Jacek Woroniecki - Moc i wartosc spekulatywnych cech tomizmu.pdf - o.Woroniecki Jacek - akania

Moc i wartość spekulatywnych cech tomizmu

„Tyle ma kaŜdy cnoty, ile ma inteligencji”

Z tymi słowami wchodzi do dziejów myśli ludzkiej jeden z najpotęŜniejszych umysłów, jakie świat widział

św. Tomasz z Akwinu! Od tych bowiem słów: „Tanto ha virtu ziascun, ąuanto ha intelleto” zaczyna się

ten ciekawy sonet w neapolitańskim dialekcie, znany juŜ od XVII wieku, ale którego autorstwo nie było

dotąd ustalone. Dopiero w 1925 roku P. Mandonnet OP dowiódł, Ŝe naleŜy w nim widzieć

najprawdopodobniej młodzieńczy utwór św. Tomasza z Akwinu, napisany w tragicznym momencie walki

z rodziną o swe powołanie zakonne. Było to po napadzie pod Aquapendente, w pierwszych dniach maja

1244 roku. Porwany przez braci i więziony przez nich na zamku w Roccasecca, musiał młody nowicjusz

wytrzymać róŜne próby oderwania go od powołania, z których najostrzejsza, ta, która godziła w jego

czystość anielską, przyniosła mu ostateczne zwycięstwo i uczyniła zeń patrona tej pięknej cnoty

młodzieńczej. Mniej groźne od tych niecnych zakusów, ale na dalszą metę bardzo uciąŜliwe, były te ciągłe

namowy do wyrzeczenia się powołania dominikańskiego, których mu rodzina nie szczędziła, bijąc

szczególnie na to, Ŝe powołanie do zakonu Ŝebrzącego nie da się pogodzić z honorem rodowym hrabiów

z Akwinu.

Jeden z braci św. Tomasza, imieniem Reginald, obdarzony prawdziwym talentem poetyckim i znany z tego

tytułu na dworze cesarza Fryderyka w Messynie, nieraz musiał swe poglądy ubierać w formę wierszowaną,

a to tym bardziej, Ŝe pojęcia cnoty i honoru były zwykłym przedmiotem poezji trubadurów. Ale i

młodemu Tomaszowi nieobca była sztuka rymotwórcza, i on teŜ nie darmo przebył cztery lata w tej

bujnej atmosferze wszechnicy neapolitańskiej, gdzie młody język włoski zaprawiał się coraz bardziej do

słuŜby muzom. Z drugiej strony odbyte studia filozoficzne i wpływ powołania zakonnego dały mu juŜ

jasne pojęcie, na czym prawdziwy honor polega. I oto raz po takiej utarczce słownej chwycił i on za pióro

i ujął w formę sonetu swe poglądy na prawdziwą wartość człowieka: Tyle człowiek ma cnoty, ile ma

inteligencji, a o wartości jego decyduje wartość tego, co umiłował.

Słowa te brzmią jak pobudka bojowa i charakteryzują doskonale juŜ w dziewiętnastym roku Ŝycia umysł

tego, który miał wkrótce odbić tak niezatarte piętno na myśli ludzkiej. Głębokie pragnienie przeniknięcia

myślą tego wszystkiego, co staje przed naszym umysłem, ujęcia jego cech istotnych i zorganizowania w

potęŜny system doktrynalny na to, aby następnie oprzeć na tak mocnych podstawach całe Ŝycie duchowe

oto krótka charakterystyka wielkiego myśliciela średniowiecznego.

Ten to rys spekulatywny jego umysłowości nadał doktrynie św. Tomasza jej trwałą wartość i zdobył jej to

wyjątkowe wprost stanowisko, jakie zajmuje w skarbcu myśli Kościoła katolickiego. Ale ten sam rys

spekulatywny był nieraz źródłem uprzedzeń, nieporozumień i zarzutów pod adresem doktryny

tomistycznej ze strony tych wszystkich, którzy czy to spoza Kościoła, czy nawet w obozie katolickim nie

doceniali doniosłości teoretycznego czyli spekulatywnego poznania.

Nawet w ostatnich czasach, pomimo niezwykłego postępu, jakim się rozwój doktryn tomistycznych we

wszystkich niemal krajach cieszy, nie brak było pewnych zastrzeŜeń, najczęściej ukrytych starannie w

kwiatach zachwytów i komplementów. Wszystkie one z jednego źródła pochodziły, z niezrozumienia

potęŜnych bogactw, ukrytych wirtualnie w tej na pozór suchej, zimnej i oderwanej doktrynie św. Tomasza.

Przyjrzyjmy się niektórym z tych zarzutów.

Weźmy choćby na pierwszy ogień tak bardzo rozpowszechniony w naszych czasach antagonizm między

metodą spekulatywną a pozytywną w teologii. źródeł jego szukać naleŜy w umysłowości nowoŜytnej, tak

łatwo przerzucającej się z jednego krańca w drugi.

Idealistyczna spekulacja filozofów niemieckich XVIII i XIX wieku słusznie mogła wywołać uprzedzenia

do tego dociekania prawdy bez oparcia na zewnętrznej obserwacji faktów. Pogarda dla tego podłoŜa

rzeczywistości, bez którego prawdziwej wiedzy być nie moŜe, doszła do szczytu u Hegla, który, gdy mu

zarzucano, Ŝe teorie jego są w sprzeczności z faktami, odpowiadał najspokojniej: "Desto schlimmer fur die

Tatsachen Tym gorzej dla faktów". Nic przeto dziwnego, iŜ tego rodzaju tendencje do jałowej spekulacji

wywołały reakcję w formie pozytywizmu, z jego uprzedzeniami do badań teoretycznych. W pierwszej

połowie XIX wieku słyszeliśmy: " Tym gorzej dla faktów" od drugiej zaczynamy słyszeć: "Faktów i tylko

faktów". Stara arystotelesowskotomistyczna spekulacja nie ma z idealistyczną spekulacją niemiecką nic

wspólnego. Najwybitniejszym jej rysem jest ten realizm, który sprawia, Ŝe jest ona pod pewnym względem

bliŜszą pozytywizmu, niŜ idealizmu, nie przestając nigdy głosić: nil in intellectu, quin prius fueritit in sensu.

św. Tomasz cały swój gmach wiedzy spekulatywnej wysnuł nie z siebie, nie ze swej myśli, ale z

pozytywnych danych zewnętrznego świata: w filozofii z obserwacji materii i ducha, w teologii ze źródeł

wiary.

W tej ostatniej dziedzinie uderza nas wprost głęboka i szczegółowa znajomość materiału pozytywnego,

jaką św. Tomasz posiadał, a jednocześnie z nią i ta prawdziwa cześć dla wysiłków umysłowych myślicieli

minionych wieków i dla wyników, do których doszli. Ma się rozumieć, Ŝe nie rozporządzał on tym

aparatem naukowym, który nam dziś tak pracę ułatwia, tymi wydaniami krytycznymi, encyklopediami,

podręcznikami, enchiridiami, itp., toteŜ na niejednym punkcie mógł on przyjąć błędną informację,

zarówno dotyczącą czystości jakiegoś tekstu, jak i autentyczności jakiegoś dzieła. Niejedno nam dziś znane

dzieło było mu niedostępne, weźmy choćby większość dialogów Platona. Ale z drugiej strony, właśnie dla

braku tych środków pomocniczych musiał on o wiele dokładniej opanować to, co mu było dostępnym, i

tym nam dziś jego dzieła imponują.

Weźmy np. jego stosunek do Pisma św., juŜ nie tylko w komentarzach do poszczególnych jego ksiąg, ale i

w spekulatywnych dziełach teologicznych, szczególnie w Summie. Jaką głęboką, wchodzącą we wszystkie

szczegóły analizę prawodawstwa i obyczaju społecznego ludu Ŝydowskiego znajdujemy w tych kilku

kwestiach poświęconych prawu Starego Testamentu! A gdy chodzi o stosunek do patrystyki, to cóŜ

dowodzi lepiej ogromnego oczytania św. Tomasza w tej dziedzinie, jak Catena aurea, ten komentarz

Ewangelii ułoŜony słowami Ojców Kościoła! I czyŜ nie jest uderzającym, Ŝe obok dwóch komentarzy do

Ewangelii o charakterze bardziej osobistym i spekulatywnym (jeden z nich zaginął) miał jeszcze św.

Tomasz czas i ochotę opracować coś tak nieosobistego i pozytywnego, jak Catena aurea? Ale i w

spekulatywnych dziełach teologicznych, przede wszystkim w takiej Summie, mamy teŜ ciągłe dowody tego

baczenia, aby spekulacja była oparta na pozytywnych danych tradycji. Niejeden zwolennik teologii

pozytywnej naszych czasów mógłby św. Tomaszowi po zazdrościć jego wiedzy pozytywnej.

Antytezy przeto: teologia spekulatywna, czy teologia pozytywna w Ŝaden sposób przyjąć nie moŜemy.

Spekulacja teologiczna winna się koniecznie opierać na pozytywnych danych moŜliwie najdokładniej

sprawdzonych co do pierwotności, autentyczności, czystości i doniosłości historycznej; pracy tej ustalenia i

zbadania źródeł niejeden będzie się musiał specjalnie poświęcić, wymaga ona bowiem osobnych studiów i

słusznie moŜe zainteresować. Pracowników, oddających się studiom teologii pozytywnej, nigdy nie

powinno w Kościele zabraknąć, szczególnie odkąd reformacja z tego frontu zaczęła naukę Kościoła

atakować. Przyznajmy, Ŝe nie zawsze zwolennicy spekulatywnego kierunku w teologii dostatecznie to

oceniają.

Ale praca teologiczna bynajmniej nie moŜe się ograniczyć jedynie do takiego inwentaryzowania

pozytywnych danych wiary. Jeśli pragniemy je poznać w ich najczystszej formie i w ich genetycznym

rozwoju historycznym, to na to, aby głębiej przemyśleć ich treść i przejąć się ich doniosłością Ŝyciową.

Tego znowu nieraz zwolennicy pozytywnego kierunku w teologii nie rozumieją, sądząc, Ŝe gdy oni swą

pracę dokonają, nic więcej nie pozostaje do zrobienia. Tu się zaczyna cichy i nie zawszę moŜe

uświadomiony antagonizm między spekulacją a badaniami pozytywnymi.

Co nam po poznaniu źródeł, w których się prawdy wiary zawierają, jeśli nie mamy tych prawd wchłonąć,

przeŜuć, przerobić na własne nasze dobro tak, aby móc nimi Ŝyć w całej ich pełni? To zaś tylko drogą

spekulatywnego myślenia zdobyć moŜemy, analizując poszczególne składniki Objawienia i układając je w

umyśle w jedną harmonijną całość. I cała wartość promieniowania wiary od tego zaleŜy, czy jej głosiciele

głęboko ją przemyśleli i urobili sobie na niej cały swój świat myśli! Tego wierni się od nich spodziewają!

Mało ich obchodzi, co twierdził Chryzostom, albo Augustyn, oni są ciekawi wiedzieć, jakie jest

wewnętrzne uzasadnienie prawd wiary i nikt nie moŜe im zakazać stawiania pytania: dlaczego?

Zapewne, Ŝe znajdzie się w naszych czasach nieco zblazowanych dyletantów myśli, którzy będą powtarzać

za Dantem: "State contenti umana gente al guia wiemy, jak rzeczy się mają, bądźmy z tego zadowoleni i

nie pytajmy dlaczego". I w dziedzinie teologii moŜna się spotkać z umysłami, które się więcej interesują

stwierdzaniem faktu w jego formie zewnętrznej, niŜ treścią wewnętrzną, stanowiącą j ego wartość dla

ducha. Ale ogół wiernych bynajmniej taki nie jest; on jest "święcie ciekawy" tego głębszego uzasadnienia

prawd wiary, które tylko systematycznym przemyśleniem spekulatywnym nabyć moŜna i, gdy się z nim

spotka, z radością je wchłania. ToteŜ spekulacji teologicznej nigdy nie moŜe w Kościele zabraknąć,

największa erudycja pozytywna jej nie zastąpi.

Na szczególną uwagę zasługuje konieczność naleŜytego uwzględnienia pierwiastka spekulatywnego w tej

dyscyplinie teologicznej, którą nazywamy apologetyką. Pierwiastek pozytywny zajmuje w niej bardzo wiele

miejsca i winien być nader systematycznie opracowany; a jednak siły dowodowej sam przez się on nie

posiada, a winien ją zaczerpnąć ze spekulatywnego przemyślenia podstawowych danych Objawienia,

szczególniej zaś tego centralnego w apologetyce pojęcia, jakim jest nadprzyrodzoność. Nigdzie moŜe w

chwili obecnej uprzedzenia do kierunku spekulatywnego nie zaznaczają się tak silnie i nie wyrządzają tyle

szkody, co właśnie w tej dziedzinie, na nią więc specjalnie naleŜało zwrócić uwagę. Tomizm, tak istotnie

spekulatywny, jest więc doktryną głęboko pozytywną; zarówno opartą na mocnych pozytywnych

podstawach, jak i oceniającą naleŜycie konieczność dalszych badań pozytywnych. Tomista z radością i

zainteresowaniem śledzić będzie zawsze wyniki badań teologii pozytywnej, nieraz moŜe i sam do nich rękę

przyłoŜy, choćby, aby wypocząć od bardziej natęŜającej pracy spekulatywnej. Prosić on będzie tylko o

jedno, a mianowicie, aby o tych prawdach tak systematycznie wyszukanych w źródłach wolno mu było

pospekulować, aby się nikt nie dziwił, Ŝe pragnie on je przemyśleć, o ile to tylko jest moŜliwym dla umysłu

oświeconego wiarą, Ŝe pragnie wchłonąć w siebie całą ich moc Ŝyciodajną. Kto do pracy spekulatywnej na

polu teologii nie ma zamiłowania lub zdolności, moŜe tego nie robić, ale nie wolno mu nie doceniać

spekulacji teologicznej dlatego tylko, Ŝe sam się do niej nie bierze; przeciwnie, winien on sobie doskonale

zdawać sprawę z tego, jak waŜnym jest dla sprawy BoŜej, aby w Kościele były zawsze umysły

spekulatywne i aby zdrowa spekulacja teologiczna nie zamierała.

W skarbcu wiary i w skarbcu teologii, która z niej czerpie swe dane, wiele jest prawd, których umysł ludzki

nie rozwinął jeszcze do tych granic poznania, do których mogą być rozwinięte; właściwie wszystkie

prawdy wiary, podobnie jak i wszystkie prawdy filozoficzne są w tym połoŜeniu: treść ich jest

niewyczerpalna tak, iŜ umysł ludzki nigdy nie dojdzie do kresu ich poznania. Nikt teŜ nie zabije w umyśle

człowieka głodu wiedzy, tego przyrodzonego poŜądania, aby poznać przyczyny wszechrzeczy. Tu jest

źródło psychologiczne wszelkiej spekulacji teologicznej i Ŝadne uprzedzenia nie potrafią go zatamować.

Jest jeszcze drugi antagonizm, którego nie sposób nie spostrzec, gdy się jest choć trochę wtajemniczonym

w teologiczny ruch umysłowy doby obecnej i gdy się śledzi to pewne zaniepokojenie, które coraz potęŜniej

budzące się odrodzenie tomizmu wywołuje w kołach mniej z nim obeznanych: oto jest nim mniemany

antagonizm między teorią a praktyką. Antagonizm ten zaznacza się szczególnie w dziedzinie teologii

moralnej, w której spekulatywny charakter doktryny św. Tomasza wydaje się dla wielu pozbawionym

praktycznej doniosłości Ŝyciowej.

Rozdźwięk między teorią a praktyką jest stary jak świat, i w ostatnim rzędzie sprowadza się do tej pewnej

niewspółmierności między ogólnymi pojęciami abstrakcyjnymi naszego umysłu, a konkretnymi danymi

Ŝycia. Przejście od pojęcia ogólnego, od ogólnej zasady do konkretnego, Ŝywego czynu zawsze będzie

potrzebowało pewnego wyćwiczenia rozumu i woli, które nazywamy cnotą roztropności i którego tylko

drogą doświadczenia Ŝyciowego nabrać moŜna. Z ksiąŜki albo w szkole od nauczyciela roztropności

nauczyć się nie sposób.

I tu teŜ subiektywna spekulacja idealistycznej filozofii niemieckiej znacznie się przyczyniła do

powiększenia tego rozdziału, jaki zawsze będzie w pewnej mierze istniał między teorią a praktyką, a nawet

do wytworzenia między tymi dwoma dziedzinami działalności ludzkiej przepaści nie do przebycia.

Wiadomo, Ŝe Kant poświęcił temu zagadnieniu osobną rozprawę, a i aforyzm Goethego o szarej teorii i

wiecznie zielonym drzewie Ŝycia powstał teŜ niewątpliwie pod wpływem niepraktycznego charakteru

współczesnej mu filozofii ojczystej.

W doktrynie tomistycznej o takim antagonizmie między teorią a praktyką mowy być nie moŜe. Wszystkie

spekulatywne dociekania, mające za przedmiot zagadnienia Ŝycia praktycznego, opierają się tam na

materiale obserwacyjnym, z tego samego Ŝycia zaczerpniętym, a nie są bynajmniej wysnute z

apriorystycznych załoŜeń umysłu ludzkiego. I objawione prawdy nadprzyrodzone, odnoszące się do Ŝycia

moralnego, zostały nam podane w Ŝywych i konkretnych opowiadaniach biblijnych. Z tego to podwójnego

źródła, z dziejowego doświadczenia ludzkości i z natchnionych kart Pisma świętego ma nasz umysł

wyprowadzić dokładną analizą podstawowe teoretyczne zasady naszego postępowania moralnego. Z Ŝycia

zaczerpnięte, dadzą się one bez zbytniego trudu do kierowania tym Ŝyciem zastosować. Umiejętność

stosowania danych spekulatywnych do konkretnych potrzeb Ŝycia nie jest znowu tak trudna do nabycia:

kaŜdy człowiek ma do niej przyrodzone zdolności, które, naleŜycie wychowane, stają się kierowniczą cnotą

Ŝycia moralnego roztropnością.

Głębsze przemyślenie i zrozumienie teoretycznych zasad Ŝycia duchowego jest dla roztropnego

pokierowania tym Ŝyciem ogromnej doniosłości. MoŜna śmiało powiedzieć aczkolwiek wyda się to

paradoksem Ŝe jasna, z Ŝycia wysnuta, dobrze uzasadniona i przemyślana teoria jest rzeczą

najpraktyczniejszą, jaką człowiek mieć moŜe. Oto daje ona zrozumienie tych głębokich, niedostępnych dla

powierzchnej obserwacji więzadeł Ŝycia moralnego i pozwala mocno oprzeć na nich działalność

praktyczną. Dzięki niej umysł nabiera pewnej spręŜystości, elastyczności, czyli innymi słowy, zdolności

przystosowywania sztywnych ram oderwanych zasad moralnych do róŜnorodnych potrzeb Ŝycia, i

rozstrzygania w świetle jakiejś jednej ogólnej zasady całego szeregu zagadnień, naleŜących do jej zakresu.

Zdrowa obiektywna teoria, wysnuta z Ŝycia, rozjaśnia w głowie, a mieć jasno w głowie, to

najpraktyczniejszą rzecz na świecie.

Człowiek z taką dobrze przemyślaną Ŝywą teorią w głowie jest w swej dziedzinie jak ten, co ma klucz

passepartout, otwierający wszystkie drzwi, choćby były róŜnymi zamkami zaopatrzone. Natomiast tak

zwany praktyk bez teorii jest jak ten, co nosi pęk kluczy i dobiera je przy kaŜdych drzwiach, natrafiając, jak

zwykle, dopiero na końcu na ten właściwy, który otwiera.

Usunięcie w ostatnich wiekach z nauczania teologii moralnej elementu spekulatywnego i zastąpienie go,

jakoby praktyczniejszą, metodą kazuistyczną znacznie obniŜyło poziom wykształcenia duchowieństwa,

szczególnie na punkcie praktycznego kierowania Ŝyciem duchowym. O wyrugowaniu kazuistyki z

nauczania teologii moralnej mowy być nie moŜe, i trzeba zupełnie nie rozumieć psychiki praktycznej

działalności naszego rozumu, aby tego Ŝądać. Ale wyćwiczenie kazuistyczne umysłu winno być

poprzedzone głębokim i systematycznym przemyśleniem analitycznym podstawowych składników Ŝycia

moralnego; wtedy dopiero nada ono mu tę elastyczność, tę zdolność przystosowywania niezmiennych

zasad do zmiennych okoliczności Ŝycia. Bez tego spekulatywnego podłoŜa sama kazuistyka zawsze odbije

na umyśle piętno czegoś ciasnego, sztywnego i... niepraktycznego.

Kto pozna analitycznie jakąś zasadę moralną, ten w jej świetle rozwiąŜe wszystkie zagadnienia praktyczne,

naleŜące do jej zakresu, choćby w najodrębniejszych się przejawiały okolicznościach. Kto natomiast zasady

nie pojmie, choćby przerobił sto kazusów, nie rozwiąŜe sto pierwszego, gdy ten pojawi się w nieco innej

formie. Raz jeszcze: ogólne wykształcenie spekulatywne jest Ŝyciowo praktyczniejsze od tzw.

praktycznego, nie dającego głębszego poznania wewnętrznych więzadeł naszego Ŝycia moralnego.

Nieśmiertelnym wzorem takiego przemyślenia dziedziny moralności ludzkiej jest druga część Summy

Teologicznej: analityczna w swej pierwszej połowie (Ia IIae), syntetyczna, a co za tym idzie, kazuistyczna,

przynajmniej w swych ogólnych liniach, w drugiej (IIa IIae), jest ona wybitnie praktyczna przez to

właśnie, Ŝe daje głębokie wejrzenie w rzeczywistość Ŝycia moralnego, Ŝe pokazuje rolę kaŜdego z jej

składników i wzajemne ich na siebie oddziaływanie i Ŝe następnie zaprawia do budowania z nich czynów i

to nie tylko w tych ciasnych granicach, których przekroczenie prowadzi do grzechu, ale w tym

nieskończonym przestworzu doskonałości chrześcijańskiej, której prawzorem, zarówno jak i celem, jest

nieskończona doskonałość samego Boga.

Istnieje wreszcie jeszcze jedno uprzedzenie do charakteru spekulatywnego doktryny tomistycznej: oto ma

ona być zimna, rozwijająca zbytnio samo rozumowanie, a nie dająca nic sercu, nie zapalająca do miłości. Z

zarzutem tym moŜemy się juŜ spotkać na schyłku średnich wieków, kiedy poziom teologii spekulatywnej

zaczął się obniŜać; nietrudno go wyczuć i między liniami cudownej skądinąd ksiąŜki, jaką jest

Naśladowanie Tomasza a Kempis. 1)

W znacznie ostrzejszej formie spotkamy się z nim w następnych wiekach w starciach, wywołanych

doktrynami Lutra, a potem i Janseniusza. Cały ten kierunek o fideistycznym podłoŜu nigdy nie chciał

widzieć w doktrynie św. Tomasza nic innego, jak tylko zimny racjonalizm, niezdolny do podniesienia

ducha na wyŜszy poziom.

Nie da się zaprzeczyć, Ŝe wszelka spekulacja połączona jest z pewnym niebezpieczeństwem przerostu

władz poznawczych ze szkodą rozwoju woli i jej zdolności do kochania; niejeden ulega pokusie, aby z

zadowolenia intelektualnego poznania uczynić cel Ŝycia, a o istotnym unum necessarium zapomnieć, czyli,

innymi słowy, aby radością myślenia przesłonić sobie stokroć większą w tym Ŝyciu radość miłowania.

Niestety i spekulacja teologiczna nie jest od tego niebezpieczeństwa wolna, i w niej teŜ moŜna się bawić i

radować samym procesem dociekania prawdy więcej, niŜ samą prawdą, którą jest Bóg i rzeczy BoŜe.

MoŜna przeto i teologa spotkać, dla którego prawdy wiary będą więcej zimnym przedmiotem

spekulatywnego rozumowania, niŜ gorącym przedmiotem umiłowania. Nic dziwnego, Ŝe taka spekulacja

wbija w pychę, dając świadomość tej mocy poznawczej, którą Stwórca dał duchowi, nic dziwnego takŜe,

Ŝe nie jest ona w stanie nic trwałego zbudować, skoro nie jest skierowana do tego celu, do którego ją

Stwórca przeznaczył. Scientia inflat, caritas autem aedificat.

A jednak doktrynie tomistycznej takiej, jak j ą znaj dujemy w dziełach św. Tomasza, a jeszcze bardziej

takiej, jaka była podstawą jego własnego Ŝycia duchowego, nie sposób zarzucić zimnego racjonalizmu.

Kto z niej weźmie jedną tylko metodę analitycznego badania i nic poza nią, sam sobie będzie winien, jeśli

ona go wyziębi. W tomizmie jest coś więcej, niŜ analityczne rozumowanie dyskursywne.

Doskonale wykazał swego czasu P. Rousselot SJ, Ŝe to dyskursywne poznanie, które racjonalizm na

pewien piedestał wynosi, nie jest bynajmniej dla św. Tomasza jakąś absolutną doskonałością umysłu

ludzkiego, a raczej jego niedoskonałością wywołaną koniecznością ułamkowego poznawania prawdy

drogą abstrakcji. Ideałem poznania dostępnym, juŜ nawet w pewnej choć słabej mierze w tym Ŝyciu, jest

poznanie intuicyjne nie tak ułamkowe, jak dyskursywne i bardziej bezpośrednie. Przez intelektualizm w

przeciwstawieniu do racjonalizmu rozumiemy właśnie tę dąŜność do uproszczenia poznania, i w tym

sensie św. Tomasz jest o wiele bardziej intelektualistą, niŜ racjonalistą.

Ale i samo intelektualne poznanie intuicyjne nie moŜe tu wystarczyć. Skoro przedmiotem jego są prawdy

wiary, będące jednocześnie największym dobrem człowieka, poznanie to nie moŜe nie pociągnąć woli i nie

wywołać w niej miłości, a miłość ta siłą refleksu musi oddziałać i na samą władzę poznawczą i pobudzić ją

do tym pilniejszego i głębszego przenikania tego, co tak bardzo wartym jest i poznania i miłości. Wobec

prawd wiary spekulacja winna się więc przeobrazić w kontemplację tzn. w miłosne rozwaŜanie i

przenikanie tych prawd. Biada teologowi, który tego nie pojmie i zatrzyma się przed progiem

kontemplacji, spekulując tylko na zimno o prawdach wiary.

Niedwuznacznie dał nam św. Tomasz poznać swe zapatrywanie na czczą spekulację, komentując słowa

Zbawiciela o tych co budowali dom na piasku i na skale. Kto słucha nauki tylko, aby wiedzieć, ten buduje

na samym tylko rozumie i buduje na piasku, rozum bowiem, vagando circa universale, nie jest w stanie dać

mocnej podstawy do czynu. Kto zaś słucha, aby w czyn wprowadzać i miłować, ten buduje na skale, tj. na

czymś mocnym i trwałym. Przedmiotem bowiem czynów naszych natchnionych miłością są konkretne

cele Ŝycia; mocno podporządkowane celowi ostatecznemu, nadają one temu Ŝyciu stały i niezmienny

kierunek, od którego Ŝadne nawałnice odwrócić juŜ człowieka nie powinny. Intelektualista przeto,

uprawiający myślenie dla myślenia, spekulujący dla samej radości spekulowania i przesłaniający sobie tą

Jacek Woroniecki - Moc i wartosc spekulatywnych cech tomizmu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: