37. DEMOGRAFIA

Wykład 1

Pojęcie i zakres badań demografii

Demografia to nauka o procesach demograficznych i prawidłowościach zachodzących w konkretnej warstwie społeczno – gospodarczych, historycznych i geograficznych danego kraju i regionu.

Procesy – ciąg zdarzeń, faktów, związanych z rozwojem  ludzkim (zgony, urodzenia)

Prawidłowości – tendencje,  fakty które się powtarzają w rozwoju danej zbiorowości. Np.: najwcześniejszą wykrytą prawidłowością była relacja między relacją urodzeń chłopców a dziewcząt (bez względu na rasę zamieszkanie itd.) na 100 dziewczynki rodzi się od 105 do 107 chłopców  -  to jest pierwsza prawidłowość. 

Prawidłowość druga. Nad umieralność mężczyzn.

Prawidłowość trzecia. Migracja – częściej uczestniczy ludność w młodszym niż  w starszym wieku.

Prawidłowość czwarta. Spadek liczby urodzeń, wydłużanie życia.

Szczegółowe zagadnienia demografii.

-          rozwój liczebny

-          rozmieszczenie

-          gęstość zaludnienia

Zjawiska kształtujące powyższe:

ruch ludności:
- naturalny – zawieranie małżeństw, rozwody, urodzenia, zgony – efektem urodzeń i zgonów jest przyrost naturalny ludności.
- wędrówkowy – migracje – zmiana miejsca zamieszkania – przyrost wędrówkowy (migracyjny).

Przyrost morze mieć charakter dodatni lub ujemny. (saldo)

Przyrost rzeczywisty - suma przyrostu naturalnego i wędrówkowego.

Badanie struktur ludności

Rodzaje struktur:

1)     demograficzna – cechy wartości demograficznej, płeć, wiek (biologiczne), stan cywilni (społeczno – prawne)

2)     struktura społeczno zawodowa ludności, ludność wg źródeł utrzymania lub wg sektorów
Źródła: rolnicze, pozarolnicze (działy gospodarki), nie zarobkowe
zw. na potrzebę określenia procesów gospodarki ludnościowej.
Relacje w jakich liczba zgonów jest zastępowana liczba urodzeń, dzietność kobiet rolniczych jest większa niż kobiet pozarolniczych. Kobiety czynne zawodowo rodzą mniej dzieci niż nieczynne zawodowo. Poziom wykształcenia – zależność między dzietnością a poziomem wykształcenia.
Związki i zależność między rozwojem demograficznym a społeczno-gospodarczym

Historia

Założyciel: John Graunt – kupiec londyński, dał podwaliny pod demografie. Spostrzeżenia przyrodnicze i polityczne na podstawie biuletynu umieralności miasta Londynu, 1662

1517 władze Londynu postanowiły podzielić miasto na sektory. Przez 50 lat prowadzono tzw. biuletyn umieralności.  

Słowo Demografia wprowadzone przez Achillesa Guillail. Elementy statystyki ludnościowej lub demografia porównawcza, 1855

Demografia opisowa – najczęściej występująca, opiera się o dane zebrane  ze statystyki ludnościowej, grupowanie klasyfikacja materiałów wg podstawowych cech demograficznych (np.: płci, wieku)  Współczynniki struktury, natężenia, tempo wzrostu, prezencje w tablicach, wykresach, dostarcza dane przydatne dla innych dyscyplin wiedzy.

Demografia matematyczna – demometria – bardziej skomplikowana, złożone obliczenia, zależności, korelacje między cechą A i Bzakres miar, współczynniki. Matematyczno-statystyczne metody pomiaru i analizy matematyczno-statystycznej.

Demografia społeczno-ekonomiczna – bada zjawiska i zależności między zjawiskami społeczno-ekonomicznymi. Przekład zjawisk społeczno-ekonomicznych na demografie i odwrotnie.

Demografia teoretyczna – teorie i doktryny demograficzne. Obserwacja i analiza.

Demografia  potencjalna – teoria potencjałów życiowych, ile lat życia dana populacja przy określonym współczynniku umieralności. Osobo-laty np. 8 os. Żyje 70 lat czyli 560 osobo-lat 

Demografia regionalna – wszystko w mniejszej skali

Demografia prognostyczna – na podstawie aktualnej liczby i struktury ludności oraz przyjętych hipotez dotyczących przewidywanego ich poziomu, ustala się przyszłą liczbę, strukturę na dany obszar i czas.

Demografia historyczna – rozmiar liczebności i struktur w minionych wiekach ale opierajac się na źródłach pisanych (np. metrykach urodzeń, ślubów), ruch naturalny  i jego wpływ

Paleodemografia – na podstawie wykopalisk archeologicznych

Demografia rodzin i gospodarstw domowych – rodzina wspólnota osób (więzów krwi), gospodarstwo domowe (wspólnota osób nie spokrewnionych ze sobą, wspólnota utrzymania) 85% gospodarstw domowych ta gospodarstwa rodzinne.

Źródła informacji statystycznej o ludności

Najważniejszymi źródłami informacji są:

-          spisy powszechna ludności

-          ewidencja powszechna ludności

-          badania specjalne metoda reprezentacyjną np. mikrospisy

-          badania monograficzne

-          materiały wtórne

-          szacunki

Ludność w Polsce wg spisów powszechnych ludności:

1)     w okresie międzywojennym i w ówczesnym kształcie granic 388,6 tys km²
spis  30  IX 1921                                           27 200 tys. osób
spis  09 XII 1931                                          32 100 tys. osób

2)     po II WŚ w nowych granicach administracyjnych 312,7 tys km²

Spis powszechny jest najbardziej wiarygodnym i pełnym źródłem informacji. Zarządzenie ONZ by spisy powszechne odbywały się co 10 lat zakończonych na „0”. Historycznie Egipt IV w p.n.e., Chiny II w p.n.e. – nie były pełne cele; ogólno, wojskowe.

Zasady spisu:

-          powszechność – cała bez wyjątku ludność

-          jednoczesność – około 3 tygodni – ustalony dzień krytyczny

-          imienność – imię i nazwisko (wyjątek to spis sumaryczny np. 1946)

-          zasada centralizacji

Najczęstsze cechy w spisie:

-          geograficzne – miejsce urodzenia, stałego zameldowania, wieś, miasto, miejsce pracy...

-          demograficzne – wiek, płeć, stan cywilny,

-          dzietność kobiet,

-          cechy społeczno – ekonomiczne – poziom i rodzaj wykształcenia, dział gospodarki narodowej, źródło utrzymania, 

-          dane dotyczące rodziny i gospodar...