ZAGA Wydzia� Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego seria: podr�czniki i materia�y dydaktyczne iDEK Z PRAWA RZYMSKIEGO Agnieszka Kacprzak Jerzy Krzyn�wek Franciszek Longchamps de Berier Jakub Urbanik < 565 Zagadek prawa rzymskiego Agnieszka Kacprzak Jerzy Krzyn�wek Franciszek Longchamps de Berier Jakub Urbanik �,/,v LIBER;rn' Warszawa 2002 Rada Programowa: * r ;'i � ! prof. dr hab. Gra�yna Ba�truszajtys (przewodnicz�ca), prof. dr hab. Jan B�eszy�ski, prof. dr hab. Zdzis�aw Galicki, prof. dr hab. Jacek Lang, prof. dr hab. Genowefa Rej ma�, prof. dr hab. Piotr Winczorek, prof. dr hab. Witold Wo�odkiewicz, Zygmunt Wiernikowski (sekretarz) (c) Copyright by LIBER sp. z o.o., Warszawa 2002 ISBN: 83-7206-085-1 Wydanie II Druk i oprawa: DRUKARNIA JANUSZ BIESZCZAD Warszawa ul. Moszczenicka 2 06' 98' es- 08' Sr U' 99- 19" gg. ZS' LV K' K' ir 93' 02' er tr Spis tre�ci Wst�p.......... CZʌ� PIERWSZA KAZUSY '.. Exemplis discimus -jak rozwi�za� kazus................. ............. I. Status, ma��e�stwo i opieka ................................................... II. Actiones adiectitiae gualitatis i odpowiedzialno�� noksalna. V. W�asno�� i prawa na rzeczy cudzej........................................ /. Posiadanie i jego ochrona ...................................................... /I. Prawo spadkowe .................................................................... A. Dziedziczenie testamentowe............................................. B. Dziedziczenie beztestamentowe ....................................... C. Querela inofficiosi testamenti - zachowek....................... /II. Zobowi�zania z kontrakt�w ................................................... /III. Zobowi�zania z delikt�w ....................................................... X. Ochrona praw prywatnych ..................................................... i. Warunki i terminy .................................................................. Q. Stopnie pokrewie�stwa .......................................................... CZʌ� DRUGA TEST ZAMKNI�TY I POLECENIA �r�d�a prawa i podstawowe poj�cia prawne........................... I. Prawo osobowe i rodzinne...................................................... II. Prawo rzeczowe ...................................................................... V. Prawo spadkowe ..................................................................... /. Prawo zobowi�za�.................................................................. fl. Ochrona praw prywatnych...................................................... .1 .A SPIS TRE�CI CZʌ� TRZECIA TEST ZAMKNI�TY WIELOKROTNEGO WYBORU I. �r�d�a prawa i podstawowe poj�cia prawne .......................................... II. Prawo osobowe i rodzinne ..................................................................... III. Prawo rzeczowe ..................................................................................... IV. Prawo spadkowe .................................................................................... V. Prawo zobowi�za�................................................................................. VI. Ochrona praw prywarnych ..................................................................... CZʌ� CZWARTA PYTANIA OTWARTE I. �r�d�a prawa.................................................................................... ...... II. Zagadnienia og�lne, prawo osobowe i rodzinne .................................... III. Prawo rzeczowe ..................................................................................... IV. Prawo spadkowe .................................................................................... V. Prawo zobowi�za�................................................................................. VI. Ochrona praw prywarnych..................................................................... 'rzedk�adany zbi�r przygotowano, aby uczyni� zado�� licznym pro�bom o opracowanie ralaj�ce spojrze� na prawo rzymskie z innej perspektywy, ni� czyni to abstrakcyjny piatyczny wyk�ad wielu wsp�czesnych podr�cznik�w. 565 zagadek z prawa rzymskie-anowi okazj� do sprawdzenia zdobytej wiedzy, jej powt�rzenia i ugruntowania. Mamy iej�, �e pos�u�y tak�e zach�ceniu do bli�szego przyjrzenia si� wielkiemu bogactwu roz-a� normatywnych i ujawniaj�cej si� w nich niespotykanej subtelno�ci my�li rzymskich mik�w. Ich dzie�o da�o przecie� podstaw� wsp�czesnej, zachodniej cywilizacji prawnej. Swoje rozwa�ania prowadzili zwykle w oparciu o konkretne stany faktyczne: rzeczywiste : hipotetyczne. Zbi�r rozpoczyna si� tedy od obszernego wyboru kazus�w z wszystkich ciwie dziedzin prawa prywatnego. Niekt�re kazusy opracowano szerzej, aby mo�liwie zerpujaco om�wi� zwi�zane z nimi zagadnienia. Inne opatrzono modelowymi rozwi�zali zbli�onymi do odpowiedzi, jakich oczekuje si� podczas egzaminu. Jednak zdecydowa-vi�kszo�� kazus�w pozostawiono do samodzielnego rozwi�zania z rzadka opatruj�c niami, kt�re maj� u�atwi� analiz� stanu faktycznego. Zamieszczono nast�pnie szereg � testowych, pocz�wszy od zada� u�atwiaj�cych nabycie umiej�tno�ci obliczania stopni �ewie�stwa oraz rozr�niania typ�w warunk�w lub termin�w. N cz�ci drugiej znalaz�y si� pytania prostego testu zamkni�tego - nale�y wskaza� tam 3 jedn� prawdziw� odpowied�. Uzupe�niono je otwartymi poleceniami wymagaj�cymi je�nie�. Trzecia cz�� zawiera test zamkni�ty wielokrotnego wyboru, w kt�rym ka�da z ;h odpowiedzi mo�e by� prawdziwa albo fa�szywa. W czwartej cz�ci zamieszczono 'k�adowe pytania otwarte, podobne do tych, jakie wyst�puj� na egzaminie. Dla u�atwienia vi�zywania wszystkich zada�, w nawiasach obok tytu��w rozdzia��w zamieszczono od-ienia, czyli numery brzegowe (Nb.), w�a�ciwych partii materia�u w najnowszym podr�cz-i W. Wo�odkiewicz, M. Zab�ocka, Prawo rzymskie - Instytucje, 3 wyd., Warszawa 2001. Szczeg�lne podzi�kowania nale�� si� pa�stwu profesorom Marii Zab�ockiej, Witol-� Wo�odkiewiczowi i Janowi Zab�ockiemu oraz pa�stwu dr Zuzannie S�u�ewskiej imanowi Sob�tce. Bez ich pomocy, �yczliwych rad, licznych sugestii i krytycznych ig, 565 zagadek z prawa rzymskiego nie mog�oby si� ukaza�. Oddaj�c do r�k Czytelnik�w przedstawiany zbi�r ufamy, �e spe�ni pok�adane w nim zieje. Liczymy ponadto, �e stanie si� okazj� do �wietnej zabawy z prawem rzymskim. Autorzy niniejszego opracowania s� pracownikami Katedry Prawa Rzymskiego i Antycznego na Iziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Franciszek Longchamps de Berier tub Urbanik s� stypendystami Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. CZʌ� PIERWSZA KAZUSY �edni zwi�zek z praktyk� prawn�. Obecnie w wiciu ane jako historyczne wprowadzenie do zagadnie� prawa cywilnego. O specyfice auki prawa tworzonej przez Rzymian stanowi metoda, jak� pos�ugiwali si� dla opra-owania instytucji i poj�� prawnych. Z rzadkimi wyj�tkami by�a to metoda kazu-styczna, nie �atwo bowiem znale�� w Corpus luris Civilis rozwa�ania teoretyczne. Izymski jurysta analizowa� prawo poprzez konkretny przed�o�ony mu do rozstrzy-;ni�cia problem. Czasem by� to przypadek zaczerpni�ty z praktyki prawnej, kiedy ndziej wymy�lony w trakcie szkolnej dyskusji. �r�d�a prawa rzymskiego obfituj� w vielk� liczb� kazus�w dyskutowanych i rozstrzyganych przez juryst�w. Rozstrzygni�cia te dotycz� czasem bardzo z�o�onych stan�w faktycznych i poci�gaj� za sob� decyzje prawne o charakterze prawotw�rczym. Przez wieki historii prawa w Europie, pocz�wszy od XI wieku, kolejne pokolenia komentowa�y, dyskutowa�y i analizowa�y decyzje rzymskich iurisprudentes, kt�rych dorobek sta� si� w ten spos�b podstaw� rozwoju nauki i nauczania prawa w Europie. Jak powstaje kazus? Wiele zdarze� w �yciu spo�ecznym rodzi skutki prawne, czyli konsekwencje okre�lone obowi�zuj�cym prawem. Je�li okre�lenie prawnych skutk�w zdarzenia staje si� przedmiotem kontrowersji, mamy do czynienia z kazusem - problemem, kt�ry nale�y rozstrzygn�� wed�ug regu� okre�lonych przez prawo. Pierwszy krok w kierunku podj�cia decyzji ko�cz�cej sp�r stanowi ustalenie stanu faktycznego. Sk�adaj� si� na� wszelkie fakty, z kt�rych cz�� ju� zosta�a ustalona, inne za� nale�y jeszcze zbada�: przebieg zdarzenia, status prawny uczestnik�w, czasem cele i motywy ich dzia�ania, skutki fizyczne czy spo�eczne dzia�ania lub zdarzenia. Tote� rozwi�zywanie ka�dego kazusu powinno si� rozpocz�� od ustalenia zespo�u fakt�w, kt�re s� istotne z punktu widzenia prawnej oceny zaistnia�ej sytuacji. Gdy wi�c na przyk�ad Titius zrobi� z desek ruchomy spichlerz na zbo�e, kt�ry ustawi� na gruncie Seiusa, powsta�a w�tpliwo��, kto jest w�a�cicielem spichlerza (por. D.41,1,60). Kiedy zostan� ustalone wszystkie istotne dla podj�cia decyzji okoliczno�ci, mo�na przyst�pi� do oceny ich prawnych konsekwencji. Warto wi�c zapozna� si� z radami dotycz�cymi sposobu rozwi�zywania prawnych przypadk�w. W pierwszym rz�dzie trzeba zauwa�y�, �e udzielenie odpowiedzi na postawione w kazusie pytanie nie jest najistotniejsze. Znacznie wa�niejsze wydaje si� przeprowadzenie prawniczego rozumowania, kt�re prowadzi do okre�lonego rozstrzygni�cia. Rozwa�aj�c bowiem dane zagadnienie trzeba umie� wyja�ni� ka�dy krok wnioskowania. W kwestiach spornych wypada zaznaczy� istnienie odmiennych 12 5 65 ZA GADEK Z PR� W A RZYMSKIEGO stanowisk. Nale�y pami�ta�, �e rozwi�zuj�cego wi��e tre�� pytania postawioneg w zadaniu. St�d postulat, aby kolejne kroki rozumowania zmierza�y do udzieleni odpowiedzi �ci�le na postawione pytanie. Nie chodzi wi�c o to, aby rozwi�zuj�c podzieli� si� wszelk� wiedz�, jaka kojarzy mu si� z tre�ci� kazusu. Nale�y wykorzj sta� tylko te wiadomo�ci, kt�re s� niezb�dne do prowadzenia wnioskowania. Niedc puszczalne jest r�wnie� zak�adanie istnienia nie wymienionych w tre�ci zadania okc liczno�ci, wprowadzanie wariant�w stanu faktycznego lub innych nie podanych elf ment�w. Tylko w wyj�tkowych sytuacjach, kazus mo�e by� tak sformu�owany, 2 jego rozwi�zanie b�dzie wymaga� rozpatrzenia alternatywnego przeb...
Waldukx