Przedmiot nauki o finansach
Przedmiot zainteresowania nauki o finansach nie różni się zasadniczo od przedmiotu zainteresowania nauki o ekonomii (całokształt procesów gospodarowania) – różni się jednak głównie stopniem szczegółowości analizy zjawisk pieniężnych
Przedmiotem zainteresowania nauki o finansach są zjawiska i procesy oraz ich skutki związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków pieniężnych (publicznych lub prywatnych).
Przedmiotem zainteresowania nauki o finansach jest ruch pieniądza, jego tworzenie (kreacja) w systemie bankowym oraz krążenie (cyrkulacja) między różnymi jednostkami gospodarczymi i publicznymi.
Istota i pojęcie finansów
Istotą każdej nauki jest określenie jej przedmiotu zainteresowania, celów poznawczych, metod badawczych oraz roli spełnianej przez nią wobec życia społeczno-gospodarczego
Finanse – dział nauki, który zajmuje się badaniem określonego elementu rzeczywistości ekonomicznej bazującego na pieniądzu i formułowaniem na podstawie uzyskanych wyników określonych twierdzeń i praw
Nauka o finansach nie ogranicza się do analizy ruchu pieniądza: analiza w odniesieniu do zjawisk rzeczowych –skala produkcji, podział dochodu narodowego, oszczędności, inwestycji, bezrobocia, inflacji, wymiany handlowej itp.
Gospodarka finansowa
Pod pojęciem gospodarki finansowej przedsiębiorstwa rozumie się wszystkie czynności związane z przygotowaniem i realizacją operacji pieniężny w danym podmiocie gospodarczym. Gospodarkę finansową można zdefiniować jako mechanizm ciągłego, odpowiednio zorganizowanego procesu gromadzenia przychodów oraz dokonywaniu wydatków. Oznacza to, że w toku funkcjonowania gospodarki finansowej mamy do czynienia z występowanie zespołu różnego typu rozliczeń. W tym kontekście rozliczenia te należy rozumieć szeroko. Rozliczeniem tak pojętym będzie: pozyskiwanie kapitału własnego i obcego, wydatki przeznaczone na inwestycje o charakterze rzeczowym i finansowym, zakup surowców, wypłaty wynagrodzeń, świadczenia podatkowe itd.
Gospodarka finansowa polega na prowadzeniu ciągłej działalności w sferach operacji pieniężnych. Nie można jej rozpatrywać statycznie, jest ona działaniem, co oznacza konieczność dynamicznego rozpatrywania - w ciągłym ruchu przepływów pieniężnych. Prowadzenie gospodarki finansowej oznacza więc nie tylko samo uzyskiwanie i wydatkowanie środków pieniężnych, lecz również programowanie tych działań w krótkim i długim czasie oraz ich analizę i ocenę w celu kształtowania na tej podstawie przyszłych decyzji. Mamy tu zatem do czynienia z występowaniem określonych czynności:
• poprzedzających ruch pieniądza, mających na celu przygotowanie opernej i pieniężnych obsługujących pożądane przez przedsiębiorstwo procesy (ich prognozowanie, planowanie oraz podejmowanie decyzji z uwzględnieniem dwóch istotnych czynników: czasu i ryzyka);
• związanych z rzeczywistą realizacją operacji pieniężnych;
• polegających na zapisie operacji finansowych, mających miejsce w przeszłości, analizie przebiegu zaistniałych zjawisk finansowych i wreszcie na wnioskowaniu, które służy ukształtowaniu tych zjawisk w przyszłości, a więc ułatwianie podejmowanie decyzji w sferze rzeczowego i finansowego zarządzania przedsiębiorstwem.
Gospodarka finansowa obejmuje działalność organizatorską, zmierzającą do kształtowania stosunków ekonomicznych w sposób najbardziej odpowiadający potrzebom przedsiębiorstwa. Do tego rodzaju działalności należy w szczególności planowanie finansowe w sensie budowy programów operacji pieniężnych na przyszłe okresy przy zapewnieniu warunków umożliwiających optymalizację rezultatów tych operacji. Należy podkreślić, że zasady gospodarki finansowej poszczególnych przedsiębiorstw zależą od ich wielkości i form organizacyjno-prawnych w jakich działają. W każdym przypadku zasady te powinny uwzględniać wymóg racjonalnego zarządzania finansami. W tym zakresie gospodarka finansowa spełnia szereg ważnych funkcji:
• określa równowagę przedsiębiorstwa i jego zdolność płatniczą;
• aktywizuje rzeczowe procesy gospodarcze i wymusza ich efektywność
ekonomiczną;
• łączy w formie pieniężnej poszczególne sfery działalności przedsiębiorstwa (działalność operacyjną, finansową i inwestycyjną);
• określa miejsca powstawania kosztów i źródła kreowania zysków;
• umożliwia ocenę efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa w przekroju poszczególnych sfer i wyodrębnionych ekonomicznie komórek organizacyjnych;
• określa opłacalność planowanych kierunków ekspansji gospodarczej
przedsiębiorstwa;
• warunkuje określony układ stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem
rynkowym i instytucjonalnym.
Z wymienionych tu funkcji gospodarki finansowej wynika jednoznacznie, że określa ona pozycję przedsiębiorstwa na rynku, jego siłę konkurencyjni) i możliwości ekspansji gospodarczej.
Funkcje finansów
1. Funkcja redystrybucyjna – polega na ponownym podziale raz już podzielonego dochodu narodowego (aby zaspokoić potrzeby wszystkich członków społeczeństwa)
2. Funkcja alokacyjna – przemieszczanie czynników wytwórczych (zasoby pracy, kapitału, ziemi), przede wszystkim dokonuje się jej za pomocą inwestycji
3. Funkcja stabilizacyjna (prorozwojowa) – nabrała na znaczeniu gdy zaczęto stosować interwencjonizm państwowy – państwo tworzy warunki rozwojowe; kieruje finanse na infrastrukturę techniczną (autostrady, porty... itd.) oraz na rozwój edukacji, badań i nauki gdyż wiedza decyduje o jakości potencjału ludzkiego
4. Funkcja fiskalna – zaspokojenie popytu państwa na pieniądz
5. Funkcja kontrolna – informacja o publicznych finansach dla ludzi, monitowanie przepływu finansów (GUS, Bank Centralny, Ministerstwo Finansów itd.), określanie zasad funkcjonowania pieniądza, oraz nadzór i kontrola (czy wszystko jest zgodnie z prawem)
6. Funkcja motywacyjna – przyznawanie kredytów, promocja produkcji na rynkach międzynarodowych, subwencje do inwestycji
Ukształtowanie się i rozwój finansów jako nauki
Nauka finansów wiąże się nierozerwalnie z historią pieniądza. Początkowo funkcje pieniądza pełniły określone towary określane mianem płacideł (np. skóry zwierzęce, bydło), upływem czasu funkcje pieniądza zaczęły pełnić szlachetne kruszce. Zarówno ze względu na rzadkość występowania jak i cechy fizyczne: jednorodność, podzielność, trwałość. Zakłada się, że proces bicia monet rozpoczął się w starożytnym Egipcie w III tysiącleciu p.n.e. W państwach greckich w VII w p.n.e. nastąpił rozwój systemu monetarnego. Podstawową funkcją pieniądza była wymiana i akumulacja kapitału. Nastąpił rozwój handlu wewnętrznego i między miastami. W 800 r Karol Wilki przeprowadził reformę pieniężną, której istota było wprowadzenie systemu denarowego opartego na srebrze. W kolejnych wiekach następowało tzw. „psucie” monety proces ten rwał do XII i XIII w, czyli do tzw. reformy groszowej, polegającej na wprowadzeniu solidnej i grubej monety srebrnej. W miarę rozwoju stosunków towarowo pieniężnych rozszerzał się zakres operacji finansowych. Pojęciem finansów zaczęto określać ogól stosunków pieniężnych związanych z operacjami gospodarczymi. Kolejny ważny etap w rozwoju finansów nastąpił wraz z rozwojem bankowości. Ważna rolę odgrywali także złotnicy, którzy przyjmowali złoto na przechowanie.
Możliwość kreacji pieniądza przez banki komercyjne powodowała, iż przyczyniały się one do wzrostu gospodarczego świata, ale niejednokrotnie doprowadzały gospodarki poszczególnych krajów do sytuacji kryzysowych. Istotne znaczenie miało też powstanie bankowości centralnej. Ewolucja systemu pieniężnego w kierunku pieniądza symbolicznego pchnęła sferę pieniądza w kierunku pieniądza abstrakcyjnego.
Dalszy etap rozwoju finansów wiąże się z nasileniem wymiany międzynarodowej.
Przedmiot badań nauki finansów:
- zjawiska finansowe:
Zjawiska finansowe możemy podzielić na elementarne np. cena, kredyt, procent, podatek i zjawiska złożone, w których zachodzą związki przyczynowo-skutkowe, a pieniądz nabiera cech dynamicznych np. zaakceptowanie przez konsumenta ceny producenta i powstanie dzięki temu strumienia pieniężnego związanego z aktem kupna-sprzedaży; przepływy pieniężne między budżetem państwa a funduszami celowymi.
Inny podział to podział na zjawiska abstrakcyjne, w których pieniądz ma postać idealną np. miernika wartości i konkretne dotyczące realnych procesów gospodarczych.
Klasyfikacja zjawisk finansowych:
1. Ze względu na dynamikę i statykę zjawisk:
a) zjawiska finansowe, w których pieniądz znajduje się w bezruchu (związane z występowaniem zasobu pieniądza: oszczędności, zakumulowane zyski przedsiębiorstw, pieniężny dług publiczny)
b) zjawiska finansowe, w których pieniądz znajduje się w ruchu (strumienie pieniężne przepływające w czasie między różnymi podmiotami z równych tytułów)
2. Ze względu na przedmiot dzieli się je na zjawiska:
a) przychodowe
b) rozchodowe
c) dochodowe
d) wydatkowe
e) kosztowe
f) kredytowe
g) pożyczkowe
h) gotówkowe
i) bezgotówkowe
j) transferowe
k) oszczędnościowe
l) ubezpieczeniowe
- stosunki finansowe, czyli relacje o różnym charakterze i stopniu złożoności, powstające między podmiotami w procesach gospodarczych np. między pożyczkodawcami a pożyczkobiorcami, stosunki podatkowe, stosunki ubezpieczeniowe. Nauka finansów określa charakter czynników pieniężnych oraz siły ich oddziaływania na sytuację danego podmiotu.
Nauki finansów a nauki ekonomiczne i społeczne:
Finanse a nauki ekonomiczne:
Finanse należą do dziedziny nauk ekonomicznych. Najściślejszy związek łączy finanse i dwa podstawowe działy ekonomii: mikro- i makroekonomię, jest to zrozumiałe, gdyż nauki te stanowią najszersze teoretyczne ujęcie zjawisk gospodarczych. Szczególny związek zachodzi też między finansami a rachunkowością, istota tej zależności polega na wykorzystaniu metody podwójnego zapisu oraz metody bilansowej do badania zjawisk finansowych. Finanse pozostają też w relacji z zarządzaniem, zjawiska finansowe powstają w związku z konkretnymi podmiotami, w ramach stosunków zachodzących pomiędzy nimi. Organizacja działalności danego podmiotu i zarządzanie nią ma ją istotny wpływ na sferę finansową podmiotu.
Finanse a socjologia:
Socjologia interesuje się zjawiskami i stosunkami finansowymi w związku z badaniami nad sytuacja materialną różnych grup społeczeństwa, przyczynami ego a nie innego rozkładu dochodu w społeczeństwie, skutkami finansowej polityki państwa dla rożnych grup społecznych. Stosunki finansowe kształtują określone zachowania ludzi i grup społecznych.
Finanse a psychologia:
Podmiotem zjawisk finansowych jest zawsze człowiek, należy pamiętać, ze współczesny pieniądz jest oparty na zaufaniu nie na kruszcach. Ważnym przedmiotem zainteresowania psychologii jest rozpoznanie warunków, w których człowiek wykazuje zaufanie do pieniądza, systemy finansowego, banku, itd. W praktyce podmiotów działających w sferze pieniądza wiedza z zakresu psychologii jest potrzebna do zrozumienia oczekiwań partnerów stosunków finansowych.
Finanse a etyka:
Działalność człowieka w sferze finansowej zawsze miała kontekst etyczny. Np. problem „godziwego” zysku a nie nadmiernego (z historii pieniądza znane są przykłady praktyk monopolistycznych, lichwiarskiego procentu itp.). Podobnym problemem jest przerzucanie kosztów wytwarzania danego towaru na inne podmioty, dokładniej mówiąc podatników. Problemy etyczne pojawiają się również w kontekście polityki fiskalnej, a ściślej polityce opartej na deficytach budżetowych, pojawia się bowiem pytanie czy obecne pokolenia ma prawo żyć kosztem innych pokoleń, które ten dług będą spłacać.
Prakseologiczne i inne metody badań
Metody prakseologiczne:
1. Metoda porównywania nakładów z efektami
Metoda ta występuje w dwóch odmianach:
a) racjonalnie działający podmiot będzie dążył do maksymalizacji efektów przy danych nakładach
b) racjonalnie działający podmiot będzie dążył do minimalizacji nakładów przy danych efektach
Inaczej ta metoda badań określana jest jako zasada racjonalnego działania albo zasada ekonomiczności. Stosuje się ja w dziedzinach, w których można dokładnie mierzyć koszty i korzyści jednorodnym miernikiem (pieniądzem).
Zastosowanie metody porównywania nakładów z efektami pozwala określić efektywność ekonomiczna przedsięwzięcia. Porównanie nakładów z efektami może dać wynik dodatni (zysk) albo ujemny (strata).
2. Metoda porównania kosztów i korzyści:
Stosuje się ją w chwili rozpoczynania danego przedsięwzięcia, albo podczas prowadzonej działalności; jest przydatna wówczas, gdy nie można prowadzić pomiaru rezultatów działalności jednorodnym miernikiem (pieniądzem). Metodę porównania kosztów i korzyści można zastosować pod warunkiem kwantyfikowania stopnia osiągania celu, który nie musi być wyrażony w jednostkach pieniężnych.
3. Metoda bilansowa
Pozwala ustalić stan równowagi lub stopień nierównowagi badanego elementu rzeczywistości. W ujęciu podmiotowym zastosowanie metody bilansowej pozwala ustalić stan finansowy podmiotu gospodarczego, państwa, gospodarstwa domowego itp. Zastosowanie metody bilansowej wiąże się z kardynalną zasada rachunkowości – podwójnego zapisu.
Metody statyczne i dynamiczne:
1. Metoda strumieniowa
Przedmiotem obserwacji są strumienie pieniądza przepływające między przynajmniej dwoma, ale częściej wieloma podmiotami z różnych tytułów. Dzięki metodzie strumieniowej można obserwować dane zjawiska finansowe w ściśle zamkniętym przedziale czasowym, jest więc przydatna do ustalania zmian w zjawiskach finansowym między okresami. Jest niezbędna w badaniu stanu budżetu państwa i innych budżetów publicznych, które mają ściśle określony czas obowiązywania.
2. Metoda zasobowa
Cechą charakterystyczną tej metody, jest to, że badane zjawiska finansowe są „unieruchomione” w czasie. W odróżnieniu od metody strumieniowej pozwala określić i scharakteryzować stan badanego obiektu niezależnie od tego, czy dane zjawisko finansowe jest kształtowane przez jakiś inny czynnik czy nie np. deficyt budżetowy. Inaczej ta metoda jest nazywana metodą majątkową, co wynika stąd że majątek jest efektem kumulacji dochodów w przepości.
3. Metoda strumieniowo-zasobowa
Pozwala na ujęcie zjawisk zarówno w ujęciu dynamicznym jak i statycznym. Istotą tej metody jest powiązanie cech charakteryzujących stan badanego zjawiska finansowego z cechami zjawisk, które spowodowały zmiany (ujęcie ex post) lub które mają spowodować zmiany projektowane (ujęcie ex ante). Metoda strumieniowo-zasobowa pozwala powiązać osiągane w danym roku (okresie) przychody z wartością aktywów rzeczowych i finansowych przedsiębiorstwa, umożliwia ustalenie zależności między saldem budżetu państwa a zmianami w poziomie długu publicznego, itd.
Analiza modelowa, systemowa i eksperyment w nauce finansów
Analiza modelowa
Podział modeli:
- modele teoretyczne (konstruowane w celu rozwiązania danego problemu, mające wiele uproszczeń, żeby lepiej zrozumieć istotę badanej rzeczywistości)
- modele realne (analogiczne do badanego układu rzeczywistości) W poznawaniu zjawisk finansowych poprzez modele trzeba przyjąć pewne założenia
(aksjomaty) np. płynność pieniądza, każde udzielenie kredytu bankowego oznacza zwiększenie obiegu pieniężnego, podatek ma zawsze charakter przymusowy itd.
W badaniu zjawisk finansowych istotny jest podział na modele pozytywne (opisujące rzeczywistość) i normatywne (projektujące rzeczywistość)
Podejście systemowe:
System to zbiór wzajemnie ze sobą powiązanych elementów. W nauce finansów pojęcie systemu jest stosowane powszechnie. W najszerszych ujęciu mamy do czynienia z systemem finansowym gospodarki. System może być rozumiany jako całokształt zasad organizacyjnych, ogół norm i reguł obowiązujących w danej dziedzinie. Inne powszechnie stosowane terminy to system pieniężny, system rozliczeń pieniężnych, system bankowy, system kredytowy, itd. Badania nad zjawiskami finansowymi to także badania nad systemami, które funkcjonują w sferze finansów.
Metoda prób i błędów
Metoda eksperymentu ma znaczenie dla nauki finansów, w której próbuje się poprzez symulowanie różnych zjawisk finansowych przewidywać zmiany w określonym obszarze zjawisk finansowych np. poszukuje się zależności między ciężarem podatkowym a wydajnością podatkową państwa, między inflacją a bezrobociem. Ograniczone możliwości stosowania eksperymentu w nauce finansów powodują, że decyzje finansowe muszą być podejmowane przy użyciu metody prób i błędów. Dotyczy to głównie makroskali, czyli polityki finansowej państwa. Zmusza to podmioty odpowiedzialne za stan sfery finansowej do podejmowania decyzji o zastosowaniu różnych środków, a następnie obserwowania skutków i ewentualnych korekt decyzyjnych.
Stosowanie tak ułomnej metod napotyka trudności, w podejmowaniu decyzji pojawia się bowiem efekt opóźnień czasowych, który polega na tym, że jeżeli nawet stan gospodarki jest zdiagnozowany, to przygotowania środków polityki finansowej wymaga określonego czasu. Prowadzi to do nieadekwatności przygotowanych środków wobec zmienionego już stanu gospodarki.
Metoda prób i błędów ma zastosowanie także w skali mikroekonomicznej np. przy przewidywaniu zysków przedsiębiorstwa, kształtowaniu portfela inwestycyjnego.
1. Pieniądz oraz jego funkcje
Pieniądz (według definicji Peter Schaala) niezależnie od swojej formy zewnętrznej i systemu gospodarczego jest prawnie określonym i powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartości i którego wartość jest ściśle związana z realnym produktem społecznym brutto.
Funkcje pieniądza:
1. miernik wartości
2. środek tezauryzacji
3. środek płatności
4. dobro płynne
5. środek wymiany
6. pieniądz światowy
2. Ewolucje form oraz systemów pieniężnych
III tysiąclecie p.n.e. – Egipt kształtowanie się pieniądza kruszcowego
VII w p.n.e. – Powstanie systemu monetarnego Grecji
800 r. n.e. – Europa wprowadzenie waluty srebrnej
1252, 1284 – Florencja, powstanie bimetalizmu
1690 – kolonie angielskie, powstanie pieniądza papierowego ery nowożytnej
XVIII w. – Anglia, funkcjonowanie systemu pieniężnego opartego na jednym metalu –złocie
1816 – Anglia, wprowadzenie systemu waluty złotej
1833 – Anglia, uznanie biletów Banku Anglii za prawne środki płatnicze
1844 – Anglia, określenie wielkości emitowanych banknotów do wartości posiadanego złota
1921 – Anglia, formalny zakaz emisji banknotów przez banki komercyjne
1931 – Niemcy, zerwanie z wymienialnością banknotów na złoto
1934 – kraje kapitalistyczne, tworzenie systemu pieniężnego manipulowanego
1950 – USA, powstanie kart płatniczych
1955 – Paryż, powstanie Europejskiego Układu Walutowego
1958 – Bruksela, powstanie Europejskiego Banku Inwestycyjnego
1957 – Rzym, powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
1971 – zawieszenie wymienialności złota na dolar amerykański
1972 – powstanie Europejskiego Funduszu Współpracy Monetarnej
1978 – powstanie Europejskiego Funduszu Monetarnego
1979 – powstanie ECU
1994 – powstanie Europejskiego Instytutu Monetarnego
1999 – rozpoczęcie działalności Europejskiego Systemu banków Centralnych i wspólnej waluty euro
Ważne fakty z historii: Wiele kruszców, z których bito monetę, a zwłaszcza system bimetalizmu wywołały zjawisko psucia monety, co przyczyniało się do tego, że pieniądz gorszy wypierał lepszy. Psucie monety powodowało zmianę relacji między walutą złotą i srebrną, co z kolei utrudniało posługiwanie się pieniądzem. W historii pieniądza widoczna jest wyraźnie skłonność do zwiększania pieniądza w obiegu, w stopniu przewyższającym jego pokrycie, wyrazem tego oprócz psucia monety było pojawienie się pieniądza papierowego. W związku z procesami wzrostu gospodarczego świata, zasoby złota nie mogły zapewnić podaży niezbędnej ilości pieniądza. W związku z tym w historii pieniądza występował też stopniowy proces demonetaryzacji złota, co ostatecznie nastąpiło w 1971. Miejsce złota jako źródła współczesnego pieniądza zajął pieniądz państwowy papierowy (substancjonalny), oparty na zaufaniu.
...
junosza1755