Lladia
ESTETYKA VISUAL KEI
Współczesny świat jest zdominowany przez wszechobecne obrazy. Jednak nawet w skali globalnej japońska kultura wizualna zaznacza się wyjątkowo wyraźnie, nieustannie zwiększając swoją strefę wpływów. Anime, mangi, japońskie gry komputerowe znane są na całym świecie, zdobywając entuzjastyczne grupy fanów. Wydaje się, że w Japonii obraz zawsze odgrywał szczególną rolę, co widoczne jest choćby w malarstwie, drzeworytach ukiyo-e, teatrze no, kabuki czy bunraku. Współczesna popkultura jakkolwiek diametralnie różni się od poprzedniczki stanowi równocześnie jej kontynuację, zachowując silne znaczenie obrazu.
W samej nazwie visual kei, zjawiska, o którym będzie mówić niniejsza praca, widać związek z visual culture. Sam trend na pierwszy rzut oka szokuje swoją odmiennością, równocześnie jednak w idealny sposób wpasowuje się we współczesną popkulturę Japonii. Inspiracji stylu można doszukiwać się oczywiście w zachodnich nurtach muzycznych czy modzie, nie wolno jednak lekceważyć elementów czysto japońskich, które mieszając się z nimi utworzyły opisywane zjawisko. Autorka ma tu na myśli kulturę kawaii, estetykę mang i anime czy nawet teatr kabuki. Z pełnym przekonaniem można stwierdzić, że umiejętność czerpania z zachodniej kultury przy równoczesnej adaptacji jej do własnych warunków i upodobań jest sytuacją powszechną w sposobie, w jaki Japończycy tworzą nowe części składowe swojej kultury. Należałoby teraz opisać różnorakie elementy, które złożyły się na powstanie visual kei, jednak najpierw dla jasności wypadałoby zdefiniować samo pojęcie.
Nazwa visual kei po japońsku zapisywana jest jako ヴィジュアル系, gdzie kanji na kei oznacza system, choć najczęściej zostaje tłumaczone jako styl. Słowo to używane bywa na określanie najróżniejszych stylów muzycznych (Shibuya kei jako charakterystyczna podkategoria japońskiego popu wywodząca się z Shibuyi), trendów w modzie (Mori kei -nowy styl, w którym dziewczęta upodabniają się do starodawnych lalek dodając elementy leśne), specyficznych zachowań (Akiba kei na określenie ludzi zainteresowanych elementami popkultury związanymi z dzielnicą Akihabara) czy nawet odpowiednich właściwości (Iyashi kei jako nazwa wszystkich rzeczy niosących ulgę lub wypoczynek, takich jak maszyny, filmy czy miejsca). Jak widać jest to nazwa na najróżniejsze tendencje związane z popkulturą. Visual kei, który można po prostu przetłumaczyć jako styl wizualny, został zakwalifikowany jako jedna z nich.[1]
Skąd zaś wzięło się w nazwie słowo visual? Zazwyczaj utożsamia się je z hasłem zespołu X Japan (wtedy jeszcze znanego jak X), które brzmiało: Psychedelic Violence Crime of Visual Shock. Wydaje się jednak, że X Japan poddało się jedynie istniejącej już tendencji. W 1979 właściciele butiku w Tokio z modą wzorowaną na glam rocku postanowili założyć zespół, który nazwali Visual Scandal. Inny znów zespół Murbas, z 1980, jako swoje hasło uznał Visual Violence. X jedynie kontynuował ich tradycję.
Nazwa w pełni oddaje istotę visual kei, które zdominowane jest kultem obrazu i to właśnie poprzez niego trzeba budować definicję pojęcia. W takim razie należy nazwać visual kei pewnym specyficznym stylem w muzyce, który przywiązuje szczególną wagę do efektów wizualnych, zarówno poprzez wygląd samych muzyków, ich stroje, teledyski, okładki płyt oraz koncerty. The fashion is very important — equally as important as the music[2]- mówi wokalista Versailles, Kamijo. Wygląd muzyków przestaje być tylko dodatkiem, a staje się niezbędnym elementem, który w wyłączny sposób pozwala zaklasyfikować zespół do visual kei. Jak to ujmuje Takehito z Ayabie: Well, the interesting part of being visual kei is, visual kei is a whole media. Of course music is important, but besides the music itself, visual kei has more ways to present itself--visually, the costume, the atmosphere[3]. Opowiadana historia prezentowana jest w formie multimedialnej i odbieranie jej tylko na jednym poziomie znacznie zubaża cały przekaz.
Jak wyraźnie widać cechą wyodrębniającą visual kei na japońskiej scenie muzycznej są efekty wizualne, nie zaś sama muzyka, dlatego też błędem jest nazywanie visual kei, jak można znaleźć w wielu artykułach i publikacjach, gatunkiem muzycznym. If you wear heavy makeup and costume or cross-dress elaborately, and you play in a jazz band, that's visual kei, too[4]- mówi Josephine Yun, autorka książki Jrock, Ink.
Fakt, że visual kei obecnie nie stanowi odrębnego gatunku wydaje się być powszechnie uświadomiony, jednak wielu twierdzi, że na początku sytuacja wyglądała inaczej. Owszem, w muzyce lat 80 i wczesnych 90, w którym to okresie można usytuować początki zjawiska, łatwo dostrzec wiele cech wspólnych w muzyce różnych zespołów, jednak wynika to raczej z podobnych inspiracji oraz z ograniczonej liczby wytwórni. Podobieństw jest z resztą zbyt mało, aby były one wystarczające do zaklasyfikowania visual kei, jako gatunku muzycznego, a do tego występowanie ich nie jest regułą. Najczęściej zespoły różnych nurtów, chcąc zwrócić na siebie uwagę i lepiej sprzedać swoje płyty, zaczęły stosować efekty wizualne, niezależnie od gatunku muzycznego, który uprawiały. W efekcie muzyka visual kei (a raczej visual o czym będzie mowa nieco później) różniła się w zależności od zespołu, a nawet w zależności od danej płyty, czy piosenki. Tą tendencję można dostrzec choćby w twórczości zespołu takiego jak Kuroyume, który uważany obecnie za prawdziwy visual, nigdy nie dążył do stworzenia odrębnego, nowego gatunku. Obecnie visual kei rozdrobnił się na mniejsze pod-style. Różnice między poszczególnymi zespołami są znacznie większe i trudno byłoby nawet próbować doszukiwać się w nich cech wspólnych, poza dużym znaczeniem obrazu.
Dodatkowo wyjątkowo interesująca wydaje się być swoboda gatunkowa, która widoczna już w piosenkach Kuroyume, dziś przerasta najśmielsze oczekiwania odbiorcy przyzwyczajonego do twardych zasad amerykańskiej muzyki. It isn’t uncommon to hear screams and growls on one track ascend into beautiful, almost operatic lyrics on the next. Driving guitars accompanied by electronic piano tracks are another mainstay of the visual style, and it isn’t uncommon for driving drum rhythms to accompany acoustic guitar riffs. Not being bound to any specific genre allows bands to experiment and find a sound all their own[5]. Jednym z najbardziej eksperymentujących zespołów sceny visual kei jest Nega. W ich twórczości obok piosenek z wpływami hardcore punka można odnaleźć emocjonalne ballady oraz klimatyczne utwory instrumentalne.
Na pierwszy rzut oka może dziwić, jak taka swoboda możliwa jest akurat w Japonii, kraju tak silnie uwikłanym w różnorakie normy i uniformizację[6]. Po bliższym przyjrzeniu się widać jednak wyraźnie, że sfera kultury popularnej, mająca stanowić wytchnienie czy wręcz ucieczkę od codziennego życia, wolna jest od różnorakich norm i zakazów obecnych na innych płaszczyznach życia społecznego. Można tę tendencję dostrzec także w mangach, anime czy modzie ulicznej.
Oprócz tego, że panuje tak duża wolność w obrębie twórczości danego zespołu, wokalista może tworzyć również własne projekty poboczne, w których to muzyka może znacznie różnić się od tego co prezentuje główny zespół. Dla przykładu Hyde, wokalista L'Arc-en-Ciel, założył zespół Vamps, którego muzyka jest znacznie cięższa. Oba zespoły istnieją równocześnie, oprócz tego Hyde ma także solową karierę. Możliwość sprawdzania się w różnych gatunkach muzycznych jest normą. Hip Hop in Pop in heavy Rock How about it?No doubt Made in NIPPON[7] – śpiewa w piosence Kabuki Danshi ekscentryczny piosenkarz Miyavi.
Konieczne jest także zatrzymanie się na chwilę nad historią samego zjawiska. Można w niej wyróżnić dwa, znacznie różniące się od siebie etapy. Pierwszy z nich zaczyna się wraz ze wspomnianymi już Visual Scandal, Murbas, X, a także Saber Tiger, Sh0ck!, Seikima II, Shella. Muzycy uprawiali różnorakie podgatunki rocka, takie jak post-punk, hard rock, czy nawet heavy metal. Silną inspiracją dla japońskich muzyków tego okresu był glam rock, który przez Johnego Lennona nazwany Rock n' Roll with lipstick, równie wielką rolę przypisywał znaczeniu wizerunku. Niekiedy inspiracje nie poprzestawały na czerpaniu z samej idei wyszukanego stroju, a stawały się po prostu zwyczajnym kopiowaniem wyglądu kostiumów. Jednak to był dopiero początek. Bardzo szybko Japończycy przeszli z biernego odtwarzania pomysłów muzyków glam rocka do tworzenia własnych, które przerosły najśmielsze wyobrażenia. Fantazja nie znała granic, podporządkowując się jedynie zasadzie beautiful elegance z hasła Visual Scandal i visual shock stworzonej przez X. Istotne jest, że w tym okresie nie była jeszcze stosowana nazwa visual kei. Nowy styl nazywano po prostu visual, visual scandal czy visual rock. Nie nadszedł jeszcze czas wtłaczania visual kei w ramy japońskiej popkultury.
Jak widać powszechnie powielany mit wskazujący na X Japan, jako na samodzielnych założycieli visualu, nie jest prawdziwy. Niepodważalny jest jednak fakt, że to właśnie X-owi zawdzięcza on rozpowszechnienie. Visual Scandal występował na ulicach oraz w salach koncertowych, zaś Yoshiki, lider X-a po raz pierwszy pojawił się w telewizji, zapoznając ogół społeczeństwa z nowym stylem, a zarazem zapoczątkowując jego komercjalizację. Sława X Japan wzrastała w niepojętym tempie aż do roku 1994, gdy wszystko uległo zmianie. Powszechnie znany visual przestał kogokolwiek szokować, a sami członkowie X Japan, z wyjątkiem gitarzysty hide (zawsze zapisywane małą literą), być może zmęczeni swoim wizerunkiem, ścięli włosy. Stopniowo ich visualowy image ubożał. Wiele zespołów poszło ich śladem.
Być może w ten sposób wszystko by się skończyło, a o przelotnej modzie dawno by już zapomniano, gdyby na scenie muzycznej lat 90 nie pojawił się Mana ze swoim zespołem Malice Mizer, wprowadzając visual w nowy etap rozwoju. O ile jeszcze na początku, gdy wokalistą był Tetsu, styl Many przypominał dawny visual, o tyle wraz z przyjściem nowego wokalisty Gackta, sytuacja znacznie uległa zmianie. Mana nie tylko nadał swojej muzyce gotyckie brzmienie, ale także wprowadził gotycko- wiktoriańskie elementy do samych strojów, czerpiąc z nowatorskiej mody, rozwijającej się prężnie w rejonie Kansai, a zwłaszcza Osaki. O ile w Tokio zawsze ceniono sobie wyrafinowanie stroju, o tyle w Osace, już w dawnych wiekach na pierwszym miejscu była indywidualność. Dlatego też to właśnie Osaka zrodziła pokolenie projektantów, którzy przyczynili się do powstania późniejszych młodzieżowych subkultur między innymi Lolita Fashion. Sam Mana nosił ubrania znanej projektantki mody dla Gothic Lolit z Osaki Kazuko Ogawy. W ten zresztą sposób Lolita Fashion zaczęła się rozpowszechniać. Wcześniej stanowiła jedynie wytwór projektantów z Osaki, podczas gdy dzięki Manie moda przeszła na Harajuku, upowszechniając się następnie w całej Japonii pośród fanów visualowych zespołów.[8] Obecnie nadal nie sposób znaleźć większego idola wśród lolit niż wielki Mana-sama[9], który mówiąc krótko stał się legendą, a visual zaczął na nowo odzyskiwać utraconą popularność. To właśnie Mana użył po raz pierwszy określenia visual kei. W ten sposób Visual lat 80 w latach 90 stał się visual kei, rozpoczynając nowy etap rozwoju. Szybko pojawiły się nowe zespołu, które zaczęły inspirować się stylem Many. Dobrym przykładem może być Lareine, których wokalista Kamijo, wcześniej roadie Malice Mizer, nadal pozostawał wierny estetycznym ideałom Many.
Visual kei rozwijał się i ewoluował, co pociągnęło za sobą wyróżnianie się kolejnych pod-stylów (kei) w obrębie głównego trendu. Muzyka oraz wizerunek poszczególnych zespołów zaczęły różnić się w sposób diametralny, nieporównywalny do początków. Podział do tej pory pozostaje jedynie zarysowany. Istnieje wiele nazw na określenie jednego stylu i zazwyczaj dany zespół można zakwalifikować do więcej niż jednej grupy. Głównym kryterium podziału jest wizerunek, co często pociąga także za sobą główny gatunek tworzonej muzyki. Oczywiście nie jest to regułą. Dobrym przykładem na to, że to właśnie strój, a nie muzyka, decyduje o przynależności do danej kategorii jest iryou kei, w którym cechą wspólną przynależących do nurtu zespołów są medyczne elementy kostiumu takie jak przepaski na oko czy kitle. Nie ma żadnego wyznacznika odnośnie brzmienia, jakie powinny przybierać wykonywane przez nich piosenki.
Wczesne zespoły lat 90 określa się obecnie mianem Kurofuku kei co oznacza po prostu czarne ubrania. Przynależą do tej grupy mię...
rafafin