TECHNOLOGIE ZWIĘKSZAJĄCE POZYSKIWANIE.pdf

BIULETYN NAUKOWY

Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002

TECHNOLOGIE ZWIĘKSZAJĄCE POZYSKIWANIE

OBNÓŻY PYŁKOWYCH I POPRAWIAJĄCE

DOCHODOWOŚĆ PASIEK

Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde

Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn

S ł o w a k l u c z o w e: miód, obnóża pyłkowe, poławiacze pyłku.

Streszczenie

W pracy zaprezentowano sposoby pozwalające na poprawienie dochodowości pasiek dzięki

prowadzeniu technologii zwiększających pozyskiwanie obnóży pyłkowych. Pasiekę podzielono

na grupy rodzin pszczelich: KP – kontrolna pozyskująca, IO – intensywnie osłabiana, PW – prze-

siedlana na węzę, TO – tworzenie odkładów, IM – izolowanie matek w klateczkach. Najwięcej

obnóży pyłkowych w sezonie uzyskano od grupy TO – 7,4 kg, natomiast najmniej od grup

IO – 2,4 kg oraz KP – 2,6 kg. Największą produkcją całkowitą wyrażoną w miodzie przeliczeniowym

charakteryzowały się grupy: PW – 43,4 kg, TO – 42,8 kg. Najwięcej odwirowanego miodu

w sezonie uzyskano od rodzin: K – 21,2 kg oraz PW – 20,4 kg, a najmniej od IM – 11,4 kg.

Pozyskiwanie obnóży pyłkowych obniża ilość odwirowanego miodu. Tę niekorzystną zależność

minimalizowano przez stosowanie płytek strącających o średnicy 5 mm. Pozyskiwanie obnóży

pyłkowych oraz prowadzenie intensywnej produkcji odkładów pozwoliło na wzrost dochodów do 15 kg

miodu przeliczeniowego – w porównaniu z rodzinami, od których nie odbierano pyłku.

EFFICIENT POLLEN TRAPPING TECHNOLOGIES INCREASE THE INCOME

OF APIARIES

Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde

Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn

K e y w o r d s: honey, pollen pellets, pollen traps.

Abstract

The paper presents pollen trapping technologies allowing to increase the profitability of apiaries.

Honeybee colonies in the experimental apiary were divided into the following groups: KP – a control

colony with pollen traps, IO – a colony whose strength was reduced intensively, PW – a colony

transferred on comb foundation, TO – a nucleus-forming colony, IM – a colony with queen caging.

114

Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde

The highest quantity of pollen was trapped from group TO (7.4 kg), and the lowest – from groups IO

(2.4 kg) and KP (2.6 kg). Groups PW and TO were characterized by the highest level of total

production, expressed in the amount of calculated honey – 43.4 kg and 42.8 kg respectively. The

largest amount of honey was harvested from groups K (21.2 kg) and PW (20.4 kg), and the smallest

– from group IM (11.4 kg).

Pollen trapping has a negative effect on honey yield, even when pollen screen with a 5.0 mm

diameter are used. Pollen trapping combined with nucleus formation allowed to increase the income

by 15 kg of calculated honey, compared with colonies without pollen traps.

Wprowadzenie

Od wielu już lat mówi się o kryzysie w polskim pszczelarstwie i na poparcie

tego faktu przytacza się wiele danych statystycznych mających uzasadnić takie

stanowisko. Być może należy skończyć z narzekaniem na trudną, choć, naszym

zdaniem, nie beznadziejną sytuację, i poszukać możliwości polepszenia uzys-

kiwanych dochodów przez nakreślenie i aktywne kreowanie celów produkcyj-

nych. W przeciwnym razie nie będzie przesłanek do zajęcia się tą wspaniałą

działalnością, jaką jest pszczelarstwo. Wspomniana aktywność nie musi pole-

gać na zwiększeniu ilości produkowanego miodu, bo nie każdy może sobie

pozwolić na wędrowanie z pszczołami, ale na wprowadzeniu dodatkowych

kierunków produkcji oraz na bezpośredniej sprzedaży produktów pasiecznych.

O możliwościach takiego postępowania przekonywano już w latach osiem-

dziesiątych (P IDEK 1988). Najlepszą drogą ku poprawie dochodowości pasiek

jest odbieranie pyłku kwiatowego pozyskiwanego w formie obnóży pyłkowych.

Za odbieraniem tego produktu przemawia kilka ważnych faktów. Obnóża

pyłkowe, oprócz miodu, są produktem pasiecznym odbieranym w dużych

ilościach (kilku kilogramów) w sezonie, podczas gdy wosku, mleczka pszczelego

czy propolisu można pozyskać nie więcej niż 1 kg. Ważnym aspektem jest

również to, że każdy pszczelarz, zakładając poławiacz, jest w stanie pozyskać

2 kg pyłku od rodziny pszczelej (W ILDE ,B RATKOWSKI 1995). Nie zauważono,

aby taka ilość obniżała produkcję miodu lub negatywnie wpływała na czer-

wienie matek, wręcz przeciwnie, stwierdzono, że odbieranie pyłku w takiej

ilości stymuluje czerwienie i rozwój rodzin. Pozyskiwanie pyłku czasami staje

się jedyną możliwością uzyskania jakiejkolwiek produkcji od rodzin słabych

(W ILDE i in. 1994). Zainteresowanie tym kierunkiem produkcji pasiecznej jest

jednak niewielkie. Szacuje się, że zajmuje się nim w Polsce ok. 2% ogółu

pszczelarzy (W ILDE ,B RATKOWSKI 1995). Na tym tle dobrze wypadają pszczela-

rze biorący udział w szkoleniach i kursach. Wśród nich 40% prowadzi w pasie-

kach tę dodatkową produkcję, ale wydajność, którą osiągają, nie jest duża

i wynosi ok. 1,3 kg (B RATKOWSKI i in. 1998). Niechęć do odbierania obnóży

pyłkowych wynika z obawy przed wysokimi kosztami wprowadzenia tej tech-

nologii. Głównie są to nakłady poniesione na zaopatrzenie się w poławiacze

Technologie zwiększające pozyskiwanie obnóży ...

115

pyłku, suszarkę, wialnię i pojemniki do jego przechowywania, które, jak

w żadnej innej produkcji, zwracają się już po pierwszym roku użytkowania

(W ILDE ,C ICHOŃ 1999).

Odbieraniem obnóży pyłkowych zainteresowano się w USA na początku

ubiegłego wieku. Powstały w tym czasie pierwsze poławiacze pyłku (T ABER

1984). W Polsce rozpoczęto intensywne prace nad odbieraniem pyłku na

przełomie lat 1970/1980 w Zakładzie Pszczelnictwa ART w Olsztynie (obecnie

Katedra Pszczelnictwa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego). Powstał wte-

dy pomysł odbierania obnóży pyłkowych w pełni sezonu i podawania ich

rodzinom pszczelim w okresie braku tego pokarmu w środowisku. W później-

szym czasie okazało się, że pyłek kwiatowy można również wykorzystać

w medycynie – ze względu na bardzo korzystne działanie regeneracyjne i duże

właściwości odżywcze. Z tego powodu powstało ogromne zapotrzebowanie na

ten produkt.

Cel pracy

O tym, czy warto zająć się danym kierunkiem produkcji, decyduje często

magiczny zwrot „nie opłaca się”. To wyrażenie stało się usprawiedliwieniem

pszczelarza od obowiązku dbania o rozwój własnego gospodarstwa pasiecznego

i zapewnienia warunków utrzymania własnej rodziny. Można jednak pokusić

się o postawienie tezy przeciwstawnej: ... „a jednak się opłaca”, dlatego w pracy

przedstawiono możliwości skutecznego poprawienia osiąganych dochodów

w pasiekach przez wprowadzenie technologii odbierania obnóży pyłkowych,

najbardziej odpowiednich dla warunków pożytkowych pasieki i intensywności

produkcji pasiecznej w niej realizowanej.

Materiał i metody

W pracy przeanalizowano opracowane dotychczas metody pozyskiwania

obnóży pyłkowych, rozpatrując je pod względem wielkości produkcji pyłku

i dochodowości pasiek oraz praktycznego ich zastosowania. Wykorzystano

w tym celu wyniki badań własnych oraz wcześniej wykonanych w jednostce,

próbując poddać je szerszej analizie, przekraczającej wymiar jednego eks-

perymentu (B OBRZECKI ,W ILDE 1989, 1991, W ILDE ,B RATKOWSKI 1995, W ILDE

i in. 1994).

116

Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde

Wyniki i dyskusja

Długotrwałe pozyskiwania pyłku a wielkość jego produkcji

Odbieranie obnóży pyłkowych od początku kwitnienia rzepaku ozimego do

końca lipca uznaje się za okres długotrwały w naszych warunkach klimatycz-

no-pożytkowych, choć wielu pszczelarzy zakłada poławiacze nawet na okres

trzech i więcej miesięcy. Z tak długim okresem odbierania pyłku jest najczęściej

związana obawa pszczelarzy dotycząca obniżenia produkcji miodu. Aby tego

uniknąć, można oprzeć się na zależności stwierdzonej przez P OLI ˇˇ UKA (1984).

Zauważył on, że zbiory pyłku i obfitość pożytku nektarowego są ściśle ze sobą

powiązane. Przy bardzo obfitym wziątku nektarowym pszczoły zaprzestawały

zbiorów pyłku, a przy jego zaniku znosiły jego duże ilości. Proponuje się więc

zakładanie poławiaczy w okresach słabych pożytków nektarowych, lecz w na-

szych warunkach pożytkowych nawet w pełni sezonu jest to zbyt ekstensywna

metoda. P IDEK (1988), odbierając obnóża w okresie od 1.06. do 15.07. przez

5 dni w tygodniu, uzyskał niecały kilogram pyłku. Powstaje zatem pytanie, czy

w warunkach polskich można odebrać więcej pyłku? Postanowiono sprawdzić,

jak produkcja obnóży wzrośnie, gdy okres pozyskiwania wydłużymy przez

wcześniejsze założenie poławiaczy, np. instalując je w drugiej połowie kwietnia.

Okazało się, że zabieg ten pozwolił na uzyskanie większych zbiorów pyłku

ogó³em

total

5.4

4.6

po rzepaku

after rape

blooming

3.6

3.1

grupa:

group:

z rzepaku

during rape

blooming

1.7

WPP

PPR

1.5

przed rzepakiem

before rape

blooming

0.1

Rys 1. Pyłek odebrany w kolejnych okresach sezonów w 1989 i 1991: WPP – wczesne pozyskiwanie

pyłku, tzn. 2 tygodnie przed kwitnieniem rzepaku ozimego, PPR – odbierania pyłku na początku

kwitnienia rzepaku ozimego

Fig. 1. Pollen trapped in 1989 and 1991: WPP – early pollen trapping – 2 weeks before winter rape

blooming, PPR – pollen trapping from the moment of rape blooming

Technologie zwiększające pozyskiwanie obnóży ...

117

w sezonie niż od rodzin, którym odbiera się pyłek dopiero na początku

kwitnienia rzepaku ozimego, choć zbiory wzrosły zaledwie o 0,8 kg (rys. 1).

Wydaje się, że niewielka ilość pozyskanych obnóży przed rozpoczęciem kwit-

nienia rzepaku ozimego (zaledwie 0,1 kg) nie ma praktycznego znaczenia, ale

biorąc pod uwagę fakt, iż tak wczesne instalowanie poławiaczy pyłku utrudnia

rodzinom gromadzenie zapasów pierzgi, a tym samym stymuluje je do inten-

sywnego gromadzenia pyłku w późniejszym okresie sezonu, warto czasem

wcześniej rozpocząć pozyskiwanie obnóży. Dotyczy to szczególnie rejonów,

gdzie występują obfite pożytki pyłkowe wczesną wiosną: z wierzby, klonów czy

mniszka lekarskiego. W rejonach ubogich w te wczesnowiosenne pożytki

wystarczy prowadzić pozyskiwanie od chwili zakwitnięcia rzepaku ozimego.

Potwierdzają to badania własne (W ILDE i in. 1994), podczas których największe

ilości obnóży odebrano rodzinom, którym założono poławiacze tuż po przewie-

zieniu ich na kwitnącą plantację rzepaku ozimego.

Technologie zwiększające ilość odebranych obnóży

pyłkowych

W ciągu dwudziestu lat doświadczeń prowadzonych w naszej jednostce

opracowano interesujące technologie odbierania obnóży pyłkowych. Stwier-

dzono, że stosowane zabiegi decydują w istotny sposób o ilości odebranych

obnóży pyłkowych, jak również warunkują rozwój rodzin pszczelich i wielkość

produkcji miodu. Warto zwrócić uwagę na najważniejsze rozwiązanie technicz-

ne w poławiaczach, jakim jest dobór płytek strącających. Jest to podstawowa

część robocza poławiacza, która może mieć otwory o różnej średnicy – od 4,8 do

5,3 mm. B IEŃSKOWSKA iP OHORECKA (1996) oraz B OBRZECKI iW ILDE (1991)

stwierdzili (w porównaniu z płytkami mającymi otwory o średnicy oczek

5,0 mm), że skuteczność pozyskiwania pyłku wzrasta aż o 50% przy za-

stosowaniu płytek o średnicy oczek 4,8 mm.

W doświadczeniu, którego wyniki zamieszczono w tabeli 1, porównano

następujące sposoby postępowania z rodzinami pszczelimi: tradycyjna gos-

podarka pasieczna z pozyskiwaniem pyłku (grupa kontrolna pozyskująca

– grupa KP), intensywne osłabianie rodzin pszczelich (grupa IO), przesiedlanie

na węzę z chwilą wejścia pszczół w nastrój rojowy (grupa PW), tworzenie

odkładów (grupa TO) i izolowanie matek w klateczkach z chwilą wejścia rodzin

w nastrój rojowy (grupa IM). Od wszystkich rodzin w wymienionych grupach

odbierano obnóża pyłkowe, a ich produkcyjność porównano z grupą kontrolną

(grupa K), w której nie pozyskiwano pyłku (rys. 2).

W całym sezonie najwięcej obnóży pyłkowych pozyskano od rodzin, z któ-

rych wykonywano odkłady (grupa TO – 7,4 kg). W grupie tej od trzech rodzin,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: