H. Markiewicz: Obrazowość a ikoniczność literatury
- ut pictura poesis – Horacy – poemat to jak obraz;
- s. 8 – poezja – podobnie jak inne sztuki – wywołuje środkami języka naturalnego przedstawienia oglądowe;
- Symoides – malarstwo jest milczącą poezją, a poezja mówiącym malarstwem;
- Dion z Prusy – utwór poetycki rozwija się w czasie, gdy obraz trwa;
- Średniowiecze – większa trudność w odbiorze tekstu niż w postrzeganiu obrazu, ale i większa jest wartość tego, co napisane (święty Augustyn);
- Odrodzenie – zbliżenie malarstwa do poezji (Scaliger, Sarbiewski);
- Leonardo da Vinci – poezja nie potrafi naśladować niektórych rzeczy widzialnych, bo nie ma dla niej słów, nie potrafi odtworzyć harmonijnego piękna (jeśli malarstwo to niema poezja, to poezja jest ślepym malarstwem);
- XVIII wiek – różnice między poezją a malarstwem – poezja posługuje się znakami sztucznymi, a obraz – naturalnymi, współistniejącymi. Diderot chciał poezji „emblematycznej”, posługującej się hieroglifami – wyrażeniami, które znaczą i malują. Przeważa pogląd, że poezja nie ma ograniczeń tematycznych (malarstwo – ma, bo ukazuje tylko postrzegane wzrokowo przedmioty); poezja może informować o związkach logicznych i przyczynowych – malarstwo nie. Dubos – poezja wywołuje większe zainteresowanie losami bohaterów;
- Lessing – zaciera różnice między obrazem poetyckim a malarskim. W poezji nie można zjednoczyć części obrazu. Poezja charakteryzuje się oglądowym przedstawianiem czynności, ale powinna postępować selektywnie – ograniczać się do podawania cech istotnych. Lessing uważał, że poezja może upodabniać swe znaki do naturalnych, posługując się np. składnią, rytmem, tropami, ale to tylko zbliża znaki sztuczne do naturalnych à gatunki posługujące się tymi środkami to niższe gatunki poezji. Najwyższym gatunkiem jest dramat, zmieniający znaki arbitralne w naturalne,
- Johann Gottfried Herder – malarstwo wytwarza iluzję dla wzroku barwami i formami, poezja – iluzje dla wyobraźni znaczeniem słów;
- Edmund Burke – słowa nie wzbudzają wyobrażeń, poezja wzrusza przez współodczuwanie, więc nie jest naprawdę sztuką naśladowczą;
- Romantyzm – małe zainteresowanie; poezja to najwyższa pośród sztuk. Hegel – poezja łączy malarstwo i muzykę;
- II połowa XIX wieku – literatura łączy uogólnienie z bogatą wyobrażalnością świata przedstawionego;
- Witkiewicz – porusza kwestię obrazowości literatury – poeta podaje nazwy barw, co wywołuje widzenie barw;
- Koniec XIX wieku – symboliści zbliżają poezję do muzyki;
- Theodor A. Meyer i Humert Roetteken – język jest abstrakcyjny więc nie może wywołać wyobrażeń, albo wywołuje mgliste i nieokreślone. Choć utwory poetyckie wywołują u odbiorcy wrażenie plastyczności;
- Ingarden – wyodrębnił wyglądy uschematyzowane (niezbędne, by było widać obiektywne własności rzeczy, też procesy psychiczne i cechy charakteru);
- Mukarovsky – zrozumieć metaforę to przyjąć jej ładunek obrazów.
Spór nie został rozstrzygnięty.
- oglądowość – nie tylko jako rozumienie płaszczyzny znaczeniowej, ale i jako wywołująca przedstawienia postrzeżeniowe – akustyczne / optyczne (jako twory asemantyczne – np. język zaumny i jako metafory brzmieniowe – symbolizm dźwiękowy;
- czasem kształt graficzny jest ważny, np. w kaligraficznej poezji chińskiej;
- technopaignia / carmina figurata – wygląd utworu przypomina wygląd przedmiotu opisywanego – teraz to wizualna poezja konkretna;
- Peirce wyróżnia obrazy i diagramy. Obrazy – jeśli stwierdzamy podobieństwo między prostymi jakościami signifiants a przedmiotem oznaczonym. Diagramy – jeśli zachodzi tylko odpowiednie podobieństwo relacji;
- kopia / replika – by odróżnić podobieństwo od jakościowej identyczności;
- metaznaki (znaki innych znaków) – mają często charakter ikoniczny – od kopii (przytoczenie własnej wcześniejszej wypowiedzi) przez obrazy (kiedy np. spiker czyta przemówienie polityka) po diagramy (wydrukowany tekst przemówienia na przykład);
- istnieją znaki oceniające i interpretujące przedmiot, znaki zautonomizowane;
- znaki można oceniać ze względu na ich sprawność znaczeniową, albo cechy immanentne;
- obok znaków referencyjnych istnieją znaki, które jawnie kreują przedmioty, albo je błędnie pozorują (te pierwsze to znaki fingujące);
- obok obrazów, diagramów i symboli trzeba wyróżnić analogony (nie są tylko konwencjonalne i nie są tylko symbolami). Analogon – w signifiants występują cechy / relacje podobne do tych, które znamionują przedmiot oznaczany, ale nie są one sensoryczne (te cechy), a ujmowane pojęciowo / nazwane w sposób przenośny;
- Mayenowa – ikoniczność to typ wyrażeń cudzysłowowych, które są hieroglificznym odbiciem samych siebie;
- Lalewicz – ikoniczność jest na obszarze mimetyzmu formalnego (s. 40 tam, gdzie pewne fragmenty utworu literackiego lub utwór jako całość posiadają podobieństwo rodzajowe do jakiegoś typu wypowiedzi istniejącego w pozaliterackiej praktyce komunikacji językowej);
- te wszystkie określenia mają zastosowanie do literatury fikcjonalnej, nie do literatury faktu.
zmordulec