltona [36]. Badania prowadzone w ramach Pittsburgh

Study of Maintenance Therapies in Bipolar Disorder także

potwierdziły większą częstość prób samobójczych u chorych

uzyskujących wyższe wyniki w skali HAM-D-25 [12].

Van Gastel i wsp. wymieniają następujące cechy zespołu

depresyjnego jako czynniki ryzyka samobójstwa: poczucie

beznadziejności, poczucie winy, utrata zainteresowań i niska

samoocena [37]. Autorzy ﬁńscy, opierając się na badaniach

populacji pacjentów z zaburzeniami dwubiegunowymi

typu I i II, wyodrębnili czynniki ryzyka rozmyślań

o samobójstwie (ciężkość epizodu depresyjnego,

poczucie beznadziejności) oraz czynniki sprzyjające

próbie samobójczej: poczucie beznadziejności,

współwystępujące zaburzenia osobowości i wcześ-

niej dokonane próby. Triadę tę nazwali kluczowymi

wskaźnikami ryzyka [14].

W badaniach wskazuje się znaczenie czasu trwania

bieżącego epizodu depresyjnego. U osób podejmujących

próbę samobójczą jest on krótszy niż u osób nie

przejawiających zachowań „S” [28].

Dane z wywiadu

Wyniki wielu badań wskazują, że podjęcie w przeszłości

próby samobójczej istotnie (stukrotnie) [25] zwiększa ryzyko

kolejnych zachowań suicydalnych [10, 28].

Wspominane już badania Manna i wsp. i badania

Fagiolini i wsp. wskazują, że częściej zachowania

samobójcze występowały u pacjentów z większą ilością

przebytych epizodów depresyjnych [12, 28]. Wyniki opu-

blikowane przez Oquendo i wsp. w 2000 roku wykazały tę samą

zależność: chorzy z CHAD podejmujący próby samobójcze

przebyli dwukrotnie więcej epizodów depresyjnych i

pięciokrotnie więcej hospitalizacji niż osoby z tym samym

rozpoznaniem bez prób w wywiadzie [27]. Podobnie

badacze francuscy wśród czynników predysponujących

do samobójstwa wymieniają większą ilość przebytych

epizodów depresyjnych [15]. W pracy Leverich i wsp.

autorzy podkreślają znaczenie liczby hospitalizacji z powodu

depresji [38]. We wspomnianych już badaniach Fagiolini i

wsp. stwierdzono jednakże, że do wielu prób samobójczych

dochodzi na wczesnym etapie choroby [12]. Oce-

niając występowanie przy przyjęciu myśli samobójczych

Bottlender i wsp. zaliczyli dłuższy staż chorobowy do czyn-

ników zmniejszających ryzyko [10].

Dane z piśmiennictwa zgodnie wskazują na wyższe

ryzyko zachowań samobójczych u pacjentów z wczesnym

początkiem choroby [11, 15, 28, 39, 40].

Jako czynniki ryzyka zachowań samobójczych

wymieniane są przebyte urazy głowy [28], wystąpienie

manii indukowanej leczeniem przeciwdepresyjnym [15],

cięższy przebieg manii [38], szybkie zmiany nastroju

oraz współwystępowanie lęku panicznego [39]. Więcej

współwystępujących zaburzeń z I, II i III osi wymieniają

także Leverich i wsp. wśród cech predysponujących do

prób samobójczych [38].

Wielokrotnie wskazuje się na związek zachowań

samobójczych z nadużywaniem alkoholu, innych

substancji psychoaktywnych i leków [11, 15, 28, 39].

Według danych z badań amerykańskich zaburzenia nastroju

w wywiadzie ma 13,4% osób uzależnionych od alkoholu

i 26,4% osób uzależnionych od narkotyków [41, 42].

Według Browna odsetek osób nadużywających lub

uzależnionych od alkoholu bądź innych substancji

psychoaktywnych wśród pacjentów z CHAD wynosi

aż 61% [43]. Badania przeprowadzone na grupie

mężczyzn uzależnionych od substancji psychoaktywnych

ujawniły, że około 50% z nich spełniało również kryteria

CHAD, wcześniej nie zdiagnozowanej [44]. 70% osób

hospitalizowanych, obciążonych depresją i alkoholizmem

podjęło w ciągu życia próbę samobójczą [45]. Znamienne

Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju

433

jest również, że 25% ogółu oﬁar samobójstw pije alkohol

bezpośrednio przed śmiercią [5]. Obciążenie rodzinne

nadużywaniem leków wymieniane jest także jako czynnik

ryzyka samobójstwa [38].

Danymi z wywiadu rodzinnego predysponującymi do

myśli i zachowań samobójczych okazało się wg części badań

obciążenie zaburzeniami afektywnymi [10, 11]. Jednak

zespół pod kierownictwem Slama analizując wywiady 307

pacjentów z rozpoznaniem CHAD stwierdził, że czynnikiem

ryzyka jest występowanie zachowań samobójczych u

krewnych I stopnia, nie zaś sama diagnoza zaburzeń nastroju

[15]. Do podobnych wniosków dochodzą także inni autorzy

[28, 38, 39].

Według Leverich i wsp. pacjenci, którzy podjęli próbę

samobójczą, często przeszli też traumatyczne przeżycia

osobiste na początku choroby lub danego epizodu.

Z zachowaniami „S” niosącymi poważne ryzyko zgonu

wiążą się: wywiad obciążony nadużyciami seksualnymi,

brak powiernika, zaufanej osoby przed zachorowaniem,

większa liczba hospitalizacji z powodu depresji, obecność

myśli ”S” w fazie depresyjnej oraz zaburzenia osobowości

typu B [38].

pojedynczych czy mnogich prób samobójczych [13].

Cechy demograﬁczne

Wielokrotnie analizowano dane demograﬁczne i

sytuację społeczną samobójców w celu wyodrębnienia

czynników ryzyka zachowań suicydalnych.

Badania prowadzone w ramach Pittsburgh Study of

Maintenance Therapies in Bipolar Disorder wykazały,

że do prób samobójczych doszło u pacjentów z CHAD

we względnie młodym wieku [12]. Ze zmniejszonym

ryzykiem tendencji „S” przy przyjęciu wiąże się starszy

wiek w chwili hospitalizacji [10]. W pracy porównującej

chorych z rozpoznaniem CHAD, którzy usiłowali popełnić

samobójstwo z tymi, którzy prób takich nie podjęli,

Oquendo i wsp. nie wykazali różnic co do wieku [27].

Natomiast badania przeprowadzone w Japonii wskazały

na płeć męską i bardziej zaawansowany wiek jako

czynniki zwiększonego ryzyka zachowań samobójczych u

osób cierpiących na depresję [48].

Mężczyźni po próbach samobójczych byli także

dwukrotnie liczniejsi od kobiet w kohorcie badanej przez

Oquendo [27]. W pracy obejmującej grupę młodych

osób (w wieku 12–17 lat) zarówno wśród badanych w

stanie mieszanym, jak i w depresji, którzy podjęli próbę

samobójczą przeważały dziewczęta [31]. Płeć żeńska

także częściej była związana z myślami i zachowaniami

„S” w grupie badanych obciążonych rodzinnie

występującymi zaburzeniami dwubiegunowymi [39].

Jak podaje Bottlender i wsp., pod względem obecności

myśli samobójczych w chwili hospitalizacji, płeć żeńska

wiązała się ze zmniejszonym ryzykiem [10]. Autorzy

francuscy [15] i belgijscy [37] nie wykazali związku prób

samobójczych z płcią.

Pomiędzy pacjentami po próbach samobójczych i tymi,

którzy ich nie dokonali nie wykazano różnic dotyczących

łącznej liczby lat kształcenia, rasy, liczby dzieci, stanu

cywilnego czy zatrudnienia [27, 37]. Badania japońskie

także nie potwierdziły zmniejszonego ryzyka dla osób

będących w trwałych związkach ani istotnego znaczenia

zatrudnienia [48]. W pracy obejmującej populację chińską

chorych z CHAD autorzy stwierdzili, że osoby podejmujące

próby samobójcze częściej doświadczały interpersonalnych

problemów ze współmałżonkiem lub partnerem oraz

niedostosowania lub częstych zmian zatrudnienia niż osoby

nie podejmujące prób „S” [40].

W jednej z prac wskazano, że osoby dokonujące

prób samobójczych charakteryzowało wyższe BMI

(współczynnik masy ciała) [12].

Cechy osobowości

Analiza cech osobowości zwiększających ryzyko

samobójstwa była wielokrotnie podejmowana w

badaniach. Osobowość jako endofenotyp brana jest pod

uwagę w pracach nad genetycznymi uwarunkowaniami

samobójstwa [46]. Mann i wsp. podają, że osoby podej-

mujące próby samobójcze przejawiały w swym życiu

więcej agresji i impulsywności oraz zaburzeń osobowości

typu B /skłonność do zachowań teatralnych, histerycznych,

żywa uczuciowość, chwiejność/ [28]. Cechy te dotyczyły

pacjentów hospitalizowanych psychiatrycznie, wśród

których u 51% aktualnie rozpoznawano epizod

dużej depresji posługując się Ustrukturalizowanym

Kwestionariuszem Klinicznym dla DSM-III-R. Liczne

badania potwierdzają znaczenie impulsywności jako

czynnika ryzyka samobójstwa [22, 28, 35, 47].

W badaniu Oquendo i wsp. obejmującym wyłącznie

chorych z rozpoznaniem zaburzeń dwubiegunowych,

autorzy stwierdzają, że osoby podejmujące i nie

podejmujące prób „S” różnią się między sobą pod

względem poczucia beznadziejności i poziomu agresji.

Nie potwierdzono natomiast znaczenia impulsywności

[27]. Współwystępowanie depresji i zaburzeń osobowości

typu borderline jest związane z liczniejszymi i bardziej

poważnymi próbami samobójczymi [35]. Van Gastel

i wsp. stwierdzili również, że pacjenci z depresją i

zaburzeniami osobowości podejmowali więcej prób i

ujawniali więcej rozmyślań o samobójstwie niż chorzy

bez zaburzeń osobowości [37]. W badaniu z 2003

roku, poza stanem mieszanym i głębokością intencji

samobójczych, nie wykazano innych cech klinicznych

ani demograﬁcznych odróżniających osoby dokonujące

Podsumowanie

Dysponujemy obszernym piśmiennictwem

dotyczącym czynników ryzyka samobójstwa. Można w

nim wyróżnić odrębne podejścia badawcze – z jednej

strony populacją badaną są osoby, które już dokonały

zamachu samobójczego, w drugim podejściu natomiast –

434

Joanna Pawlak i inni

badani są pacjenci z zaburzeniami psychicznymi, narażeni

na takie zachowania.

Wiele czynników ryzyka wydaje się dobrze

udokumentowanych (np. poczucie beznadziejności,

impulsywność), pozostają i takie, które oceniane są

niejednoznacznie (ocena ciężkości depresji). Różnice w

uzyskiwanych wynikach badań wynikają po części z różnego

zakresu deﬁnicji opisujących zachowania samobójcze

[5] (impulsy, myśli, wyobrażenia, plany, zamiary, próby

z ewentualnym skutkiem śmiertelnym, próby o wysokim

ryzyku śmiertelności, samobójstwa dokonane). W związku

z tym różne okazuje się znaczenie badanych czynników

ryzyka.

Mniej miejsca w literaturze poświęcono czynnikom

zmniejszającym ryzyko samobójstwa. Beautrais wymienia

następujące czynniki ochronne: dobre umiejętności

społeczne, umiejętności radzenia sobie z problemami,

dobre zdolności adaptacyjne, system wartości i przekonań

aﬁrmujących życie, wysokie poczucie własnej wartości,

przekonania moralne przeciwne samobójstwu, małżeństwo

i rodzicielstwo [49]. Natomiast w literaturze poświęconej

zaburzeniom nastroju najmniej dyskusyjne wydaje się

znaczenie litu. Terapia litem w bardzo istotny sposób

zmniejsza ryzyko samobójstwa u pacjentów z chorobą

dwubiegunową. Metaanalizę dotyczącą tego zagadnienia

opublikowano w 2001 roku, 52 lata po badaniach Cade’a

[50, 51].

Możliwość oceny czynników ryzyka w indywidualnej

sytuacji i interwencji terapeutycznej ma niewielkie

zastosowanie w przypadku krótkotrwałych impulsów do

zachowań samobójczych [12].

W literaturze zaznaczają się nurty analizujące związki

zachowań samobójczych z używaniem substancji

psychoaktywnych oraz z impulsywnością. Pogłębiane są

badania dokumentujące wspólne podłoże neurobiologiczne

cech osobowości, samobójstw i uzależnień [46, 52].

Piśmiennictwo

1. Raport urzędowy: www.cdc.gov/ncipc/factsheets/suifacts.htm .

2. Samobójstwa w Polsce u progu XXI wieku, etiologia i sym-

ptomatologia zjawiska. Kaszubowski R., Świerczewski J.: W:

Samobójstwo. Hołyst B., Staniaszek M., Binczycka-Anholcer

M. (red.). Warszawa 2002, 62-73.

3. Rostowski J.: Samobójstwa młodzieży a antyspołeczne formy

jej zachowania. W: Samobójstwo. Hołyst B., Staniaszek M.,

Binczycka-Anholcer M. (red.). Warszawa 2002, 132-150.

4. Datka W., Siwek M.W.: Najgorsze rozwiązanie. Problema-

tyka samobójstw. Depresja. Wiedzieć, aby pomóc. Dudek D.,

Zięba A. (red.). Wydawnictwo Medyczne, Kraków 2002, 149-

158.

5. Hołyst B.: Samobójstwo – przypadek czy konieczność. Pań-

stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983.

6. Pużyński S.W.: Samobójstwa i depresje. Samobójstwo.

Hołyst B., Staniaszek M., Binczycka-Anholcer M. (red.).

Warszawa 2002, 39-61.

7. Barraclough B.: A hundred cases of suicide: clinical aspects. Br.

J. Psychiatry, 1974, 125,355.

8. Ernst C., Lalovic A., Lesage A. et al.: Suicide and no axis I

psychopathology. BMC Psychiatry, 2004, 4, 7.

9. Arsenault-Lapierre G., Kim C., Turecki G.: Psychiatric diagno-

ses in 3275 suicides: a meta-analysis. BMC Psychiatry 2004, 4,

37.

10. Bottlender R., Jager M., Strauss A. et al.: Suicidality in bipolar

compared to unipolar depressed inpatients. Eur. Arch. Psychia-

try Clin. Neurosci., 2000, 250(5), 257-261.

11. Lopez P., Mosquera F., de Leon J. et al.: Suicide attempts in

bipolar patients. J. Clin. Psych., 2001, 62(12), 963-966.

12. Fagiolini A., Kupfer DJ., Rucci P. et al.: Suicide attempts and

ideation in patients with bipolar disorder. J. Clin. Psych., 2004,

65(4), 509-514.

13. Michaelis B.H., Goldberg J.F., Singer T.M. et al.: Cha-racteris-

tics of ﬁrst suicide attempts in single versus multiple suicide at-

tempters with bipolar disorder. Compr. Psychiatry, 2003, 44(1),

15-20.

14. Valtonen H., Suominen K., Mantere O. et al.: Suicidal ideation

and attempts in bipolar I and II disorders. J. Clin. Psych., 2005,

66(11), 1456-1462.

15. Slama F., Bellivier F., Henry C. et al.: Bipolar patients with sui-

cidal behavior: toward the identiﬁcation a clinical subgroup. J.

Clin. Psych., 2004, 65(8), 1035-1039.

16. Patterson W.M., Dohn H.H., Bird J. et al.: Evaluation of suici-

dal patients: the SAD PERSONS scale. Psychosomatics, 1983,

24(4), 343-9.

17. Pużyński S.: Zaburzenia afektywne. Depresje – obraz kli-

niczny, przyczyny, klasyﬁkacja. Terapia, numer specjalny,

czerwiec 2004.

18. Yin Bun Cheung, C.K. Law, Brandford Chan et al.: Suicidal

ideation and suicidal attempts in a population based study of

Chinese people: Risk attributable to hopelessness, depression,

and social factors. J. Affect Disord., 90 (2006), 193-199.

19. Brezo J., Paris J., Turecki G.: Personality traits as correlates of

suicidal ideation, suicide attempts, and suicide completions: a

systematic review. Acta Psychiatr. Scand., 2006, 113, 180-206.

20. Lewis Glyn, Sloggett Andy: Suicide, deprivation, and unem-

ployment: record linkage study. BMJ, 1998, 317, 7.

21. Gmitrowicz A., Szymczak W., Kropiwnicki P. et al.: Gender in-

ﬂuence in suicidal behaviour of Polish adolescents. Eur. Child

Adolesc. Psychiatry, 2003, 12, 5.

Wnioski

1. Czynniki ryzyka samobójstwa, których znaczenie

udokumentowano dla populacji ogólnej i dla populacji

pacjentów z zaburzeniami nastroju częściowo są tożsame.

2. Do czynników ryzyka samobójstwa u

osób z zaburzeniami nastroju należą: depresja,

zwłaszcza z elementami stanu mieszanego,

poczucie beznadziejności, wcześniejsze próby

samobójcze, impulsywność, współchorobowość z nie-

którymi innymi zaburzeniami psychicznymi (zaburzenia

osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych),

wczesny początek choroby, wywiad rodzinny obciążony

samobójstwem.

3. Ocena czynników ryzyka samobójstwa w

indywidualnej sytuacji pacjenta ma istotne znaczenie w

praktyce klinicznej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: